Chuỗi ngày ô nhiễm không khí kéo dài từ đầu tháng 12 đang đặt Hà Nội vào vùng rủi ro sức khỏe nghiêm trọng. Nồng độ bụi mịn PM2.5 nhiều thời điểm vượt xa khuyến cáo của các tổ chức y tế quốc tế, khiến người dân dễ gặp các vấn đề hô hấp, tim mạch và ảnh hưởng sức khỏe dài hạn.
PM2.5 len sâu vào cơ thể, gây hại vượt xa hệ hô hấp
Hà Nội đang ở trong những ngày ô nhiễm không khí nặng (Ảnh: Mạnh Quân).
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, PM2.5 là một trong những tác nhân ô nhiễm nguy hiểm nhất. Với kích thước chỉ 2,5µm, bụi mịn có thể đi sâu đến phế nang và thậm chí xâm nhập vào hệ tuần hoàn. WHO cho biết không tồn tại ngưỡng an toàn tuyệt đối, dù mức khuyến cáo trung bình năm là 5µg/m3.
Mô hình dự báo HanoiAir của Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội, nhận định Hà Nội đang trải qua đợt ô nhiễm thứ ba từ đầu mùa, kéo dài từ ngày 28/11 đến ngày 5/12.
Trong ngày 1/12, chỉ số AQI trung bình toàn thành phố đạt 143 (mức kém), nồng độ bụi mịn PM2.5 ở mức 77 µg/m3 - gấp 5 lần khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí The Lancet Planetary Health cho thấy phơi nhiễm PM2.5 trong thời gian ngắn có thể làm tăng nguy cơ nhập viện do hen phế quản, viêm phổi và đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.
Trong khi đó, nghiên cứu của Đại học Harvard trên hơn 60 triệu người trưởng thành tại Hoa Kỳ kết luận rằng chỉ cần nồng độ PM2.5 tăng 1µg/m3 cũng làm tăng nguy cơ tử vong sớm đến 8% ở nhóm người cao tuổi.
Đối với hệ tim mạch, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ ghi nhận bụi mịn liên quan trực tiếp đến tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, rối loạn nhịp và đột quỵ, do cơ chế gây stress oxy hóa và viêm mạch kéo dài. PM2.5 khi xâm nhập vào máu có thể thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, giảm đàn hồi mạch máu và gây tăng huyết áp.
Trẻ em và người già là nhóm dễ tổn thương nhất
Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) cảnh báo trẻ em chịu tác động nghiêm trọng hơn người lớn vì phổi chưa hoàn thiện và nhịp thở nhanh hơn.
Trẻ tiếp xúc môi trường ô nhiễm kéo dài có nguy cơ giảm chức năng phổi và dễ mắc bệnh đường hô hấp tái phát. Báo cáo của UNICEF năm 2023 ước tính ô nhiễm không khí có thể làm giảm vĩnh viễn dung tích phổi ở trẻ nếu phơi nhiễm trong giai đoạn phát triển.
Người cao tuổi cũng là nhóm nhạy cảm. Theo phân tích của Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, ô nhiễm không khí làm tăng tỷ lệ nhập viện do suy tim đến 12% sau những ngày nồng độ PM2.5 vượt mức khuyến cáo.
Các nghiên cứu dài hạn tại châu Âu và Bắc Mỹ chỉ ra mối liên hệ giữa phơi nhiễm bụi mịn và suy giảm nhận thức, tăng nguy cơ sa sút trí tuệ.
Phụ nữ mang thai được cảnh báo có nguy cơ cao hơn. WHO cho biết tiếp xúc với PM2.5 trong thai kỳ có thể làm tăng khả năng sinh non, trẻ nhẹ cân và hạn chế tăng trưởng trong tử cung.
Tác động dài hạn: giảm tuổi thọ và gia tăng gánh nặng bệnh tật
Báo cáo Global Burden of Disease ước tính ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây tử vong sớm cho hơn 7 triệu người mỗi năm trên toàn cầu. Một phân tích của Đại học Chicago cho thấy phơi nhiễm PM2.5 kéo dài có thể làm giảm tuổi thọ trung bình từ 1 đến 2 năm.
Ngoài các bệnh tim mạch và hô hấp, ô nhiễm không khí còn được Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế xếp vào nhóm tác nhân gây ung thư. PM2.5 chứa kim loại nặng, hợp chất hữu cơ đa vòng và các chất oxy hóa mạnh, có khả năng gây tổn thương DNA và thúc đẩy quá trình hình thành ung thư phổi.
Nghiên cứu từ Đại học Stanford chỉ ra ô nhiễm không khí còn ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần, làm tăng nguy cơ lo âu và trầm cảm ở cả người trưởng thành và trẻ vị thành niên.
Trong bối cảnh Hà Nội đang trải qua đợt ô nhiễm thứ 3 từ đầu mùa đông, các nguy cơ này càng trở nên đáng lo ngại khi người dân liên tục phơi nhiễm nồng độ bụi mịn cao từ sáng tới đêm.
Làm gì để giảm phơi nhiễm trong những ngày ô nhiễm cực đoan
WHO khuyến nghị người dân hạn chế tối đa hoạt động ngoài trời khi chỉ số AQI ở mức đỏ trở lên. Một số biện pháp giảm phơi nhiễm gồm:
- Đeo khẩu trang đạt chuẩn lọc bụi mịn PM2.5.
- Đóng kín cửa sổ, sử dụng máy lọc không khí.
- Tránh tập thể dục ngoài trời vào sáng sớm và buổi tối.
- Theo dõi AQI theo thời gian thực.
- Uống đủ nước và vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý.
Trẻ nhỏ, người già, phụ nữ mang thai và người mắc bệnh nền cần đặc biệt thận trọng. WHO khuyến cáo nhóm này nên giảm tối đa thời gian tiếp xúc ngoài trời và ưu tiên không gian trong nhà có lọc không khí.
