NSND Thanh Ngoan là nghệ sĩ nổi tiếng của làng chèo và xẩm Việt Nam. Hơn bốn thập kỷ gắn bó với sân khấu, chị không chỉ khẳng định mình như nghệ sĩ tài năng với những vai diễn để đời, mà còn là người miệt mài góp phần gìn giữ, bảo tồn và lan tỏa giá trị của nghệ thuật truyền thống đến với nhiều thế hệ khán giả.
"Thần đồng" của làng chèo, nữ giám đốc có học vị tiến sĩ
NSND Thanh Ngoan sinh năm 1966 tại Thái Thụy (Hưng Yên). Lớn lên trong gia đình truyền thống nghệ thuật nên NSND Thanh Ngoan sớm tiếp xúc với chèo từ thuở nhỏ.
Mới 9 tuổi, chị nổi danh như "thần đồng" của làng chèo khi tham gia rất nhiều buổi biểu diễn trong và ngoài tỉnh. Năm 13 tuổi, chị được tỉnh tặng danh hiệu Thanh thiếu niên xuất sắc. Cũng trong năm này, chị trúng tuyển vào Nhà hát Chèo Việt Nam và bắt đầu con đường nghệ sĩ chuyên nghiệp từ năm 1983.
Chỉ bốn năm sau, chị đã gây chú ý khi giành Huy chương vàng tại cuộc thi Tiếng hát chèo hay. Năm 1985, ngay khi vừa tốt nghiệp, chị được thầy Mạnh Tuấn mời tham gia diễn trong đĩa “Hề đố đá” vì có duyên đặc biệt với hát chèo. Đến năm 1987-1988, chị đã có những đĩa tấu hài riêng gây tiếng vang.
NSND Thanh Ngoan.
Trong 44 năm gắn bó với Nhà hát Chèo Việt Nam, NSND Thanh Ngoan đảm nhiệm nhiều dạng vai, từ những vai không thoại cho đến các vai đào thương, đào lệch kinh điển. Vai diễn đầu tiên của chị trên sân khấu chuyên nghiệp là Đào Huế trong “Chu Mãi Thuần”, sau đó là bà Sùng trong “Quan Âm Thị Kính”. Một trong những vai khiến chị say mê nhất là Hoạn Thư trong vở “Thúy Kiều” – vai diễn chị bắt đầu từ năm 1990 và “thuộc từng chữ đến bây giờ”.
Chị cũng là người đầu tiên đưa ca trù vào chèo với vai chủ quán Hồng Châu trong vở Hồ Xuân Hương. Chị cũng góp phần đưa hát xẩm ra thế giới, với các bài Sướng khổ vì chồng, Thập ân được yêu thích tại nhiều nước châu Âu, châu Mỹ.
Bằng sự lao động nghiêm túc, đến hiện tại, Thanh Ngoan gặt hái được nhiều thành công xứng đáng. Trong sự nghiệp, chị giành được hàng loạt giải thưởng uy tín: Huy chương vàng “Giọng hát chèo hay tỉnh Thái Bình” năm 1981, Huy chương vàng Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc các năm 1988, 1990, 1995; Diễn viên xuất sắc của sân khấu chèo Hà Nội năm 1991; Huy chương vàng “Giọng hát chèo toàn quốc” năm 1992; cùng với đó là Giải thưởng Sao đỏ của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam; Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ năm 2016.
Chị được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú năm 2001, Nghệ sĩ Nhân dân năm 2019. Ba năm sau đó, chị bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Nghệ thuật học.
Sau khi nghỉ hưu, NSND Thanh Ngoan dành nhiều thời gian cho công việc giảng dạy. NSND Thanh Ngoan hiện là Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Nghệ thuật Biểu diễn Truyền thống Việt Nam.
Năm 2012, Thanh Ngoan được bổ nhiệm làm Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam. Năm 2022, sau 44 năm cống hiến, chị nghỉ hưu nhưng không rời xa nghệ thuật. Chị vẫn miệt mài truyền dạy, hướng dẫn các thế hệ trẻ qua việc giảng dạy các loại hình nghệ thuật như hát văn, hát xẩm, ca trù, đồng thời thực hiện nhiều đề án nhằm phát triển và bảo tồn nghệ thuật truyền thống.
Hiện chị là Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Nghệ thuật Biểu diễn Truyền thống Việt Nam. Trung tâm do Hội Bảo vệ quyền của nghệ sĩ biểu diễn âm nhạc Việt Nam (APPA) sáng lập, với mục tiêu góp phần thực hiện chiến lược tuyên truyền, tăng cường sự gắn kết cộng đồng nhằm gìn giữ và phát huy giá trị của nghệ thuật truyền thống Việt Nam. Đặc biệt, Trung tâm chú trọng bảo tồn những loại hình nghệ thuật đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Hôn nhân ấm áp bên người chồng hết lòng hỗ trợ
Sau cuộc hôn nhân đầu và có một con trai, NSND Thanh Ngoan tìm thấy hạnh phúc mới bên người chồng kém 7 tuổi, làm trong ngành xây dựng. Anh luôn là điểm tựa thầm lặng, hiểu và sẻ chia với vợ, nhất là quãng thời gian chị đảm nhiệm vai trò lãnh đạo Nhà hát Chèo Việt Nam. Dù lịch làm việc dày đặc khiến chị hiếm khi đụng tay đến việc nhà, anh vẫn vui vẻ gánh vác, để vợ toàn tâm toàn ý với nghệ thuật.
NSND Thanh Ngoan an vui bên chồng kém 7 tuổi.
Nữ nghệ sĩ cho biết chị có thể “bay bổng trên chiếu chèo” chính vì phía sau luôn có người bạn đời hết lòng ủng hộ, sẵn sàng cùng chị “đi khắp thế gian”. Dù không am hiểu nghệ thuật truyền thống, anh vẫn là người động viên chị mạnh mẽ nhất. Khi chị làm luận án Tiến sĩ Nghệ thuật học, nhiều đêm anh thức cùng để tiếp thêm tinh thần.
NSND Thanh Ngoan kể rằng sau hơn hai thập kỷ gắn bó, họ quá thấu hiểu nhau để không còn những lời nặng nhẹ. Công việc của chị thất thường về thời gian, nên anh luôn nhắc vợ giữ gìn sức khỏe. Thậm chí, những lúc thấy chị bận rộn, anh vào bếp nấu những món chị thích như một cách chăm lo lặng lẽ.
Dù không có con chung, cuộc sống của họ vẫn tràn ngập sự đồng hành và hạnh phúc. Mỗi khi có thể, chồng đều theo nữ nghệ sĩ đi diễn, ngồi dưới sân khấu lặng lẽ dõi theo từng câu hát, như buổi đầu họ gặp nhau tại một sự kiện của công ty anh.
