Các nhà nghiên cứu đã phát hiện rằng nhiều bức tranh hang động thời kỳ Đá không chỉ để ngắm nhìn mà còn để lắng nghe. Những nghệ sĩ tiền sử đã chọn vị trí vẽ ở những nơi có độ vang, tiếng vọng và sự cộng hưởng đặc biệt, tạo nên trải nghiệm đa giác quan cho người tham gia nghi lễ.
Các nghệ sĩ vẽ tranh ở những nơi mà tiếng vọng và sự cộng hưởng tạo ra hiệu ứng âm thanh siêu nhiên. (Nguồn: Getty Images)
Khởi đầu từ thập niên 1980, nhà nghiên cứu Iégor Reznikoff nhận thấy có mối liên hệ giữa vị trí tranh và hiện tượng âm học trong hang động. Sau đó, nhiều dự án như Songs of the Caves và Artsoundscapes đã sử dụng công nghệ hiện đại để đo đạc, chứng minh rằng các hang động có tranh thường sở hữu “dấu vân tay âm thanh” độc đáo.
Ví dụ, tại Tây Ban Nha, các nhà khoa học phát hiện tranh thường xuất hiện ở nơi có khả năng truyền âm rõ rệt, thậm chí có thể nghe thấy tiếng nói chuyện từ xa. Ở Mexico, tranh gắn liền với địa điểm diễn ra những điệu nhảy nghi lễ, còn tại Siberia, âm thanh được khuếch đại bất thường, gợi ý về các buổi tụ họp cộng đồng.
Ngoài ra, các thí nghiệm tâm lý cho thấy người hiện đại khi nghe âm thanh vang vọng trong những không gian này thường cảm nhận có một “sự hiện diện vô hình”, giống như đang giao tiếp với linh hồn hay thần thánh. Điều này củng cố giả thuyết rằng âm nhạc và nghi lễ đã đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người tiền sử.
Mô phỏng một loại nhạc cụ được chế tác từ đoạn xương. (Nguồn: Jens Egevad)
Một trong những nhạc cụ lâu đời nhất là sáo làm từ xương chim kền kền, có niên đại khoảng 40.000 năm. Khi thổi bản sao ngày nay, âm thanh tạo ra gần giống với thang âm hiện đại, chứng minh rằng âm nhạc đã xuất hiện từ rất sớm và đóng vai trò kết nối cộng đồng.
Ngoài ra, lithophones – những phiến đá phát ra âm thanh như chuông khi gõ – cũng được người tiền sử sử dụng. Các nghiên cứu cho thấy chúng thường xuất hiện ở những nơi có tranh vẽ, gợi ý rằng âm nhạc và nghệ thuật thị giác đã hòa quyện trong các nghi lễ cổ.
Âm nhạc có thể đã giúp con người nguyên thủy gắn kết, truyền đạt thông điệp và tạo nên trải nghiệm tâm linh. Những thí nghiệm hiện đại chứng minh rằng hang động với độ vang đặc biệt có thể biến thành “nhạc cụ khổng lồ”, đưa người tham gia vào trạng thái gần như xuất thần.
Ngày nay, việc tái hiện âm nhạc thời kỳ Đá không chỉ mang giá trị khoa học mà còn truyền cảm hứng cho nghệ sĩ, nhắc nhở chúng ta rằng nhịp điệu và giai điệu là bản năng bẩm sinh của loài người.
