- Thưa Luật sư, hình ảnh ngôi làng bị lũ đẩy về một “mỏ cát bất đắc dĩ” khiến dư luận vừa thương, vừa hoang mang. Ông nhìn thấy gì từ câu chuyện này?
Lũ mang đến cát, mang đến giá trị tài nguyên, nhưng người dân chịu rất nhiều thiệt thòi. Ruộng bị chôn, lối đi bị lấp, đời sống đảo lộn. Con số “20-30 tỷ đồng” nếu đấu giá bán cát thành công sẽ có được nghe có vẻ lớn, nhưng giá trị mất mát - sinh kế, ký ức, môi trường sống, không bảng giá nào định được.
Vì thế, đây không chỉ là câu chuyện khoáng sản, mà là phép thử với cơ chế chính sách, xử lý vấn đề phát sinh trong cuộc sống.
Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam.
- Trong sự việc này, nhiều ý kiến băn khoăn về việc người dân chỉ được “đứng nhìn” dù tài nguyên nằm ngay trên đất mình, chỉ được sử dụng cho gia đình; còn việc khai thác để bán, chỉ Nhà nước mới có quyền thực hiện. Ông nhìn nhận thế nào về vấn đề này?
Tài nguyên khoáng sản thuộc sở hữu toàn dân, Nhà nước thống nhất quản lý, điều đó đúng.
Nhưng theo tôi, nguyên tắc “hài hòa lợi ích giữa Nhà nước - doanh nghiệp - người dân” vẫn chưa được vận hành đủ sống động theo quy định pháp luật hiện hành.
Luật Khoáng sản và luật Dân sự hiện hành được xây dựng trên nguyên tắc quản lý thống nhất và sở hữu toàn dân đối với tài nguyên. Ngay trong chính luật Địa chất và Khoáng sản 2024 (điều 3) cũng đã xác lập tinh thần: Bảo đảm hài hòa lợi ích giữa nhà nước, tổ chức, cá nhân và người dân tại địa phương nơi có tài nguyên được khai thác.
Trong thực tế, người dân là chủ thể chịu rủi ro đầu tiên và lâu dài, nhưng lại ít hoặc chưa được tham gia rõ nét vào vòng hưởng lợi.
- Ông từng nhắc đến khái niệm “tài sản hình thành do thiên tai” nhưng chưa được pháp luật quy định. Vụ việc này có phải ví dụ điển hình cho khoảng trống pháp lý ấy?
Đúng vậy! Thiên tai có thể lấy đi, nhưng cũng có thể để lại. Khi lũ tràn qua, để lại một lớp cát vàng có giá trị, đó chính là tài nguyên hình thành từ biến động tự nhiên. Nếu tài sản mới ấy xuất hiện trên đất người dân sinh sống, thì họ phải được coi là chủ thể bị ảnh hưởng và có quyền tham gia vào quá trình quyết định.
Tôi cho rằng, Luật Khoáng sản và Luật Phòng chống thiên tai cần bổ sung một chương riêng về dạng tài nguyên này, để người dân không mãi là khán giả trong chính mảnh đất của mình.
- Một số ý kiến cho rằng mở rộng quyền cho người dân sẽ làm phức tạp thủ tục cấp phép. Ông nghĩ sao?
Phức tạp hơn một chút, nhưng đáng để phức tạp. Khi người dân được lắng nghe, họ sẽ hợp tác hơn, tranh chấp giảm, chi phí xã hội thấp. Đó mới là “quản lý thông minh”.
Một quyết định khai thác, về bản chất, là cam kết đạo lý giữa chính quyền và người dân. Khi người dân cảm thấy mình là một phần của quá trình, thủ tục không còn là rào cản, mà trở thành cầu nối của niềm tin.
- Nếu có quyền kiến nghị, ông sẽ đề xuất giải pháp nào để xử lý hài hoà những vụ việc tương tự như thế này?
Tôi có ba kiến nghị:
Một là, chia sẻ lợi ích công bằng và minh bạch: Khi phát hiện tài nguyên mới do thiên tai, phải xác lập tỉ lệ chia sẻ hợp lý cho người dân và địa phương chịu ảnh hưởng, tương xứng với thiệt hại họ gánh chịu.
Hai là, tái thiết cộng đồng trước khai thác: Mọi hoạt động đấu giá hay cấp phép phải ưu tiên khắc phục hậu quả thiên tai trước, san gạt, phục hồi đất, tái tạo sinh kế, làm lại hạ tầng.
Ba là, đối thoại ba bên: Nhà nước, doanh nghiệp, người dân: Đối thoại không phải để chia phần, mà để thống nhất nguyên tắc: khai thác phải đi cùng phục hồi.
Nếu làm được, mỗi mỏ tài nguyên sẽ không còn là phép thử của lòng tin, mà là minh chứng cho một nền pháp luật biết lắng nghe con người.
- Xin cảm ơn Luật sư!
Nhiều ngôi nhà sàn biến thành nhà trệt do bị vùi lấp trong lớp cát vàng.
|
Liên quan đến việc khối lượng lớn cát bị cuốn trôi, bồi lắng vào khu dân cư sau mưa lũ tại Lào Cai, một chuyên gia trong lĩnh vực quản lý về địa chất và khoáng sản cho biết, khoáng sản là tài sản thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước thống nhất quản lý, được quy định rõ tại Hiến pháp và Luật Địa chất và khoáng sản. Về hướng xử lý đối với lượng cát nêu trên, với khối lượng không lớn nhưng có ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, sinh hoạt của người dân có thể thực hiện giải pháp thu hồi trong quá trình khắc phục hậu quả bão lũ; với khối lượng lớn cần có giải pháp quản lý, khai thác đảm bảo hiệu quả sử dụng tài nguyên, khoáng sản, hạn chế tối đa những ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống sinh hoạt và sản xuất của người dân. Vị này cho rằng, các quy định của pháp luật về địa chất và khoáng sản trong từng trường hợp này đã có đủ, chính quyền địa phương có thể cân nhắc tình hình thực tế để áp dụng phù hợp.
Lượng lớn cát vàng tràn vào thôn Làng Chút, xã Văn Bàn sau bão lũ. Đối với phương án đấu giá khoáng sản, vị này cho biết đây là một giải pháp quản lý công khai, minh bạch và phù hợp khi đã có sự đồng thuận của người dân. “Nếu người dân thống nhất, tổ chức đấu giá là giải pháp minh bạch và hợp lý. Cách ứng xử trong trường hợp này cần linh hoạt, vừa bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người dân, vừa tuân thủ nguyên tắc quản lý tài nguyên khoáng sản của Nhà nước”, chuyên gia nhấn mạnh. |
