Bà mụ đỡ đẻ cho… cọp
Tọa lạc trên phần đất hơn 4.000 m2 thuộc ấp 4, xã Tân Lộc, cổng chính đình Tân Lộc hướng ra sông Giồng Kè (còn gọi là kinh xáng Bạch Ngưu). Ông Hồ Thành Sơn, Trưởng ban trị sự, kể lại: "Tôi năm nay 82 tuổi và đã gắn bó với ngôi đình này từ năm 14 tuổi. Thuở nhỏ, tôi làm học trò lễ trong các dịp cúng đình. Ngôi đình xưa ở khu vực cầu số 5, cách ngôi đình hiện tại khoảng 5 km. Thời chiến tranh, đình bị lính Tây đốt chỉ còn cái nền. Năm 1992, người dân xin cất lại, nhưng nền đất cũ đã xây trường học rồi nên phải dời tới đây". Theo sắc thần được vua Tự Đức sắc phong ngày 2.11.1852, đình Tân Lộc xưa có tên là đình làng Tân Mỹ, chưa rõ Tân Mỹ đổi thành làng Tân Lộc từ năm nào.
Ngã ba sông Giồng Kè
ẢNH: HOÀNG PHƯƠNG
Cà Mau có câu phương ngôn "Cọp Cà Mau, hàu Đá Bạc". Sách xưa mô tả xung quanh Cà Mau bấy giờ còn rừng gừa, tràm, dừa nước mọc um tùm và rất nhiều heo rừng, khỉ và cọp. Cọp Cà Mau vùng đất đầm lầy không dữ tợn như ở vùng núi cao, rừng rậm, nhưng người ta vẫn kiêng cữ, không gọi là cọp mà gọi là "Ông Thầy". Ở khu vực ngã ba Giồng Kè vẫn còn lưu truyền câu chuyện bà Ðệ đỡ đẻ cho cọp rất ly kỳ. Bà tên thật Trần Thị Đệ, hiện nay còn di tích ngôi mộ, miêu duệ hằng năm cúng giỗ.
Ông Hồ Thành Sơn là cháu cố của bà Đệ, kể: "Bà Đệ có chồng họ Huỳnh, hồi xưa nhà ở xóm ngã ba này. Ngôi nhà nằm trên khoảnh đất có ngôi mộ của bà hiện nay. Bà là mụ vườn rất giỏi. Trong thôn xóm mỗi khi có người chuyển dạ đều tới nhờ bà. Bữa nọ bà đi đỡ đẻ về vào lúc chạng vạng tối thì bất ngờ thấy "Ông Thầy" ngồi ngay trước cửa nhà. Sợ quá, bà té xỉu. Lúc tỉnh dậy bà thấy "Ông Thầy" vẫn còn ngồi ở đó, tư thế như quỳ mọp khẩn cầu. Lấy hết can đảm, bà nói với "Ông Thầy": "Nếu như ông có việc gì nhờ giúp thì ông đừng làm tôi sợ, tôi sẽ đi theo ông". Nghe xong "Ông Thầy" liền nằm xuống cho bà leo lên lưng rồi cõng bà chạy thẳng vô rừng".
Cổng đình Tân Lộc
ẢNH: HOÀNG PHƯƠNG
Bấy giờ, người chồng sợ quá nên đánh mõ la làng hô hoán lên rằng vợ ông đã bị cọp bắt. Dân làng đốt đuốc đi tìm suốt cả đêm nhưng không gặp. Tới hừng sáng thì bà Đệ được cọp cõng trả về nhà. Bà thuật lại câu chuyện tối qua bị cọp chồng bắt đi đỡ đẻ cho cọp vợ, sanh được 2 cọp con "mẹ tròn con vuông".
Tối hôm sau, cọp đem một con heo tới đặt trước cửa nhà bà Đệ để tạ ơn, nhưng ngặt nỗi nhà bị mất heo lại ở ngay trong xóm. Họ nghe tin liền tới lấy con heo đem về. Đêm tiếp theo, cọp đem tới một con heo khác. Lần này không có người nhìn nên gia đình bà Ðệ cho mổ thịt làm cơm, mời bà con hàng xóm đến dự tiệc. Ngôi mộ của bà Đệ nằm trong khuôn viên của gia tộc họ Huỳnh, sát bên đình Tân Lộc, đã được trùng tu lại, xây tháp cao. Hằng năm, con cháu bà đều cúng giỗ.
Miếu thờ bà Đệ
ẢNH: HOÀNG PHƯƠNG
Miếu thờ Trung trinh Liệt nữ
Đối diện đình Tân Lộc, ở phía bên kia ngã ba sông Bà Đệ (nay thuộc xã Hồ Thị Kỷ) có một ngôi miếu xưa được người dân xây dựng lại, gọi là miếu Trung trinh Liệt nữ.
Tương truyền, đây là ngôi miếu thờ bà Nguyễn Thị Nương. Xưa bà lấy chồng về xứ Cạnh Ðền. Một hôm, vì quá nhớ nhà, bà đi bộ về quê. Tình cờ gặp chiếc ghe chở lá đang xuôi dòng kinh Chắc Băng, bà xin quá giang. Thấy bà có nhan sắc, chủ ghe định cưỡng dâm nhưng bị bà cự tuyệt. Vì vậy, bà bị tên chủ ghe sát hại, vùi thây trên cánh đồng hoang.
Vì oan khiên, bà Nương đạp đồng, tố cáo tội ác của tên chủ ghe và chỉ nơi bà bị chôn vùi. Người thân đi tìm thì quả đúng như lời chỉ dẫn. Về sau, dân làng Tân Lộc cùng nhau dựng ngôi miếu thờ bà gần ở ngã ba sông quê hương bà để tỏ lòng kính trọng, tiếc thương. Còn chỗ bà bị vùi thây gọi là ụ Thị Nương.
Miếu thờ Trung trinh Liệt nữ Nguyễn Thị Nương
ẢNH: HOÀNG PHƯƠNG
Theo sách sử, năm 1822, vua Minh Mạng ban dụ khuyến khích tôi trung, con hiếu, gái tiết, trai nghĩa, nhấn mạnh: "Từ xưa nêu cao người hiếu, biểu tượng người liêm là để rèn tục dân, sáng tỏ giáo hóa". Sách Đại Nam Thực lục chép, vào năm Thiệu Trị thứ 3 (1843) triều đình đã biểu dương người trinh phụ họ Nguyễn (tên là Nguyễn Thị Nương) ở tỉnh Hà Tiên. "Thị là người thôn Tân Nghĩa, huyện Long Xuyên, vợ Lý Văn Phước, năm 23 tuổi, đáp thuyền của Trần Văn Sung là người có thân thuộc với chồng. Đến nửa đường, Sung cưỡng gian, thị ra sức chống cự, bị Sung bóp chết. Việc đến tai vua. Vua sai đặt phường trại, cho làm biển ngạch nêu 4 chữ "Nguyễn thị, trinh phụ" (Nguyễn thị, người đàn bà trinh tiết)". (còn tiếp)
