Ba năm trước, Mỹ công khai tuyên bố xem xét lại mối quan hệ với Arab Saudi. Ngay cả các thương vụ vũ khí với Riyadh, một trong những đối tác quân sự thân cận nhất của Washington, cũng bị rà soát.
Tuần này, Thái tử Mohammed bin Salman trở lại Nhà Trắng trong bối cảnh hoàn toàn khác. Mohamad Elmasry, giáo sư tại Viện Nghiên cứu Sau đại học Doha, mô tả chuyến thăm ngày 18/11 "có lẽ là sự kiện ngoại giao ngoạn mục nhất" trong lịch sử các chuyến thăm tới Nhà Trắng.
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã dành cho lãnh đạo Arab Saudi sự đón tiếp trọng thể, gồm màn chào đón từ Ban nhạc Thủy quân Lục chiến, đội kỵ binh, màn trình diễn của máy bay quân sự và lễ bắn 21 loạt đại bác.
Ông Trump còn bảo vệ lãnh đạo Arab Saudi mạnh mẽ đến mức quở trách nữ phóng viên Mary Bruce của ABC vì hỏi về vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi. Vụ án mạng vào tháng 10/2018 từng khiến Thái tử bin Salman bị cô lập trên trường quốc tế. CIA cáo buộc chính Thái tử đã "bật đèn xanh" cho vụ ám sát dù ông một mực phủ nhận liên quan.
Sau khi chỉ trích ABC là một trong những cơ quan báo chí "tệ nhất", ông Trump nhận xét Khashoggi là người "cực kỳ gây tranh cãi" và có nhiều người không thích ông ấy. Tổng thống thêm rằng Thái tử bin Salman "không biết gì" về vụ án mạng.
Sự bảo vệ của ông Trump đã phản ánh việc Nhà Trắng sẵn sàng gác lại vụ Khashoggi để thúc đẩy quan hệ với Arab Saudi, quốc gia đã cam kết đầu tư gần 1.000 tỷ USD vào Mỹ và duy trì các mối quan hệ kinh doanh với gia đình Tổng thống, theo giới quan sát.
Tổng thống Mỹ Donald Trump chỉ trích phóng viên và dọa tước giấy phép đài ABC News tại Nhà Trắng ngày 17/11. Video: NBC
Một thành quả đáng chú ý của chuyến thăm là ông bin Salman đã thuyết phục ông Trump từ bỏ điều kiện mà Washington luôn yêu cầu khi ký các thỏa thuận lớn với Riyadh, đó là bình thường hóa hoàn toàn quan hệ với Israel. Điều này giúp mở cánh cửa để Riyadh đạt được những gì họ mong muốn lâu nay về quốc phòng, kinh tế và an ninh khu vực.
Tuần này, Mỹ thông báo coi Arab Saudi là "đồng minh chủ chốt ngoài NATO", xúc tiến kế hoạch bán tiêm kích F-35 có tính năng "gần tương đương" với phiên bản Israel đang sử dụng. Israel hiện là nước duy nhất trong khu vực có F-35 và Arab Saudi được cho là muốn xây dựng một phi đội 48 chiếc, lớn hơn của Tel Aviv.
Mỹ và Arab Saudi cũng ký thỏa thuận phòng thủ chiến lược mới nhưng Nhà Trắng chưa công bố thông tin cụ thể. Giới quan sát suy đoán nó có thể tương tự hiệp ước mà Mỹ đã ký với Qatar hồi tháng 9.
"Có thể nói đây là những thành tựu quan trọng nhất mà ông Mohammed bin Salman đạt được", giáo sư Mohamad Elmasry nhận xét.
Tổng thống Donald Trump (trái) chào đón Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman tới Nhà Trắng ngày 18/11. Ảnh: AP
Để hỗ trợ mục tiêu đa dạng hóa nền kinh tế và giảm phụ thuộc vào dầu mỏ của Riyadh, hai bên cũng công bố khuôn khổ hợp tác về trí tuệ nhân tạo (AI), trong đó có việc bán chip tiên tiến cho Arab Saudi.
Ông Mohammed bin Salman từ lâu tìm kiếm nguồn cung chip máy tính tiên tiến cho công ty trí tuệ nhân tạo Humain của vương quốc, để vận hành các trung tâm dữ liệu quy mô lớn. Các lô hàng chip, cùng với khả năng tiếp cận lớn hơn với công nghệ và chuyên môn khác của Mỹ, sẽ giúp Arab Saudi có thể cạnh tranh với Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), nước cũng đang tìm cách trở thành trung tâm AI toàn cầu.
Washington và Riyadh cũng ký thỏa thuận về khoáng sản chiến lược và mở đường hợp tác sâu rộng hơn trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân, giúp Arab Saudi thúc đẩy đáng kể chương trình hạt nhân dân sự của họ.
Năm 2023, Bộ trưởng Năng lượng Arab Saudi Abdulaziz bin Salman đã phác thảo tầm nhìn của vương quốc về lĩnh vực này, trong đó có mục tiêu sản xuất nhiên liệu hạt nhân cho cả nhu cầu sử dụng trong nước và xuất khẩu.
Riyadh được cho là muốn tự làm giàu uranium dựa vào trữ lượng lớn trong nước. Tuy nhiên, Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Chris Wright xác nhận với Fox News rằng thỏa thuận hiện tại không bao gồm điều khoản cho phép Riyadh làm điều này.
"Dù vậy, đây vẫn được xem là một chiến thắng cho Arab Saudi và bản thân Thái tử bin Salman", giáo sư Mohamad Elmasry nói.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman tại Cung điện Hoàng gia ở thủ đô Riyadh ngày 13/5. Ảnh: AP
Tổng thống Trump cũng đồng ý hỗ trợ Thái tử trong nỗ lực định hình lại môi trường an ninh Trung Đông và thúc đẩy chấm dứt nội chiến Sudan. "Thái tử muốn tôi làm điều gì đó thật mạnh mẽ cho vấn đề Sudan. Trước đây tôi không định can dự, vì thấy đó là cuộc chiến điên rồ và vượt tầm kiểm soát", ông Trump nói.
Lãnh đạo Mỹ thêm rằng ông cảm thấy vấn đề này quan trọng với Thái tử bin Salman và nhiều người dân Sudan, nên "sẽ bắt đầu làm việc" để giải quyết xung đột.
Nội chiến bùng phát tại Sudan cách đây hai năm do tranh giành quyền lực giữa quân đội Sudan (SAF) và tổ chức bán quân sự Lực lượng Hỗ trợ Nhanh (RSF). Arab Saudi đứng về phía SAF.
Trong khi Arab Saudi thu về nhiều lợi ích, các khoản đầu tư lớn của nước này vào Mỹ cũng có thể giúp ông Trump hiện thực hóa những cam kết kinh tế từng đưa ra trong chiến dịch tranh cử năm 2024. Ông Trump tin rằng chúng sẽ tạo cú hích lớn cho doanh nghiệp trong nước, giúp "tạo ra rất nhiều việc làm" cho người Mỹ.
Thái tử Mohammed bin Salman nhấn mạnh các thỏa thuận mới mang lại lợi ích cho cả hai nước. "Hôm nay là thời khắc rất quan trọng trong lịch sử của chúng ta", ông nói khi ngồi cạnh ông Trump tại Phòng Bầu dục.
(Theo CNN, Middle East Eye)
