Tôi đã học cách nuôi dạy con từ… Otis trong Sex Education. Nghe có vẻ kỳ quặc. Một bộ phim học đường đầy cảnh táo bạo, lời thoại trần trụi và những chủ đề "không dành cho phụ huynh yếu tim" lại trở thành nơi tôi soi chiếu lại cách dạy con của chính mình. Thế nhưng càng xem, tôi càng thấy ẩn sau tất cả sự hỗn loạn ấy là một lớp nhân văn dày dặn, trong trẻo và đáng để các bậc cha mẹ như tôi suy ngẫm.
Tôi đặc biệt bị ám ảnh bởi Otis - cậu bé không hoàn hảo, không thiên tài, không cool ngầu, chẳng đẹp trai kiểu "nam chính Hollywood", nhưng lại trưởng thành theo một cách khiến tôi, một bà mẹ, phải lặng người.
Con cái cần sự thấu hiểu
Tôi từng nuôi dạy con theo cách của phần lớn các bà mẹ Á Đông: quản, bao, lo, dọn. Tôi sợ con tổn thương, nên tôi đứng chắn trước mọi cú ngã. Tôi sợ con làm sai, nên tôi đưa ra quyết định thay nó. Tôi sợ con chậm chân trước đời, nên tôi đẩy nó chạy trước cả khi nó sẵn sàng. Tôi cứ nghĩ yêu thương là làm thay, che chắn và định hướng thật kỹ. Nhưng khi nhìn Otis, tôi chợt hiểu ra: cha mẹ không thể sống hộ con.
Otis thất bại, bối rối, hoang mang - không ai cứu cậu khỏi những lần vấp. Cậu ấy mất phương hướng, mắc sai lầm, làm tổn thương người khác. Không có ai nhảy vào sửa giúp. Không ai vỗ vai thay cậu xin lỗi. Otis phải tự học qua chính cú vấp của đời mình. Và chính quá trình tự "chui ra khỏi hố bùn" ấy mới dựng nên bản lĩnh thật sự.
Tôi tự hỏi: nếu Otis là con tôi, liệu tôi có đủ can đảm đứng im nhìn con học bằng trả giá như thế không?
Tôi nhớ một cảnh khiến tôi chao đảo nhất: Otis tư vấn cho bạn bè về tình yêu, tình dục và cảm xúc khi chính cậu còn chưa biết làm gì với cảm xúc của mình. Đó là bài học đầu tiên mà tôi học được từ đứa trẻ ấy: không cần phải hoàn hảo mới có thể giúp đỡ người khác. Otis không chờ đến khi mình giỏi, tự tin, hiểu biết rồi mới làm. Cậu bắt đầu từ chính sự vụng về, từ việc biết lắng nghe, từ lòng chân thành. Và cậu lớn lên trong quá trình cho đi.
Tôi nhận ra: nhiều khi, tôi đòi hỏi con phải "đủ giỏi rồi hãy thử", "đủ chín rồi hãy làm", "đủ chắc rồi hãy quyết". Tôi đã vô tình làm tắt đi một thứ quan trọng: trải nghiệm thật.
Điều thứ hai tôi học được từ Otis là: đứa trẻ có thể tử tế hơn khi được lắng nghe thay vì bị dạy dỗ. Otis mở phòng tư vấn tuổi teen không phải để giảng đạo, mà để nghe. Chính vì không phán xét nên cậu nhận được niềm tin. Chính vì không áp đặt nên người khác mở lòng.
Tôi đã từng, như nhiều bà mẹ, "định nghĩa" thiện chí của mình bằng lời dạy: "Con phải thế này thì mới an toàn", "Con làm thế kia là sai", "Con cần phải nghe mẹ vì mẹ trải đời rồi".
Nhưng càng nói, con tôi càng lùi lại. Tôi càng giảng giải, con càng đóng cửa. Tôi nhận ra rằng đôi khi tình yêu của cha mẹ, nếu đi sai lối, sẽ tạo ra áp lực hơn là chỗ dựa. Otis dạy tôi rằng đứa trẻ không cần một nhà thông thái, mà cần một người biết lắng nghe.
Điều thứ ba tôi học từ Otis: con cái không cần một tuổi trẻ sạch bóng lỗi lầm, chúng cần một hành trình biết sửa chữa. Cậu ấy yêu sai, chọn sai, nói năng sai, xử lý sai không ít lần. Nhưng điều làm Otis đáng trọng không phải là việc cậu ấy đúng nhiều, mà là việc cậu biết quay lại, nhận lỗi, chịu trách nhiệm, và làm lại. Tôi từng cố ngăn lỗi đến mức con tôi… không có cơ hội tập chịu trách nhiệm. Khi không được "thử sai", con không có cơ chế "tự sửa". Một đứa trẻ không từng chịu trách nhiệm sẽ trở thành người lớn dễ đổ thừa.
Đến cuối phim, Otis không biến thành một "siêu nhân" nào cả. Cậu chỉ trở thành một người trẻ có năng lực tự soi chiếu, tự điều chỉnh, biết tôn trọng cảm xúc người khác, biết đứng trên đôi chân mình. Và tôi nghĩ: đó cũng là mục tiêu của mọi quá trình "nuôi dạy", đúng không? Không phải biến con thành thiên tài, mà biến con thành người trưởng thành.
Tôi viết những dòng này như một lời thú nhận giữa đời làm mẹ: hóa ra nhiều năm qua tôi nuôi con theo bản năng yêu thương, nhưng thiếu trí tuệ lùi lại. Tôi nhìn Otis và thấy mình cần học cách đứng sang một bên. Tôi cần học cách để con được sai, học cách im lặng để con nói, học cách lắng nghe trước khi dạy, học cách để con tự lớn, thay vì lớn hộ con.
Tôi từng tưởng Sex Education là bộ phim dạy về tình dục. Bây giờ, tôi nghĩ nó dạy cha mẹ cách tôn trọng hành trình trưởng thành của một con người dù chông chênh, méo mó và đầy vết xước. Và có lẽ đó mới là thứ giáo dục khó nhất.
