Trong nhiều thập kỷ, các hãng kiểm toán và tư vấn lớn trên thế giới, bao gồm nhóm Big Four (Deloitte, EY, KPMG, và PwC), đã vận hành theo mô hình tổ chức được gọi là "kim tự tháp".
Mô hình này dựa trên việc tuyển dụng hàng ngàn sinh viên mới ra trường (cấp bậc Junior Analyst hoặc Associate) với mức lương khởi điểm tương đối thấp, sử dụng họ để thực hiện các công việc kiểm toán và phân tích dữ liệu lặp đi lặp lại. Đây là lực lượng lao động giá rẻ, dồi dào, đóng vai trò nền móng để hỗ trợ một số lượng nhỏ các chuyên gia cấp cao (Manager, Partner) ở đỉnh.
Tuy nhiên, sự trỗi dậy mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang buộc ngành này phải nhìn nhận lại triết lý kinh doanh cốt lõi này, với hậu quả trước mắt là mức lương khởi điểm bị đóng băng kéo dài.
Theo các chuyên gia, việc triển khai AI giúp các công ty khai thác nhiều giá trị hơn từ số lượng nhân viên ít hơn, tạo ra áp lực giảm lương cho các vị trí cấp dưới, đồng thời thay đổi nhu cầu về nhân sự. Các công ty giờ đây ưu tiên tuyển dụng những nhân sự có kinh nghiệm trung cấp trở lên, những người có thể triển khai công nghệ và tư vấn chiến lược phức tạp, thay vì chỉ xử lý dữ liệu cơ bản.
Mô hình sụp đổ
Dữ liệu gần đây từ Management Consulted cho thấy, mức lương khởi điểm cho các chuyên gia tư vấn cấp cơ sở tại Big Four đã không tăng kể từ năm 2022, một khoảng thời gian đình trệ còn dài hơn so với các hãng tư vấn danh tiếng như McKinsey hay BCG.
PwC đã cắt 150 nhân viên văn phòng tại Mỹ, nói rằng "giống như cách chúng tôi giúp khách hàng làm hàng ngày, chúng tôi cũng đang trở nên số hóa hơn." McKinsey cắt 200 vị trí IT trên toàn cầu gần đây, nói rằng "AI đang tạo ra cơ hội và tác động chưa từng có cho chúng tôi và khách hàng."
Accenture giảm hơn 11.000 nhân sự toàn cầu xuống còn 779.000 trong ba tháng kết thúc vào tháng 8, và cho biết sẽ cắt các vị trí mà công ty cho rằng không thể đào tạo lại để sử dụng AI.
Một số cựu đối tác Big Four đang thành lập các boutique AI-native mà họ nói sẽ dùng công nghệ để thay thế phần lớn lực lượng nhân viên cấp dưới truyền thống.
Động thái này không chỉ là phản ứng trước tình hình kinh tế thị trường khó khăn, mà còn là sự lường trước tác động chuyển đổi của AI. Các hãng đã nhận ra rằng, nhiều nhiệm vụ mà trước đây cần đến hàng ngàn giờ công của nhân viên cấp dưới như thu thập, tổng hợp, và phân tích sơ bộ dữ liệu kiểm toán, hoặc chuẩn bị các slide thuyết trình cơ bản thì giờ đây có thể được tự động hóa hoặc thực hiện hiệu quả hơn nhiều nhờ các công cụ AI tạo sinh (generative AI).
Sự cải thiện năng suất này đồng nghĩa với việc các hãng có thể tạo ra nhiều giá trị hơn từ ít nhân viên cấp dưới hơn. Như lời nhận xét từ các chuyên gia trong ngành, khả năng "vắt kiệt" giá trị từ số lượng nhân viên cơ sở ít hơn đang tạo ra áp lực giảm lên mức lương khởi điểm. Thay vì phải trả mức lương cao hơn để thu hút số lượng lớn sinh viên mới ra trường, các hãng đang tái phân bổ nguồn lực này vào việc đầu tư công nghệ và phát triển các nhóm chuyên gia có kinh nghiệm.
Mô hình kim tự tháp truyền thống hoạt động dựa trên logic là: đáy rộng (rất nhiều nhân viên cấp dưới) để thực hiện công việc khối lượng lớn, sau đó sàng lọc thông qua văn hóa "lên hoặc nghỉ" (up or out) để đưa những người giỏi nhất lên các cấp cao hơn. Tuy nhiên AI đang làm xói mòn nền móng này.
Thay đổi bản chất công việc
Làn sóng AI hiện nay không chỉ đơn thuần thay thế một số công việc mà còn đang thay đổi bản chất công việc. Bên cạnh việc tái cơ cấu nhân sự, AI còn thúc đẩy các công ty cắt giảm bộ phận văn phòng và IT, đồng thời mở ra cơ hội thành lập các boutique chuyên về AI, nơi lực lượng nhân sự trẻ được thay thế bằng các công nghệ tự động hóa.
Tuy nhiên, các lãnh đạo cấp cao vẫn nhấn mạnh rằng những công việc đòi hỏi tư duy phân tích, kỹ năng chuyên môn và khả năng ra quyết định sẽ không thể bị máy móc thay thế hoàn toàn.
Ông Mohamed Kande, chủ tịch toàn cầu của PwC, từng chia sẻ rằng công ty đang tìm kiếm một "nhóm người khác biệt", bao gồm nhiều kỹ sư và chuyên gia công nghệ hơn, thay vì chỉ tuyển dụng hồ sơ truyền thống.
Điều này cho thấy nhu cầu đang chuyển từ những nhà phân tích tổng quát (generalist analyst) sang những chuyên gia chuyên biệt (specialized expert) có khả năng triển khai, quản lý AI, và cung cấp lời khuyên chiến lược phức tạp.
Việc giảm nhu cầu đối với các công việc thường xuyên, lặp lại đã dẫn đến việc cắt giảm tuyển dụng đáng kể.
Các giám đốc điều hành cấp cao của Big Four ước tính rằng việc tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp có thể giảm tới một nửa trong năm tới tại các công ty lớn ở Anh. Đây là một sự điều chỉnh nhân sự không chỉ mang tính tạm thời do thị trường mà còn là sự lường trước cấu trúc lao động sẽ thay đổi vĩnh viễn.
"Một phần là vì lý do thương mại, thị trường khó khăn hơn, nhưng một phần là do dự đoán tác động của AI. Chi phí nhân sự đang tăng, do bảo hiểm quốc gia, lương tối thiểu... trong khi bạn có thể đầu tư vào AI và chuyển việc ra nước ngoài hiệu quả hơn so với đầu tư vào nhân sự," một lãnh đạo nói với tờ Financial Times (FT).
Tương lai nào?
Việc đóng băng lương khởi điểm không chỉ là hệ quả trực tiếp từ AI mà còn phản ánh sự thận trọng trước bối cảnh chi phí lao động tăng và thị trường cạnh tranh gay gắt. Một số lãnh đạo Big Four ước tính tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp sẽ giảm khoảng một nửa trong năm tới tại các thị trường lớn như Anh. Đây là cách các công ty cân bằng chi phí, đồng thời đầu tư vào AI và triển khai công nghệ thay vì mở rộng lực lượng lao động truyền thống.
Marco Amitrano, giám đốc PwC tại Vương quốc Anh, cho biết việc tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp đã giảm trong năm 2025, và công ty cũng thông báo vào tháng 10 rằng sẽ không đạt mục tiêu tăng số lượng nhân sự toàn cầu thêm 100.000 người vào năm 2026. Mục tiêu này được đặt ra năm năm trước, trước khi AI thế hệ mới được triển khai.
Trước sự gián đoạn này, các công ty tư vấn và kiểm toán đang xem xét các mô hình tổ chức thay thế cho kim tự tháp, ví dụ như mô hình "cột tháp" (Obelisk) với ít cấp độ hơn và giảm sự phụ thuộc vào nhân viên cấp dưới, đội ngũ chủ yếu là chuyên gia giàu kinh nghiệm.
Ngoài ra mô hình "đồng hồ cát" (Hourglass) cũng được xem xét, nơi AI tự động hóa các nhiệm vụ hành chính và thường xuyên của nhân viên cấp trung (mid-level), trong khi vẫn giữ lại một số nhân viên cấp dưới để quản lý dữ liệu và AI, và một số lượng lớn chuyên gia cấp cao.
Tóm lại việc đóng băng lương khởi điểm là một tín hiệu rõ ràng rằng ngành công nghiệp này đang trải qua một cuộc chuyển đổi sâu sắc. Đây không phải là sự phản ứng với một cuộc suy thoái ngắn hạn, mà là một sự thay đổi chiến lược nhằm tối ưu hóa chi phí lao động và định vị lại đội ngũ nhân sự trong một thế giới mà AI đã trở thành một công cụ làm việc thiết yếu.
Trong kỷ nguyên mới này, vai trò của nhân viên cấp dưới sẽ không còn là người thực hiện công việc lặp lại, mà là người quản lý, giám sát, và phát triển các hệ thống thông minh, đòi hỏi một bộ kỹ năng hoàn toàn khác biệt.
*Nguồn: FT, Fortune, BI
