Nhiều nước tìm cách xây dựng "lá chắn chung" trước thép giá rẻ từ Trung Quốc

Theo Financial Times, các đại biểu tham dự cuộc họp của Ủy ban Thép thuộc OECD tổ chức tại Paris trong tháng này cho biết quan chức từ các chính phủ phương Tây đã nhất trí phối hợp thực hiện “các hành động đồng bộ” nhằm ngăn ngành thép trong nước bị tổn hại bởi tình trạng dư thừa công suất trên quy mô toàn cầu.

Việc các thành viên trong một tổ chức đa phương phối hợp đưa ra các biện pháp kinh tế nhằm vào ngành công nghiệp của quốc gia khác vẫn là điều hiếm gặp. Tuy nhiên, “mức độ khẩn cấp đã tăng lên” đối với ngành thép, bà Catherine Cobden, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà sản xuất thép Canada, cho biết.

“Tình trạng dư thừa công suất tiếp tục gia tăng và đang gây tác động tàn phá lên thị trường thép thế giới,” bà Cobden – người tham dự cuộc họp – nói với Financial Times.

Theo dự báo của OECD, công suất thép toàn cầu sẽ vượt nhu cầu 38%, tương đương 721 triệu tấn, vào năm 2027.

Một phần đáng kể của lượng dư thừa này đến từ Trung Quốc – quốc gia chiếm hơn 50% nguồn cung thép toàn cầu – sau khi thị trường bất động sản suy yếu làm giảm nhu cầu nội địa. Theo tính toán của OECD, Trung Quốc trợ cấp sản xuất thép ở mức cao gấp 10 lần trung bình của các nước OECD.

Trong tuyên bố sau cuộc họp, Ủy ban Thép gồm 25 thành viên cảnh báo công suất dư thừa đang tăng với tốc độ nhanh nhất kể từ khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2009, gây nguy cơ “xáo trộn thương mại nghiêm trọng và dẫn đến rủi ro đối với an ninh quốc gia và kinh tế”.

Áp lực hành động đồng loạt cũng đến từ Washington, nơi đã áp thuế 50% lên thép nhập khẩu — động thái được Liên minh châu Âu “đi theo” hồi tháng trước khi tuyên bố kế hoạch tăng gấp đôi thuế thép của khối từ 25% lên 50% và cắt giảm hạn ngạch.

Canada hồi tháng 6 cũng áp hạn ngạch chặt chẽ và thuế 50% đối với các sản phẩm thép dư thừa từ những nước không có hiệp định thương mại tự do. Nước này trước đó từng bày tỏ lo ngại về thép được trợ giá từ các quốc gia châu Á khác, bao gồm Việt Nam và Hàn Quốc.

“Rõ ràng là thương mại tự do trong ngành thép đã chấm dứt. Các chính phủ buộc phải bảo vệ ngành công nghiệp của họ trước các khoản trợ cấp bóp méo thị trường và tình trạng sản xuất vượt mức khổng lồ của Trung Quốc,” ông Peter Brennan, Giám đốc chính sách của UK Steel – nhóm vận động hành lang của Anh, người cũng có mặt tại cuộc họp OECD – nhận định.

Eurometal, đại diện cho các doanh nghiệp sử dụng thép trong chuỗi cung ứng sản xuất của châu Âu, cảnh báo ba triệu việc làm công nghiệp tại EU đang bị đe dọa bởi “làn sóng âm thầm” của thép được trợ giá bất hợp lý nằm trong hàng hóa nhập khẩu.

Các chuyên gia chính sách thương mại cho rằng khả năng các nền dân chủ cùng phối hợp để đối phó với mối đe dọa chiến lược từ tình trạng dư thừa thép của Trung Quốc có thể là bước khởi đầu cho một “Liên minh các nền dân chủ” bảo vệ lợi ích chung.

“Nếu các nền dân chủ có thể liên kết để ứng phó trước các mối đe dọa an ninh thì không có lý do gì họ không thể làm điều tương tự với các mối đe dọa kinh tế,” ông Simon Evenett, giáo sư địa chính trị và chiến lược tại IMD (Lausanne, Thụy Sĩ), nhận định.

Bộ Thương mại Trung Quốc không phản hồi đề nghị bình luận về các biện pháp bảo hộ nhằm vào xuất khẩu thép của nước này. Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói với Financial Times rằng “lập luận về dư thừa công suất thực chất là sự hiểu sai về cung – cầu trong bối cảnh toàn cầu hóa và đang bị dùng làm cái cớ cho các biện pháp bảo hộ”.

Dù giới chức phủ nhận tình trạng dư thừa công suất, các tập đoàn thép lớn của Trung Quốc gần đây đã phản hồi lời kêu gọi của Bắc Kinh nhằm giảm cạnh tranh giá quá gay gắt bằng cách cắt giảm sản lượng trong nửa đầu năm.

Ông Luo Tiejun, Phó chủ tịch Hiệp hội Sắt thép Trung Quốc, cho biết sản lượng thép thô của nước này đã đạt đỉnh. “Trong bối cảnh nhu cầu suy yếu, việc cắt giảm sản xuất đã trở thành đồng thuận trong ngành, dù đồng thuận này vẫn chưa được chuyển hóa thành hành động phối hợp,” ông nói.

Tốc độ phản ứng của các chính phủ phương Tây trước khủng hoảng thép vẫn chưa đủ nhanh theo kỳ vọng của chính quyền Tổng thống Donald Trump, dù Mỹ đã tăng gấp 5 lần số vụ điều tra chống bán phá giá liên quan tới thép trong năm 2024 — 80% trong số đó nhắm vào các nhà sản xuất châu Á.

Diễn đàn Toàn cầu về Công suất Thép Dư thừa gồm 28 thành viên, được thành lập từ cuộc khủng hoảng thép năm 2016, thông báo hồi tháng 10 rằng diễn đàn sẽ xây dựng “các yếu tố then chốt” của một “khuôn khổ toàn diện” nhằm giải quyết tình trạng dư cung trước tháng 6/2026.

Tuy nhiên, Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer đã công khai đặt câu hỏi về “ý chí chính trị của các thành viên diễn đàn trong việc hành động” trước tình trạng sản xuất vượt mức của Trung Quốc, trong bài phát biểu qua video trước cuộc họp tháng 10.

Dẫn lại các biện pháp thuế thép mà Mỹ đã áp đặt từ khi Tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng, ông Greer nói rằng cần có “những biện pháp thương mại tương tự” với “mức độ hạn chế tương đương” để giải quyết khủng hoảng.

Mỹ sẽ giữ vai trò chủ tịch diễn đàn về công suất thép dư thừa vào năm 2026, mở ra khả năng thúc đẩy tiến trình này.

Ông Greer và Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick dự kiến gặp ông Maroš Šefčovič, Ủy viên Thương mại EU, vào Chủ nhật và Thứ Hai để thảo luận về các vấn đề, trong đó có thép, theo thông tin từ giới ngoại giao.

Hợp tác trong lĩnh vực bảo hộ thép là một phần trong kế hoạch 5 điểm của EU nhằm giải quyết bất đồng thương mại với Mỹ, theo các nhà ngoại giao. Thép của EU nhập khẩu vào Mỹ hiện vẫn chịu thuế 50%.

Tuy nhiên, các nỗ lực trước đây nhằm xây dựng một liên minh về thép đều thất bại — đáng chú ý nhất là thỏa thuận “dàn xếp toàn cầu” giữa EU và Mỹ thời Tổng thống Biden không thành công.

Dù lời kêu gọi hành động tập thể ngày càng tăng, bất đồng vẫn tồn tại, theo bà Cobden.

“Trong phòng họp OECD vẫn tồn tại những tranh luận về đâu là chiến lược phù hợp trong khuôn khổ đa phương để giải quyết tình trạng dư thừa công suất,” bà nói thêm.