Tuyến tụy – cơ quan được mệnh danh là “sư tử của hệ tiêu hóa” – đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì sự sống, từ sản xuất enzyme tiêu hóa đến điều hòa đường huyết bằng insulin và glucagon. Tuy nhiên, trong thời điểm cuối năm với nhiều tiệc tùng, ăn uống và rượu bia, tuyến tụy là một trong những cơ quan chịu tổn thương nặng nề nhất. Những thói quen tưởng chừng vô hại như ăn uống thiếu kiểm soát, uống rượu, hút thuốc hay thiếu vận động có thể âm thầm làm hỏng tuyến tụy, dẫn đến viêm, tiểu đường, thậm chí ung thư.
Theo Dipa Kamdar, giảng viên cao cấp ngành Thực hành Dược tại Đại học Kingston (London), có năm yếu tố lối sống phổ biến gây áp lực lớn cho tuyến tụy và hoàn toàn có thể điều chỉnh được.
Ảnh minh hoạ
1. Uống quá nhiều rượu bia
Yếu tố đầu tiên là rượu. Uống rượu quá nhiều thường xuyên là nguyên nhân hàng đầu gây viêm tụy. Trong viêm tụy cấp, người bệnh thường bị đau bụng dữ dội, buồn nôn, nôn mửa và cần nhập viện. Nếu các đợt viêm tái diễn, người bệnh có thể chuyển sang viêm tụy mạn, khi mô tụy bị sẹo hóa vĩnh viễn, dẫn đến giảm khả năng sản xuất enzyme và hormone, gây kém hấp thu, thiếu dinh dưỡng, tiểu đường và tăng nguy cơ ung thư.
2. Hút thuốc lá
Hút thuốc cũng là một thủ phạm lớn gây viêm tụy cấp, viêm tụy mạn và ung thư tụy. Nicotine làm tăng đột ngột lượng canxi trong tế bào tụy – yếu tố gây hại trực tiếp đến chức năng tế bào và làm viêm nặng hơn. Khói thuốc chứa nhiều chất gây ung thư có thể làm hỏng DNA, trong đó nổi bật là đột biến gen Kras, xuất hiện ở hơn 90% ca ung thư tuyến tụy. Điều đáng mừng là nguy cơ giảm dần sau khi bỏ thuốc, và có thể gần ngang người chưa từng hút sau khoảng 15 năm.
3. Chế độ ăn thiếu khoa học
Chế độ ăn thiếu khoa học cũng đóng vai trò quan trọng. Ăn nhiều chất béo bão hòa, thịt chế biến và tinh bột tinh chế làm tăng nguy cơ rối loạn tuyến tụy. Một nguyên nhân phổ biến của viêm tụy cấp là sỏi mật – hình thành khi cholesterol cao khiến dịch mật dễ kết tinh. Sỏi có thể làm tắc ống mật và giữ enzyme trong tuyến tụy, khiến chúng “ăn mòn” cơ quan này.
Triglyceride cao cũng có thể gây tắc mạch máu nhỏ trong tụy, dẫn đến thiếu oxy và giải phóng các acid béo gây độc. Đường huyết tăng liên tục do ăn quá nhiều đường khiến tụy phải liên tục sản xuất insulin, gây căng thẳng kéo dài và giảm nhạy insulin, làm tăng nguy cơ ung thư tụy.
4. Béo phì
Béo phì là yếu tố nguy cơ lớn cho viêm tụy cấp, viêm tụy mạn và ung thư tụy. Mỡ tích tụ trong và quanh tuyến tụy làm thay thế mô khỏe mạnh, gây rối loạn chức năng. Người béo phì cũng có nhiều phân tử gây viêm như TNF-alpha và IL-6, làm tình trạng viêm kéo dài và thúc đẩy sự phát triển của khối u. Béo phì còn liên quan đến sỏi mật – một yếu tố gây viêm tụy phổ biến.
5. Lối sống ít vận động
Lối sống ít vận động làm nặng thêm tình trạng kháng insulin, buộc tuyến tụy hoạt động quá tải để kiểm soát đường huyết. Thiếu vận động không chỉ tăng nguy cơ tiểu đường mà còn gián tiếp thúc đẩy nguy cơ ung thư tụy. Ngược lại, tập luyện đều đặn giúp cải thiện miễn dịch, giảm béo phì, tăng sức khỏe tế bào và giảm nguy cơ ung thư. Khuyến cáo của các cơ quan y tế là ít nhất 150 phút vận động trung bình hoặc 75 phút vận động mạnh mỗi tuần.
Triệu chứng cảnh báo tuyến tụy tổn thương
Vì các bệnh tuyến tụy có thể đe dọa tính mạng, việc nhận biết triệu chứng sớm rất quan trọng. Các dấu hiệu cảnh báo bao gồm đau bụng kéo dài, sụt cân không rõ nguyên nhân, chán ăn, buồn nôn hoặc nôn kéo dài, vàng da, phân nhờn hoặc hôi bất thường và mệt mỏi dai dẳng.
Tin vui là phần lớn các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi. Hạn chế rượu, bỏ thuốc, ăn nhiều rau củ – trái cây – ngũ cốc nguyên hạt, giảm đồ ngọt và vận động thường xuyên đều giúp giảm gánh nặng lên tuyến tụy. Những thay đổi nhỏ như chuyển sang protein thực vật cũng có thể mang lại khác biệt.
Hiểu được cách tuyến tụy bị tổn thương và chú ý các dấu hiệu bất thường sẽ giúp bạn đưa ra những bước đơn giản nhưng hiệu quả để bảo vệ cơ quan quan trọng này. Chăm sóc tuyến tụy chính là chăm sóc sức khỏe toàn diện của bạn.
