HÀNH TRÌNH ĐI TÌM GIẤY DỪA
Trong xưởng tranh nằm ven biển Sơn Trà (TP.Đà Nẵng), ngày ngày họa sĩ Lê Thanh Hà (47 tuổi) cùng những công sự của mình miệt mài bên những thùng bột giấy, khuôn lưới độc bản để giữ nét. Để xơ dừa hiện lên trên mặt giấy hóa thân thành bán phù điêu như hôm nay, anh đã phải trải qua quá trình nhiều gian nan để tìm ra bí quyết. "Yêu cầu đầu tiên của làm giấy là xơ phải có độ dai phù hợp. Tôi đã thử tre, tràm, dâu… nhưng nhận thấy chất liệu này các nước trên đã thế giới làm nhiều rồi. Dừa nước thì được nhưng không trắng tự nhiên. Rồi một lần chạy xe từ Đà Nẵng về Hội An, thấy người ta chặt lá dừa cạn, tôi nghĩ: dừa nước làm được thì dừa cạn cũng làm được. Giấy dừa hoài thai từ đó", anh Hà kể.
Bột dừa được họa sĩ Lê Thanh Hà trải lên khuôn
ẢNH: HOÀNG SƠN
Tốt nghiệp Trường ĐH Mỹ thuật Huế và sau một thời gian dài gắn bó với nghề xây dựng bộ nhận diện thương hiệu cho các doanh nghiệp, họa sĩ Lê Thanh Hà quyết định rẽ sang con đường tìm loại giấy cho riêng mình để thỏa sức sáng tạo. Ngay từ đầu, anh đặt ra tiêu chí nghiêm khắc với mình, đó là trung thành tuyệt đối với vật liệu truyền thống, nói không với hóa chất, không sao chép tranh và không chạy theo thị trường. Niềm say mê ấy đã đưa anh đi qua nhiều vùng quê, lần theo dấu tích của nghề làm giấy xưa. Từ học kỹ thuật đổ giấy của người Mông, tìm đến kỹ thuật "xeo" đổ của người Pà Cò, đến khảo sát những dòng giấy thủ công ở nhiều vùng miền…; tất cả đã đưa anh đến một nguyên liệu rất VN: tàu dừa cạn.
Họa sĩ Lê Thanh Hà dùng dao nước để vẽ tranh giấy dừa
ẢNH: HOÀNG SƠN
Quy trình làm ra giấy dừa rất chặt chẽ: sau khi thu hoạch, những cành dừa được lột vỏ xanh, chẻ mỏng thành lát, ngâm với nước rồi nấu với vôi trong suốt 24 giờ. "Khâu quan trọng nhất là tạo màu trắng tự nhiên đến từ quá trình ủ, lên men 10 - 17 ngày tùy theo điều kiện thời tiết và phải thay nước liên tục. Mặc dù chẳng ai cấm nhưng tôi luôn tâm niệm mọi thứ phải thuận tự nhiên, không hóa chất, không tẩy trắng nên mỗi tấm giấy dừa là một sản phẩm thân thiện với con người…", anh Hà chia sẻ.
Từ những mẻ giấy đầu tiên, họa sĩ Lê Thanh Hà xây dựng thương hiệu "Giấy quê tôi" với mong muốn mỗi vùng làm một dòng giấy mang bản sắc riêng. Sau này, để dễ nhận diện với bạn bè quốc tế, anh đổi tên thành La'DUA art vừa mang nghĩa "nghệ thuật từ dừa", vừa vang lên âm sắc quen thuộc của ngôn ngữ Việt - Pháp.
Từ xưởng nhỏ ven biển, anh đi và trở lại với cộng đồng Pà Cò để hướng dẫn kỹ thuật đổ giấy phục vụ du lịch. Nhưng vùng cao thiếu áp lực nước để tiếp biến kỹ thuật mới nên họ vẫn giữ cách làm truyền thống. Anh chấp nhận điều đó và tiếp tục hành trình sáng tạo riêng. Dung hợp kỹ nghệ xưa với những phát kiến mới từ chính trải nghiệm thủ công của mình.
"DAO NƯỚC" VÀ NHỮNG TÁC PHẨM SÁNG TẠO
Nếu một số dòng giấy nghệ thuật khác dựa vào kỹ thuật in - "xeo" giật qua bể - in từ họa tiết rời thì họa sĩ Lê Thanh Hà chọn một con đường khác: khắc trực tiếp trên mặt bột giấy ướt bằng áp lực nước qua khuôn giữ nét độc bản. "Tôi không in từng lớp mà khắc. Dòng nước chính là con dao khắc", anh nói. Chỉ vào chiếc vòi áp lực - một dụng cụ quan trọng nhất của xưởng tranh, anh nói như giải thích: "Với tôi, đó là "con dao nước". Chính phương pháp này mở ra một ngôn ngữ tạo hình mới: nước khắc gọt tỉa tạo độ nông sâu trên bề mặt bột giấy thành mảng - nét - lớp, xơ dừa tạo các sắc độ chìm nổi, còn thời gian tạo nên độ bền hàng trăm năm như giấy cổ.
Bức tranh bán phù điêu được làm từ giấy dừa cho hiệu ứng khác nhau trong điều kiện ánh sáng khác nhau
ẢNH: HOÀNG SƠN
Để có một bức tranh hoàn thiện, xưởng phải trải qua 10 công đoạn, từ vẽ họa tiết, tạo bộ khuôn, cắt decal, dán giữ nét, đổ giấy, dàn bột, khắc bằng nước đến phơi… Sau khi hoàn thành bức tranh, sẽ đến quy trình hoàn thiện với việc đóng khung hộp làm hệ thống điện, bồi giấy. Tất cả đều thủ công, tỉ mỉ. "Hoa văn in bằng áp lực nước kiểu Rakusui Washi của Nhật Bản đòi hỏi nghệ nhân phải thật khéo léo để điều chỉnh mức độ mạnh yếu của áp lực nước, tạo nên các lớp dày, mỏng theo ý muốn trên mặt giấy. Đây là công đoạn quyết định tính mỹ thuật của bức tranh giấy dừa nên người nghệ sĩ phải có sự tinh tế", anh Hà cho biết.
Giấy dừa có thể ứng dụng để chế tác nên rất nhiều sản phẩm nội thất
ẢNH: HOÀNG SƠN
Giấy dừa không chỉ dừng lại ở việc làm tranh. Họa sĩ nói, nhờ cấu trúc sợi có thể xuyên sáng tự nhiên, mỗi tấm giấy mang một sắc độ khác nhau do độ dày mỏng khiến tranh đổi màu theo thời tiết và ánh sáng, "ban ngày một kiểu, ban đêm một kiểu". Cũng vì vậy, giấy dừa được các resort và không gian nội thất tìm đến để làm đèn, mảng tường, bảng trang trí… vừa mộc mạc, vừa sang trọng lại bền tới cả trăm năm nhờ lớp giấy kết hợp nền toan sơn dầu. "Giấy này sống và động lắm!", họa sĩ Lê Thanh Hà cười và nói thêm: "Nó không đứng yên mà tự nó tạo ra cảm xúc cho không gian". (còn tiếp)
