Hòn đảo xa xôi Rapa Nui (hay còn được biết đến là Đảo Phục Sinh) ngoài khơi Chile nổi tiếng với những bức tượng khổng lồ có đôi mắt hướng ra Thái Bình Dương.
Số lượng các bức tượng được tạc từ đá núi lửa này khiến nhiều người kinh ngạc, các nhà khoa học ước tính cả những tượng đã hoàn thành và còn dang dở có thể lên tới gần 1.000 tượng.
Những bức tượng này được dựng lên từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 17, cao trung bình 4 mét và nặng 12,5 tấn, đặc biệt có những bức vượt quá 20 tấn.
Những bức tượng Moai khổng lồ được vận chuyển rải rác khắp đảo như thế nào là chủ đề của nhiều nghiên cứu khảo cổ và nhân học (Ảnh: Shutterstock).
Các nhà khảo cổ học cho biết, một mô hình 3D tái hiện mỏ đá có niên đại hàng trăm năm - chứa những bức tượng đầu người khổng lồ, vẫn chưa hoàn thiện trên đảo Phục Sinh - đang mang đến manh mối mới về cách tộc người Polynesia chế tác ra những di sản này.
Một nghiên cứu mới trên tạp chí PLOS One cho rằng, các thị tộc người bản địa riêng lẻ đã tham gia việc chế tạo các bức tượng đá này (còn được gọi là Moai) thay vì chỉ huy động một cộng đồng người duy nhất.
Các tượng Moai trung bình cao 4 mét và nặng tới 12,5 tấn (Ảnh: Đại học Binghamton).
Giáo sư Nhân học Carl Lipo (Đại học Binghamton), đồng tác giả của nghiên cứu cho biết: “Sự hiện diện của các Moai trên đảo là bằng chứng cho một xã hội có thứ bậc: những bức tượng tượng trưng cho sự hiện diện của các thủ lĩnh”.
Các nhà nghiên cứu đã xây dựng mô hình 3D có độ phân giải cao đầu tiên của mỏ đá Rano Raraku- nơi được cho là địa điểm chế tác các Moai- từ 11.000 bức ảnh chồng lên nhau bằng máy bay không người lái qua phương pháp quan trắc (photogrammetry).
Nhóm nghiên cứu đã tạo ra mô hình 3D của mỏ đá Rano Raraku bằng máy bay không người lái. Quy trình kỹ thuật này còn được gọi là phép đo ảnh hay phương pháp quan trắc (Video: Đại học Binghamton).
Thông qua 30 địa điểm khai thác tách biệt được xác định, các nhà nghiên cứu tìm thấy bằng chứng về việc vận chuyển những bức tượng khổng lồ ra khỏi mỏ theo nhiều hướng khác nhau, trước khi được dựng đứng lên và nằm rải rác khắp hòn đảo.
Theo nhóm tác giả nghiên cứu, cách tiếp cận này cho thấy quy trình chế tác ra các tượng Moai không nằm dưới sự quản lý tập trung. Các nhóm người bản địa đã chia nhau làm việc trong các khu vực khác nhau trên đảo.
“Điều này có nghĩa là toàn bộ quá trình chế tác bức tượng, từ khâu cắt vật liệu từ khối đá gốc cho đến việc hoàn thiện các chi tiết diễn ra trong các khu vực riêng lẻ, thay vì mọi công đoạn được thực hiện trong cùng một mỏ giống quy trình ‘công nghiệp’”, Giáo sư Lipo cho biết.
Những phát hiện này củng cố thêm các bằng chứng trên đảo Phục Sinh bao gồm nhiều thị tộc nhỏ, độc lập chứ không phải một xã hội thống nhất về mặt chính trị.
Mô hình 3D của mỏ đá cho thấy có 426 Moai đang trong các giai đoạn hoàn thành khác nhau (Ảnh: Đại học Binghamton).
Mô hình 3D cho thấy có 426 tượng Moai đang được hoàn thiện ở các giai đoạn khác nhau, hàng trăm vết cắt trên các khối đá được chuẩn bị để chạm khắc cùng 5 trụ đá đóng vai trò điểm neo để hạ tượng xuống dốc. Phần lớn tượng được chạm khắc ở tư thế nằm ngửa, gương mặt được tạo hình chi tiết trước, sau đó mới chạm khắc đầu và thân.
Giáo sư Lipo cho rằng, những bức tượng còn đang dang dở bao gồm cả tượng Moai lớn nhất nếu được hoàn thành. Nó được gọi là Te Tokanga, cao khoảng 21 mét và nếu hoàn thiện có thể nặng tới 270 tấn.
“Một số bức tượng vượt quá khả năng vận chuyển của người cổ đại”, ông nhận định, “chúng tôi đặt ra giả thuyết có thể các thị tộc có sự cạnh tranh trong việc tạc những bức tượng Moai ngày càng lớn hơn”.
Đảo Phục Sinh nằm ở điểm cực nam của Tam giác Polynesia, Nam Thái Bình Dương. Đây là một trong những khu vực có người sinh sống xa xôi nhất thế giới (Ảnh: Getty).
Theo Giáo sư Khảo cổ Helene Martinsson-Wallin (Đại học Uppsala, Thụy Điển), nghiên cứu mới là lần đầu tiên kỹ thuật quang trắc được áp dụng tại đây, nhưng kết quả không thực sự mang lại điều gì “đột phá” về xã hội Rapa Nui.
“Sau này, xã hội trên đảo Rapa Nui được mô tả là xã hội mở, nghĩa là không có một thủ lĩnh tối cao cai quản toàn bộ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra cấu trúc xã hội kiểu này vẫn có thể tạo nên các công trình tượng đài giống Moai”, GS Martinsson-Wallin cho biết thêm.
Trong khi đó, Giáo sư Khảo cổ học Christopher Stevenson (Đại học Virginia Commonwealth) cho rằng nghiên cứu này có cách tiếp cận sáng tạo. Giả thuyết quy trình chế tác Moai phi tập trung, do các thị tộc khác nhau thực hiện cần được kiểm chứng thêm.
