Giữa một đứa con một và một đứa con trong gia đình đông con, kiểu trẻ nào sẽ phát triển tốt hơn trong tương lai? Chủ đề này được nhiều bậc phụ huynh quan tâm, thảo luận rôm rả, không ít những đứa trẻ đã đóng góp ý kiến.
Nhiều người khẳng định, gia đình chỉ có một con thường nuôi dạy đứa trẻ thành công, phát triển vượt bậc bởi họ tập nguồn lực và nền giáo dục riêng biệt.
Thế nhưng, nhiều người lại cho rằng, việc sinh nhiều con sẽ tạo nên sự cạnh tranh giưã những đứa trẻ, nhờ đó trẻ sẽ thi đua nhau học tập.
Nghiên cứu khoa học gây bất ngờ
Tuy nhiên, thực tế có phải vậy không? Nghiên cứu mới nhất cho thấy môi trường mà trẻ em một lớn lên sẽ ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng não của trẻ. Do đó trẻ em một có trí nhớ, kỹ năng ngôn ngữ, khả năng xã hội,... tốt hơn.
Trên thực tế, các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực từ lâu đã cam kết nghiên cứu sự khác biệt giữa con một và con trong gia đình đông con. Mặc dù họ đã tiến hành nhiều so sánh và nghiên cứu theo chiều ngang và chiều dọc, họ vẫn không thể đi đến kết luận thống nhất.
Cho đến gần đây, một nhà khoa học thần kinh về môi trường trong nước đã bắt đầu nghiên cứu lĩnh vực này theo góc độ môi trường phát triển cá nhân và cấu trúc não và phát hiện ra rằng:
Môi trường phát triển của con một có thể làm thay đổi cấu trúc và chức năng của não, từ đó ảnh hưởng đến tâm lý và nhận thức của con người.
Tiêu chuẩn tham chiếu của các nhà nghiên cứu là hơn 7.000 người lớn thuộc dân tộc Hán (bao gồm cả nhóm con một và nhóm không phải con một), sử dụng phương pháp so khớp điểm khuynh hướng.
Hình ảnh thần kinh (bao gồm chụp cộng hưởng từ cấu trúc, chụp tenxơ khuếch tán, chụp cộng hưởng từ chức năng trạng thái nghỉ,...) của các đối tượng được thu thập để đánh giá hoạt động thần kinh tự phát ở các vùng não và sự đồng bộ thời gian giữa các vùng não.
Các nhà nghiên cứu đã đánh giá trước 33 chỉ số bao gồm khả năng nhận thức, khả năng ghi nhớ và ngôn ngữ, sức khỏe tâm thần và các yếu tố môi trường phát triển của người tham gia (bao gồm nghề nghiệp, trình độ học vấn và thu nhập của cha mẹ) để so sánh sự khác biệt và mối tương quan giữa con một và con có cha hoặc mẹ khác.
Kết quả cho thấy: Có sự khác biệt đáng kể trong hình ảnh chụp não giữa hai nhóm người tham gia.
Nhóm con một có khối lượng chất xám nhỏ hơn ở vỏ não trán đỉnh giữa, thùy cận trung tâm bên phải và hồi thái dương dưới bên trái, và thùy tiểu não sau lớn hơn ở cả hai bên.
Trong khi đó, nhóm con một có giá trị toàn vẹn chất trắng thấp hơn ở các bó sợi, nhưng FA cao hơn ở bó sợi đỉnh phải (bó sợi liên quan đến ngôn ngữ). Điều này cho thấy chỉ có trẻ em mới đạt điểm cao hơn về khả năng ngôn ngữ, trí nhớ làm việc và trí nhớ tự do, khả năng kiểm soát điều hành, mức độ nhận thức, sự hài lòng với cuộc sống, mức độ sức khỏe tâm lý, sự cởi mở và tò mò.
Nói cách khác, sự khác biệt về cấu trúc não giữa hai nhóm gây ra sự khác biệt về hành vi, tâm lý và suy nghĩ giữa con một và con có bố hoặc mẹ.
Mặc dù sự khác biệt về cấu trúc não có liên quan phần nào đến tình trạng bẩm sinh, nhưng các chuyên gia tin rằng sự khác biệt về cấu trúc não có liên quan chặt chẽ hơn đến môi trường phát triển của gia đình do các nhóm tham chiếu khác nhau.
Ví dụ, trong những gia đình chỉ có một con, cha mẹ dành nhiều thời gian hơn cho con, quan tâm đến con nhiều hơn và phản ứng nhanh hơn. Ngoài ra, nguồn tài nguyên vật chất dồi dào mang lại cho con một lợi thế lớn hơn về trí tuệ và tâm lý.
Giáo dục chăm sóc tích cực
Adler, "cha đẻ" của ngành tâm lý học, đã từng đề xuất một định luật về "giáo dục chăm sóc tích cực" , ý tưởng chính của định luật này là cha mẹ nên dùng tình yêu thương và sự chăm sóc thay vì trừng phạt trong quá trình giáo dục con.
Điều này đòi hỏi cha mẹ phải có đủ khả năng và năng lượng để đáp ứng và giáo dục con cái mình. Nhưng trên thực tế, mặc dù việc chăm sóc và giáo dục tích cực là điều mà cha mẹ nào cũng mong muốn nhưng không phải cha mẹ nào cũng có thể làm được.
Tình yêu thương và sự chăm sóc vô điều kiện này thường liên quan chặt chẽ đến khả năng kinh tế của gia đình, trình độ học vấn của cha mẹ, tính cách và sự trưởng thành về mặt tâm lý của cha mẹ.Ví dụ, trong những gia đình có điều kiện vật chất tốt, cha mẹ có nhiều thời gian và năng lượng hơn để đáp ứng cho con cái của họ.
Phân bổ nguồn lực nuôi dạy con cái - Sức mạnh vô hình quyết định sự phát triển của trẻ
Giả sử trong cùng điều kiện vật chất, có hai bà mẹ toàn thời gian có hoàn cảnh và hoàn toàn giống nhau, một người chỉ cần nuôi một đứa con, trong khi người kia có hai hoặc thậm chí ba đứa con. Sự khác biệt trong cách nuôi dạy con cái ở hai nhóm gia đình này rất rõ ràng.
Một người mẹ trong gia đình chỉ có một con phải có nhiều năng lượng và thời gian hơn để đồng hành và đáp ứng con mình. Người mẹ này thường chăm sóc con mình cẩn thận và kiên nhẫn hơn.
Đối với một người mẹ trong gia đình đông con, ngay cả khi điều kiện tài chính được đảm bảo, năng lượng và thời gian của bà cũng bị phân tán nhiều hơn, khả năng đáp ứng nhu cầu của con cái cũng suy yếu đi rất nhiều.
Những gia đình có con thứ hai và thứ ba dường như có chung một trải nghiệm: việc thêm một đứa trẻ vào gia đình không chỉ có nghĩa là tăng thêm khối lượng công việc cho một người. Cảm giác thực tế là dù ở cấp độ nào thì khối lượng công việc và mức tiêu thụ đều tăng lên gấp nhiều lần.
Bởi vì người lớn không chỉ phải giải quyết vấn đề ăn uống, giáo dục,... của trẻ mà còn phải giải quyết hàng loạt vấn đề phát sinh từ mối quan hệ của trẻ với những người xung quanh, chẳng hạn như sự cân bằng trong mối quan hệ giữa anh chị em.
Kết quả là, những bà mẹ trong gia đình đông con không có nhiều thời gian và năng lượng để chăm sóc mọi khía cạnh của từng đứa con.
Theo quan điểm của tâm lý học phát triển, sự chăm sóc và hỗ trợ của người chăm sóc trẻ khi còn nhỏ có vai trò cực kỳ quan trọng đối với việc hình thành và phát triển tính cách một người. Điều này được phản ánh trực tiếp trong cấu trúc não và hành vi của con người.
Tuy nhiên, chúng ta cần nhìn nhận theo góc độ khách quan, bất kể trẻ có phải là con một hay không, những nỗ lực tạo điều kiện vật chất tốt cho trẻ và người chăm sóc dành nhiều sự quan tâm và chăm sóc hơn có thể định hình và tối ưu hóa sự phát triển cấu trúc não bộ của trẻ ở một mức độ nhất định.
Điều này có lợi hơn cho tư duy nhận thức và sự phát triển tâm lý của trẻ.
