Ở cơ quan, ai cũng nói: "Cứ chăm chỉ, thật thà làm việc rồi sẽ được ghi nhận". Nghe thì đúng, nhưng thực tế đôi khi phũ hơn nhiều. Có người làm như con ong, như con trâu cày, việc gì cũng nhận, tăng ca đến khuya, nhưng đến lúc chia thưởng, chia cơ hội, lại đứng ngoài cuộc. Có người gặp rắc rối thì bị quy trách nhiệm, còn công lao thì "hòa tan" vào tập thể.
Đi làm không phải đi làm từ thiện. Bạn có thể tiếp tục tử tế, tiếp tục làm việc đàng hoàng, nhưng nhất định phải bớt ngây thơ. Bài viết này nói về 3 "tâm mắt" ai đi làm cũng nên có: Biết lên tiếng đúng cách, biết để công việc của mình được nhìn thấy, và biết tự bảo vệ mình trước những rủi ro nơi công sở. Mộc mạc, dễ hiểu, nhưng là những bài học mà rất nhiều người trẻ phải trả giá rồi mới ngộ ra.
1. Biết "khóc" cho đúng cách: Không than vãn, mà là lên tiếng có chiến lược
Câu "đứa trẻ biết khóc thì mới có sữa" nghe rất cũ, nhưng trong công việc lại cực kỳ đúng. Ở đây "khóc" không phải là than thân trách phận, rải drama khắp nơi, mà là biết gửi tín hiệu đúng người, đúng lúc, đúng cách.
Thứ nhất, làm xong việc thì phải để người cần biết… biết. Bạn thức đến 2–3 giờ sáng để xử lý sự cố hệ thống, sáng hôm sau vào họp chỉ nói một câu: "Dạ, em xử lý xong rồi" là… phí công. Một cách nói khác có thể là: "Dạ, tối qua hệ thống lỗi ở phần XX, bọn em phải kiểm tra đến khoảng 2 giờ sáng mới tìm ra vấn đề. Hiện tại em đã làm bản vá tạm, đây là báo cáo chi tiết và đề xuất chỉnh sửa lâu dài, anh/chị xem giúp em ạ". Vẫn là sự thật, vẫn là công việc đó, nhưng cách kể lại giúp người nghe thấy được nỗ lực, năng lực và trách nhiệm của bạn.
Thứ hai, gặp khó thì phải "khóc" kèm giải pháp. Đừng đợi nước đến chân mới chạy, việc vỡ trận rồi mới lao lên nói "chị ơi em làm không kịp" thì muộn. Khi thấy dự án tắc, hãy chủ động nói sớm: "Hiện tại tụi em đang vướng phần XX, nếu cứ giữ tiến độ cũ thì khả năng trễ. Em có nghĩ ra hai hướng: A thì làm nhanh nhưng rủi ro cao, B thì an toàn hơn nhưng cần thêm nhân lực/ thời gian. Anh/chị cho em xin ý kiến với ạ?". Bạn không còn là người "gây ra vấn đề", mà trở thành người "đi tìm cách gỡ vấn đề".
Thứ ba, xin thêm nguồn lực là quyền, không phải là "làm phiền". Nếu tháng này công việc của bạn tăng 30–40%, đừng im lặng gồng lên để rồi stress, kiệt sức. Bạn có thể lựa thời điểm nói bằng số liệu: "Tháng này lượng việc của em tăng khoảng 40%, trong đó dự án A là ưu tiên nhất. Để đảm bảo chất lượng, anh/chị cho em xin hỗ trợ thêm một bạn, hoặc mình có thể giảm bớt ưu tiên của việc B/C không ạ?". Đó không phải là than vãn, mà là đàng hoàng bảo vệ chất lượng công việc và sức khỏe của chính mình.
2. Cầm "loa" trong tay: Đừng mãi làm anh hùng thầm lặng
Bi kịch của nhiều người hiền là việc là mình làm, công là của tập thể, đôi khi lại thành của… sếp. Không phải vì sếp xấu, mà vì họ quá bận, không thể biết chi tiết từng hạng mục, ai làm gì, vất vả ra sao. Bạn im lặng, thì sự im lặng đó đồng nghĩa với "không có gì nổi bật".
Trong cuộc họp, khi nhắc đến dự án bạn tham gia, đừng thu mình lại. Hãy nói rõ ràng phần việc của mình, không phải để tranh công mà để mọi người hiểu bạn đang làm gì. Ví dụ: "Ở phần này, em phụ trách xây lại luồng XX, sau khi chỉnh sửa thì tốc độ xử lý tăng khoảng 15%. Em cũng có ghi chú lại để sau này các module khác có thể áp dụng". Ngắn gọn, súc tích, không khoe khoang, nhưng đủ để mọi người thấy được dấu vết của bạn trong kết quả chung.
Báo cáo tuần, báo cáo tháng đừng viết cho có. Thay vì "Làm A, làm B, làm C", hãy chuyển thành: "Hoàn thành A – kết quả là…; xử lý B – cải thiện được…; trong quá trình làm phát hiện ra… và có thể tận dụng cho…". Đó chính là cách bạn biến bản báo cáo nhàm chán thành một "biển quảng cáo nhỏ" cho chính mình.
Khi phối hợp với các bộ phận khác, hãy cố gắng giữ thái độ chuyên nghiệp, rõ ràng, đúng hẹn. Tiếng lành đồn xa, đôi khi chỉ cần một câu khen từ trưởng phòng bên kia: "Bên em có bạn X làm rất được việc" là điểm cộng lớn với sếp của bạn.
Đừng sợ bị nói "cô này thích thể hiện quá". Làm tốt mà ai cũng biết là chuyện bình thường. Làm tốt mà không ai biết mới là… vấn đề.
3. Biết rào giậu cho chắc: Tử tế nhưng không ngây thơ
Công sở là nơi nhiều mối quan hệ đan xen, người tốt có, người xấu cũng có. Bạn không cần nghi ngờ tất cả, nhưng cũng đừng giao số phận mình cho câu "em tin anh/chị".
Điều đầu tiên là: Luôn để lại dấu vết. Những việc quan trọng phân công nhiệm vụ, chốt deadline, thay đổi yêu cầu nên được xác nhận qua email hoặc tin nhắn công việc. Không phải để "so đo", mà để nếu có tranh cãi, bạn có bằng chứng bảo vệ mình. Một dòng email "Anh/chị confirm giúp em: Việc này em phụ trách đến bước nào, phần nào do phòng khác tiếp tục" đôi khi cứu cả sự nghiệp.
Thứ hai, đừng ký tên như… nhắm mắt. Giấy tờ liên quan đến tiền bạc, trách nhiệm, báo cáo số liệu, hãy đọc kỹ. Không hiểu thì hỏi lại. Không chắc thì xin thời gian kiểm tra. Một nét ký có thể biến bạn thành "người chịu trách nhiệm cuối cùng" trong khi bạn chưa nắm rõ chuyện gì xảy ra.
Thứ ba, giữ ranh giới công việc của mình. Không phải việc gì người khác đẩy sang bạn cũng ôm vào. Hôm nay bạn "giúp cho vui", ngày mai có thể thành "mặc định lúc nào cũng của bạn". Lịch sự từ chối là kỹ năng rất quan trọng: "Em rất muốn giúp nhưng giờ đang kẹt deadline dự án A mà sếp đang giục sát. Anh/chị thử hỏi thêm xem có ai rảnh hơn không ạ?".
Cuối cùng, với những việc "nhạy cảm", hơi mơ hồ, hoặc có vẻ "lách luật", hãy cẩn trọng gấp đôi. Hỏi rõ phạm vi trách nhiệm, yêu cầu xác nhận bằng văn bản nếu cần. Đừng để mình trở thành người gánh hậu quả cho những quyết định mà mình không được quyền quyết.
Đi làm chăm chỉ, thật thà vẫn là nền tảng quan trọng nhất. Nhưng chỉ thế thôi thì chưa đủ. Bạn cần biết lên tiếng đúng lúc, kể lại công việc mình đã làm, và dựng lên vài "hàng rào" bảo vệ bản thân. Ba cái "khôn" nhỏ ấy không phải để bạn mưu mô, mà để bạn có thể vừa làm việc đàng hoàng, vừa giữ được sức khỏe, lòng tự trọng và cơ hội phát triển cho chính mình.
Công việc là hành trình dài, không phải chỗ để bạn hy sinh vô điều kiện. Mong bạn vừa có sự cần mẫn của người cày ruộng, vừa có cái tỉnh táo của người biết ngẩng lên nhìn đường.
