Người ta thường nói: "Nhận thức của cha mẹ quyết định giới hạn phát triển của con cái". Một đứa trẻ tiếp xúc với "xã hội thu nhỏ" đầu tiên chính là gia đình. Giá trị quan, hành vi, cách nhìn đời… đều được hình thành từ việc bắt chước cha mẹ.
Các nhà tâm lý học nhấn mạnh: não bộ của cha mẹ không chỉ quyết định vận mệnh của bản thân, mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến vận mệnh của con cái.
Mỗi lời nói, mỗi hành động của bạn đều có thể gieo dấu ấn trong lòng trẻ.
Ảnh minh họa
Ảnh hưởng của ám thị tâm lý
Nhiều người nghĩ ảnh hưởng lớn nhất mà cha mẹ để lại cho con chính là gen. Nhưng thực ra, sức mạnh của sự "phóng chiếu" tâm lý còn vượt xa yếu tố di truyền.
"Phóng chiếu" là cơ chế phòng vệ tâm lý: cá nhân đem những cảm xúc, quan niệm, đặc điểm, động cơ hay cảm xúc tiêu cực không tiêu hóa nổi của mình gán lên người khác hoặc môi trường xung quanh.
Cha mẹ với lối suy nghĩ bi kịch thường mang nặng tâm lý này.
Họ biết bản thân không thể thay đổi số phận, cuộc đời đã an bài. Vì vậy, họ gửi gắm hy vọng vào con, nhưng đồng thời lại lo sợ con đi vào vết xe đổ của mình. Kết quả là, họ vừa kỳ vọng con "hóa rồng hóa phượng", vừa gán cho con hàng loạt nhãn dán tiêu cực: "Không biết ứng biến, kém giao tiếp, khó ưa, tính cách tồi, học hành dở, ngu dốt, thiếu chính kiến…".
Với một đứa trẻ đang trong giai đoạn phát triển nhận thức, chưa đủ khả năng phân biệt bản thân thực sự là ai, thì những ám thị này dễ dàng bị nội hóa thành đặc điểm thật sự.
Dần dần, nhãn dán biến thành hiện thực, và đứa trẻ thực sự bước đi trên đúng con đường của cha mẹ.
Mục tiêu cuộc sống của mỗi người khác nhau, đâu cần gì phải quá căng thẳng? Cho dù sau này con chỉ làm một người bán khoai nướng ven đường, miễn đó là cuộc sống kiếm bằng chính đôi tay mình, thì sao có thể gọi là "thất bại" hay "vô dụng"?
Sự lây lan cảm xúc trong gia đình
Một giáo viên từng nói trong buổi họp phụ huynh: "Cha mẹ bảo con chăm chỉ học hành, còn bản thân thì ngồi cạnh chơi điện thoại, chơi game, thế con có thể nào yên tâm học tập được không?".
Đây không phải chuyện "tiêu chuẩn kép", mà là hiện tượng lây truyền cảm xúc trong gia đình.
Cha mẹ phấn khích, căng thẳng hay vui vẻ thì con cũng dễ bị "đánh thức" cảm xúc tương tự. Ngược lại, khi cha mẹ u sầu, chán nản, thì con cũng rơi vào trạng thái buồn bã. Bạn bản thân đang bồn chồn mà lại bắt con phải bình tĩnh học; bạn đang uể oải mà lại yêu cầu con tràn đầy sức sống. Nếu đổi vai, liệu cha mẹ có làm nổi?
Hơn nữa, môi trường căng thẳng lâu dài khiến não bộ cha mẹ tiết ra các tín hiệu và hormone tiêu cực, "truyền" sang con. Trong bầu không khí ấy, chỉ cần làm vỡ cái bát hay viết sai một chữ cũng bị mắng. Lâu dần, khả năng chịu áp lực của trẻ suy giảm nghiêm trọng.
Nếu chuyện vỡ một cái bát đã là "đại sự", thì khi đối diện với thử thách lớn hơn, trẻ sẽ theo phản xạ mà run sợ, né tránh. Kết quả, trẻ không thể tìm thấy cảm giác giá trị, tự trọng hay tự chủ trong cuộc sống và rồi dễ rơi vào cảm giác cuộc đời vô nghĩa.
Vì vậy, đừng trút cảm xúc tiêu cực lên con trẻ. Các em chưa đủ khả năng chia sẻ trách nhiệm hay gánh nặng đó. Bạn chỉ khiến con bị tổn thương não bộ lâu dài.
"Giàn giáo" trong sự phát triển của trẻ
Một chia sẻ trên mạng xã hội từng gây chú ý: "Tôi xem trên mạng thấy một em nhỏ khoảng hơn 10 tuổi chơi guitar điện rất giỏi. Trong phần bình luận, có một người cha nói: nhìn con nhà người ta mà nghĩ đến con mình chỉ biết chơi điện thoại, tôi không kìm được nên tát nó mấy cái".
Phần bình luận có nhiều người đồng tình. Nhưng duy chỉ có một lời phản hồi, ông bố kia không trả lời: "Đàn là hãng XX, dàn âm thanh hãng XX, cả bộ mấy trăm triệu, chưa kể tiền học thầy. Anh mua cho con anh một bộ đi, nếu nó vẫn không chơi được thì lúc ấy anh tát cũng chưa muộn".
Câu chuyện không phải để nói rằng cha mẹ phải dốc hết tiền bạc cho con, mà là nhắc nhở: hãy nhìn rõ thực tế của gia đình, nguồn lực có gì, con mình phù hợp con đường nào.
Nhà giàu, cần ra vào chỗ sang trọng, thì học nhạc cụ có thể cần thiết. Nhà bình thường, tương lai con đi làm công ăn lương, thì việc ghen tị với "con nhà người ta" chỉ khiến bản thân và con thêm khổ sở.
Nhà tâm lý học Xô Viết Lev Vygotsky từng đưa ra lý thuyết "Vùng phát triển gần": giữa khả năng hiện tại của trẻ và khả năng tiềm ẩn khi có sự hỗ trợ của người lớn tồn tại một "khoảng cách". Nhiệm vụ của cha mẹ là làm "giàn giáo" để con bước lên, khai phá tiềm năng.
Nhưng nhiều cha mẹ lại áp đặt tiêu chuẩn méo mó của riêng mình, không nhìn khách quan vào thực lực và tiềm năng của con. Khi đó, cái "giàn giáo" không còn nâng đỡ, mà biến thành cái hố, khiến trẻ ngã xuống và mãi loay hoay để leo lên, thì đã bị bỏ lại phía sau.
Mỗi sự lựa chọn, mỗi nỗ lực, mỗi câu nói thoáng qua của cha mẹ không chỉ xoay chuyển số phận chính họ, mà còn là bước ngoặt quan trọng cho sự phát triển của con cái.
Con cái là những sinh mệnh mà cha mẹ có thể dễ dàng làm thay đổi vận mệnh. Vì thế, trên hành trình sống, cha mẹ cần bước đi thận trọng, suy nghĩ sâu xa, giữ lòng tôn trọng sự sống, tôn trọng tình yêu, tôn trọng trách nhiệm và quan trọng hơn, tôn trọng sự truyền thừa.
