"Quốc bảo" bị lãng quên
Nếu Trung Quốc tự hào với gấu trúc, thì Mông Cổ coi gấu Gobi là báu vật quốc gia. Tuy nhiên, số phận của hai loài này hoàn toàn trái ngược. Trong khi gấu trúc đã được đưa ra khỏi danh sách "nguy cấp" nhờ nỗ lực bảo tồn thành công, thì gấu Gobi lại đang đứng chênh vênh bên bờ vực tuyệt chủng với mức độ "Cực kỳ nguy cấp" (Critically Endangered).
Vào năm 2018, các nhà khoa học ước tính chỉ còn khoảng 30 cá thể gấu Gobi còn sống sót. Nhờ những can thiệp khẩn cấp, con số này hiện nay đã nhích lên khoảng gần 50 - một con số vẫn quá mong manh để đảm bảo sự đa dạng di truyền và duy trì nòi giống lâu dài.
Sự xuất hiện hiếm hoi của loài gấu này tại Tân Cương (Trung Quốc) qua một bức ảnh bẫy ảnh năm 2021 (được xác nhận vào năm 2024) đã thắp lên một tia hy vọng nhỏ nhoi về sự mở rộng phạm vi sinh sống. Nhưng điều đó cũng đồng nghĩa với việc chúng đang phải di chuyển xa hơn, vất vả hơn để tìm kiếm sự sống.
Gấu Gobi (Mazaalai) là một phân loài gấu nâu cực kỳ hiếm, đặc hữu sa mạc Gobi (Mông Cổ), là loài gấu duy nhất sống sót và thích nghi với khí hậu sa mạc khắc nghiệt, ăn tạp (chủ yếu thực vật) với số lượng chỉ còn khoảng 30-50 cá thể, đối mặt nguy cơ tuyệt chủng cao do biến đổi khí hậu và mất môi trường sống.
Kỳ quan tiến hóa giữa "Hỏa ngục"
Làm thế nào một loài gấu, vốn gắn liền với rừng rậm hay băng tuyết -lại có thể tồn tại ở sa mạc Gobi, nơi nhiệt độ mùa hè nung đốt lên 46°C và mùa đông đóng băng ở -34°C? Câu trả lời nằm ở sự tiến hóa kỳ diệu.
Khác với những người họ hàng gấu nâu khổng lồ cao tới gần 3 mét và nặng nửa tấn, gấu Gobi đã "thu nhỏ" mình lại. Với chiều cao khiêm tốn từ 1,5 đến 1,9 mét và cân nặng chỉ khoảng 100-180kg, chúng trông như những "cục bông" nhỏ bé giữa biển cát mênh mông. Kích thước nhỏ giúp chúng giảm tiêu hao năng lượng, di chuyển linh hoạt hơn để tránh kẻ thù và tìm kiếm những nguồn thức ăn ít ỏi.
Tạo hóa cũng ban tặng cho chúng bộ áo ngụy trang hoàn hảo. Gấu con sinh ra có màu đen, nhưng khi trưởng thành, lông của chúng chuyển sang màu vàng cát hoặc nâu nhạt, hòa lẫn tuyệt đối vào môi trường sa mạc. Đây là cơ chế phòng vệ tự nhiên giúp chúng trở nên vô hình trước những đôi mắt sắc lẹm của đại bàng hay các loài săn mồi khác.
Là một phân loài của gấu nâu (Ursus arctos gobiensis), loài gấu này có những đặc điểm riêng để sống sót trong sa mạc nóng bức. Dù thuộc bộ Ăn thịt, nhưng gấu Gobi chủ yếu ăn thực vật (chiếm khoảng 99% khẩu phần). Thức ăn chính bao gồm rễ cây đại hoàng hoang dã, hành tây, quả mọng và đôi khi là động vật gặm nhấm hoặc côn trùng.
Nỗi khổ của kẻ "ăn chay" bất đắc dĩ
Cuộc đời của một chú gấu Gobi là một chuỗi ngày đói khát. Do sống trong môi trường sa mạc cằn cỗi, chúng không thể là những kẻ săn mồi dũng mãnh như gấu nâu. Gấu Gobi chủ yếu ăn thực vật: rễ cây đại hoàng, rễ cây bụi, củ hành dại và côn trùng.
Hình ảnh những con gấu gầy gò, lang thang hàng chục cây số mỗi ngày chỉ để bới tìm một chút rễ cây mọng nước là minh chứng xót xa cho sự khắc nghiệt của tự nhiên. Chúng giống như "con nhà nghèo" của họ nhà gấu, chưa bao giờ biết đến sự dư dả thức ăn.
Ai đang giết chết Gấu Gobi?
Tại sao một loài vật kiên cường đến thế lại sắp tuyệt chủng? Câu trả lời không chỉ nằm ở thiên nhiên, mà còn ở con người.
Biến đổi khí hậu đang làm sa mạc hóa diễn ra nhanh hơn, các vũng nước tự nhiên - nguồn sống duy nhất của gấu đang dần cạn kiệt. Đợt hạn hán lịch sử kéo dài từ 1993 đến 2007 đã giáng một đòn chí mạng vào quần thể gấu vốn đã yếu ớt, khiến hàng loạt thực vật chết khô và đẩy gấu Gobi vào cảnh chết đói.
Nhưng tàn khốc hơn cả là tác động của con người. Việc mở rộng chăn thả gia súc (dê, cừu) đã tàn phá thảm thực vật mỏng manh của sa mạc. Gia súc không chỉ ăn hết thức ăn của gấu mà còn chiếm giữ các nguồn nước hiếm hoi. Mất môi trường sống, bị cạnh tranh gay gắt, những con gấu yếu ớt buộc phải chấp nhận quy luật đào thải tàn nhẫn.
Người Mông Cổ coi gấu Gobi là báu vật quốc gia. Hiện nay, các dự án bảo tồn đang thực hiện tiếp tế thức ăn bổ sung và theo dõi bằng vệ tinh để duy trì sự sinh tồn của chúng. Vào năm 2024, các nhà khoa học lần đầu tiên ghi nhận sự hiện diện của gấu Gobi tại khu vực Tân Cương (Trung Quốc), cho thấy khả năng di cư xuyên biên giới của loài này.
Gấu Gobi không chỉ là một loài động vật; chúng là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt và khả năng thích nghi phi thường của tự nhiên. Sự tồn tại của chúng giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng sinh thái mong manh của sa mạc.
Việc chỉ còn chưa đầy 50 cá thể trên trái đất là một lời cảnh báo đỏ. Nếu chúng ta không hành động ngay lập tức, thông qua việc bảo vệ nguồn nước, kiểm soát chăn thả và hỗ trợ thực phẩm nhân tạo thì trong tương lai gần, gấu Gobi sẽ chỉ còn là một cái tên trong sách đỏ, một huyền thoại tan biến vào cát bụi của sa mạc Gobi. Hãy hành động trước khi quá muộn, để "Quốc bảo" này không trở thành một ký ức đau buồn của nhân loại.
