Năm 1965, Lý Tiểu Long từng trình bày những khái niệm cơ bản của môn võ do ông sáng tạo trong một cuộc phỏng vấn. Đến năm 1967, huyền thoại võ thuật mới đặt tên cho môn võ này là Tiệt Quyền Đạo.
Tuy nhiên, trước đó khoảng 70 năm, kỹ thuật chiến đấu tương tự xuất hiện ở Anh từ trước đó 70 năm với tên gọi Bartitsu. Môn võ này thậm chí được đưa vào loạt truyện ngắn và tiểu thuyết về nhân vật “Thám tử Sherlock Holmes”.
Bartitsu là võ gì?
Lý Tiểu Long được coi là “cha đẻ của MMA” khi ông cố gắng tổng hợp nhiều môn võ khác nhau với triết lý đầy thực dụng là “sử dụng những gì hiệu quả”. Tuy nhiên, khái niệm về võ thuật tổng hợp được đề cập đến từ trước khi Lý Tiểu Long ra đời. Không ít môn võ được sáng tạo dựa trên việc kết hợp các loại hình chiến đấu khác nhau và Bartitsu là một trong số đó.
“Bartitsu, được Edward William Barton-Wright phát triển lần đầu vào năm 1898 sau khi trở về từ Nhật Bản, được coi là một trong những môn võ thuật đầu tiên kết hợp các phong cách từ phương Đông và phương Tây, chủ yếu là đấu gậy, đấu kiếm, jujitsu, savate và quyền anh Anh. Gần 70 năm trước khi Lý Tiểu Long phát triển Tiệt Quyền Đạo (được coi là môn võ thuật tổng hợp hiện đại đầu tiên), Barton-Wright đã thiết kế một hệ thống đáp ứng nhu cầu của nhiều tình huống tự vệ khác nhau”, trang Defenseathletics giới thiệu.
Edward William Barton-Wright là người sáng tạo ra Bartitsu
Barton-Wright (1860-1951) là một trong những người phương Tây đầu tiên được đào tạo jujitsu, và ông phát triển Bartitsu như một sự kết hợp giữa các phong cách chiến đấu Nhật Bản, Thụy Sĩ/Pháp và Anh. Ông định nghĩa Bartitsu theo nhiều cách khác nhau, như “tự vệ trong mọi hình thức” hoặc “nghệ thuật chiến đấu đến cùng của Barton-Wright”.
Theo quan sát của mình, Barton-Wright nhận thấy các môn võ Nhật Bản như Judo và Jujitsu rất phù hợp cho phòng thủ ở cự ly gần, kết hợp các kỹ thuật ném và vật lộn, nhưng hạn chế ở cự ly xa. Từ đó, ông đưa vào việc sử dụng gậy như một công cụ phòng thủ ở khoảng cách xa, và quyền anh như một giải pháp tầm trung cho các đòn đánh và đá.
Câu chuyện về Edward William Barton-Wright bắt đầu vào ngày 8/11/1860, tại Bangalore, Ấn Độ. Ông sinh ra trong một gia đình có mẹ là người Scotland và cha là người Anh. Trở về Anh vào những năm 1880, Edward chọn học tập tại Pháp và Đức.
Sau khi tốt nghiệp, ông làm nhân viên đường sắt, rồi trở thành kỹ sư dân dụng và trắc địa viên, công việc cho phép ông đi khắp châu Á và châu Âu. Với niềm đam mê võ thuật, Edward đến Kobe, Nhật Bản từ năm 1895 đến 1898, nơi ông được giới thiệu với Jujitsu.
Áo khoác cũng có thể trở thành vũ khí tự vệ trong Bartitsu
Trong thời gian ở đây, ông học ở hai võ phái (ryu) với đặc điểm và triết lý khác nhau. Dưới sự chỉ dạy của Terajima Kuniichiro ở Kobe và Kano Jigoro Shihan ở Tokyo, những nguyên lý sơ khai của Bartitsu bắt đầu hình thành.
Kano Jigoro Shihan – người sáng lập Judo (nghĩa là “con đường mềm dẻo”) – được cho là đã khơi nguồn cảm hứng cho Barton-Wright trong cách nhìn về võ thuật, và ảnh hưởng trực tiếp đến việc phát triển môn “nghệ thuật tự vệ quý ông” của ông.
Dù học Jujitsu trong nhiều năm, Barton-Wright cảm thấy có những thiếu sót về triết lý và kỹ thuật trong những gì ông học được. Bản năng mách bảo ông phải sáng tạo ra một phong cách riêng để khắc phục và từ đó Bartitsu ra đời.
Môn võ quý ông của Sherlock Holmes
Năm 1899, Barton-Wright thành lập CLB Bartitsu ở Soho, London (Anh). Học viện ra mắt đúng lúc báo chí tràn ngập tin tức về nạn bạo lực đường phố, khiến các lớp học tự vệ của Barton-Wright trở nên vô cùng đúng thời điểm.
Thông qua thư từ với Giáo sư Jigoro Kano, người sáng lập Kodokan Judo và các mối liên hệ khác ở Nhật Bản, Barton-Wright đã sắp xếp để các võ sĩ jujutsu Nhật Bản Kaneo Tani, Seizo Yamamoto và Yukio Tani đến London làm huấn luyện viên tại CLB Bartitsu.
Về cơ bản, Bartitsu hướng đến chiến đấu đường phố. Barton-Wright chú trọng vào môi trường và điều kiện thực tế của một cuộc ẩu đả. Barton-Wright tin rằng một kỹ năng duy nhất là không đủ để ứng phó với mọi tình huống mà một quý ông có thể gặp phải.
Nhân vật thám tử Sherlock Holmes từng sử dụng Bartitsu
Bartitsu dựa nhiều vào Jujitsu, nhưng vì đa số quý ông Anh lúc đó đều mang gậy hoặc ô, nên kỹ thuật gậy Vigny của Pháp được đặt làm trọng tâm ban đầu, với nhiều đòn đánh, đỡ, ném và thủ thế phòng ngự. Ngoài ra, Barton-Wright còn kết hợp Savate, quyền Anh cho cận chiến, cùng Jujitsu và Judo cho tình huống khẩn cấp. Ông thậm chí khuyến khích học viên dùng cả áo choàng, mũ hay bất kỳ vật gì trong tay để đánh lạc hướng đối thủ.
Theo chính Barton-Wright, nguyên tắc của Bartitsu là: làm mất thăng bằng đối thủ; tấn công bất ngờ trước khi đối thủ kịp lấy lại cân bằng và dùng sức mạnh; khống chế các khớp của bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể (cổ, vai, khuỷu tay, cổ tay, lưng, gối, mắt cá...) bằng những lực mà đối thủ không thể chịu nổi.
Có sự tương đồng về cách tiếp cận võ thuật giữa Barton-Wright và Lý Tiểu Long
Dù vậy, Bartitsu từng bị mai một suốt phần lớn thế kỷ 20 sau khi câu lạc bộ của Barton-Wright đóng cửa. Kể từ năm 2002, môn võ này mới dần được phục hồi. Chuyên gia Bartitsu Tony Wolf tiết lộ rằng môn võ Bartitsu từng xuất hiện trong tiểu thuyết “Thám tử Sherlock Holmes”. Cụ thể, trong phần "Cuộc phiêu lưu trong ngôi nhà trống" của tiểu thuyết, nơi Sherlock Holmes tiết lộ rằng mình đã đánh bại kẻ thù không đội trời chung, Giáo sư Moriarty, nhờ sử dụng “baritsu”.
“Không ai biết tại sao nhà văn Doyle viết sai tên. Có thể ông chỉ sao chép từ một bài báo trên London Times năm trước, vốn cũng viết sai Bartitsu thành baritsu. Dù sao, qua nhiều thập kỷ của thế kỷ 20, ngày càng ít người nhớ đến môn võ độc đáo của Barton-Wright, nhưng các câu chuyện Sherlock Holmes vẫn rất nổi tiếng. Vì đó là cảnh Holmes vừa cứu mạng mình, vừa đánh bại Moriarty và giả chết, cuộc đối đầu “baritsu” trở thành một tác phẩm kinh điển trong văn học”, Tony Wolf khẳng định.
Tony Wolf nói thêm: “Bartitsu là một môn võ Âu-Á, hay đúng hơn là một quá trình luyện tập chéo giữa các môn võ Đông và Tây đa dạng như chúng được thực hành vào khoảng năm 1900. Có sự tương đồng mạnh mẽ giữa cách tiếp cận của Barton-Wright và Lý Tiểu Long, và chúng tôi đôi khi giải thích Bartitsu là “Jeet Kune Do (Tiệt Quyền Đạo) thời Edward”.
Giải mã tuyệt kỹ võ thuật 'đấu kiếm không cần kiếm' của Lý Tiểu Long 0
Lý Tiểu Long học môn võ trăm năm của Pháp, sáng tạo võ công lẫy lừng 0
Môn võ của đặc nhiệm Liên Xô đi trước tuyệt học trứ danh của Lý Tiểu Long 30 năm 0
