Nữ giám đốc lội bùn mang 60 triệu đến Hoà Bình, 20 năm sau, điều kỳ diệu đã đến với hàng nghìn đứa trẻ

Trong ký ức của bà Đào Thiên Lý – nữ giám đốc gắn bó với GNI suốt 19 năm – Hòa Bình đầu những năm 2000 không chỉ là một địa bàn công tác. Đó là một miền ký ức ẩm ướt bùn đất, tối mù sương núi và những bước chân sình lội len vào thôn bản.

Khi đó, bà chỉ là một tân binh vừa ra trường, làm công việc vốn chẳng liên quan gì đến chuyên môn được đào tạo. Lý do duy nhất để dấn bước: bà hiểu rất rõ cảm giác lớn lên trong một gia đình nghèo ở Thái Bình, nơi quần áo mới hay đồ ăn ngon từng là thứ vô cùng xa xỉ.

Từ chuyến đi ấy đến nay đã gần 20 năm. Và cũng từng ấy thời gian, bà chưa rời GNI dù chỉ một ngày.

20 năm trước, trong số rất nhiều quốc gia cần giúp đỡ trên thế giới, vì sao một tổ chức từ Hàn Quốc lại chọn Việt Nam là điểm dừng chân tiếp theo?

Có lẽ là vì tình cảm và mối quan hệ tốt đẹp giữa hai nước. Khoảng năm 2009, Hàn Quốc đẩy mạnh đầu tư vào Việt Nam. Và GNI giống như đi để mở đường. Việt Nam cũng là quốc gia chúng tôi bước vào từ sớm, xếp khoảng thứ 20, với mục tiêu hàng đầu là phát triển cộng đồng và bảo vệ trẻ em.

Vậy vì sao tổ chức lại chọn Hoà Bình (nay là Phú Thọ) là điểm đến đầu tiên? Và điều gì khiến bà tin đây là một lựa chọn đúng?

Hồi đó, GNI mới đến Việt Nam, nguồn lực còn hạn chế. Nếu đến những nơi quá xa, tiền bạc sẽ bị phân tán. Hòa Bình cách Hà Nội không quá xa, nhưng lại vẫn có những khu vực rất nghèo, cần giúp đỡ.

20 năm trước, đường từ Hà Nội lên Hòa Bình không dễ. Chỉ riêng việc đến – rồi quay về, cũng mất 2 ngày trời.

Những con đường liên huyện, liên xã còn nhỏ hẹp, quanh co theo các triền đồi, mặt đường gồ ghề, nhiều đoạn chỉ toàn là đất đỏ. Chúng tôi phải đi xe khách, xe ghép, rồi thuê những chiếc xe ôm cà tàng để ôm cua leo vào từng bản. Tôi vẫn nhớ như in lần đầu vào xã Gia Mô, Tân Lạc (địa danh cũ trước khi sáp nhập), con đường rất khó đi. Khi mưa xuống, cả tuyến đường dài dằng dặc nhão bùn, trơn và rít đến mức bánh xe không xoay nổi. Chúng tôi gần như giao phó tính mạng cho những bác xe ôm thạo đường.

Khi ấy tôi vừa ra trường, trong người mang theo gần 60 triệu đồng tiền mặt để triển khai dự án Ngân hàng bò. Khoảng 20h, trời tối đen như mực, giữa con đường đất lầy lội chỉ có ánh đèn xe máy le lói soi từng đoạn ngắn phía trước. Một mình tôi đi cùng bác lái xe ôm, chậm rãi dắt xe qua những quãng đường trơn trượt trong đêm. Ở hoàn cảnh ấy, tôi chỉ biết cố gắng giữ bình tĩnh và thầm mong chuyến đi được an toàn.

Cuối cùng, chúng tôi cũng đến đích - nơi được lãnh đạo xã sắp xếp từ trước. Hồi ấy, địa phương chưa có nhà trọ hay điểm lưu trú cho khách công tác, nên mỗi lần vào làm việc, chúng tôi đều được cán bộ xã cho ở nhờ và nấu cơm chào đón. Sau một chặng đường dài nhiều vất vả, sự đón tiếp giản dị nhưng ấm áp ấy khiến tôi nhớ mãi, mỗi khi nghĩ lại về những chuyến công tác đầu tiên.

Sáng hôm sau, khi thấy các em học sinh đi chân đất trên đường đầy bùn đỏ, tay xách đôi dép tổ ong để giữ sạch cho tới cổng trường, tôi mới chợt thấy tuổi thơ mình hiện ra sống động.

Quê tôi Thái Bình, những năm đầu 1980 vẫn còn nghèo đến mức nhiều gia đình từng được vận động đi vùng kinh tế mới. Bữa cơm chỉ toàn rau, cả nhà trông vào vài sào lúa. Và tôi hiểu rất rõ, cái nghèo có thể bào mòn con người như thế nào.

Vào thời điểm GNI đến Việt Nam, các vùng núi ở nước ta còn rất nhiều khó khăn. Vì sao tổ chức lại quan tâm đến vấn đề bảo trợ trẻ em và tạo tác động xã hội bền vững - những khái niệm còn chưa phổ biến khi ấy?

Thời điểm đó, tư duy trợ giúp bền vững còn rất mới. Nhưng người sáng lập GNI – vốn từng làm trong các NGO quốc tế – hiểu rằng một đứa trẻ thay đổi khi cả cộng đồng xung quanh cùng tốt lên.

Chúng tôi hỗ trợ cộng đồng thông qua 5 lĩnh vực chính: Bảo trợ trẻ em, Giáo dục và Bảo vệ trẻ em, Sức khỏe cộng đồng-môi trường, Phát triển sinh kế và Viện trợ nhân đạo. Từ đó, tất cả những người xung quanh các em như: cha mẹ, nhà trường, chính quyền, hàng xóm… đều được giúp đỡ. Họ được nâng cao chất lượng sống, hỗ trợ sinh kế, giáo dục nhận thức. Mục tiêu là xây dựng cộng đồng trở thành một nơi an toàn và tử tế, để các em được bảo vệ, được thương yêu và đủ niềm tin để tự vươn lên.

Hỗ trợ với GNI không phải là xoá hết khó khăn, mà là trao cho các em và gia đình sức mạnh để bước tiếp bằng chính đôi chân của mình.

Vậy có một cộng đồng nào ở Việt Nam đã sang trang nhờ sự giúp đỡ của GNI?

Tôi không dám nói về những thay đổi ngoạn mục. Thực tế, Nhà nước đã có nhiều chính sách và đầu tư lớn. Những đóng góp của GNI chỉ là một phần rất nhỏ trong bức tranh chung.

Nhưng sự thay đổi là có thật.

Sau gần 20 năm đồng hành, khi quay lại các cộng đồng, tôi thấy sự khác biệt rõ rệt. Đường sá, nhà ở, trường lớp, điều kiện học tập, sinh kế của người dân… đều tốt hơn. Những việc tưởng nhỏ bé mà GNI thực hiện như: bảo trợ và bảo vệ trẻ em, xây dựng trường học - thư viện, cung cấp nước sạch, xây nhà vệ sinh cho các gia đình, trường học, cùng với các hỗ trợ khác về sinh kế đã hoà vào sự phát triển chung của đất nước, tạo nên một bức tranh khác biệt so với 20 năm trước.

Ví dụ điển hình là huyện Sơn Dương, Tuyên Quang (địa danh trước sáp nhập). 15 năm trước, khi chúng tôi lần đầu đặt chân đến, cảnh tượng ở đó rất khó khăn. Hệ thống trường lớp xuống cấp nghiêm trọng. Nhiều lớp học toàn nhà tranh vách đất, bốn bề xiêu vẹo, tưởng như có thể đổ sập.

Khi GNI xây mới trường lớp, mọi thứ như bừng sáng. Khuôn mặt học sinh, thầy cô và người dân rạng rỡ, ánh mắt ngạc nhiên, hạnh phúc. Họ không thể tin nơi này thay đổi nhanh đến vậy.GNI đã xây 17 ngôi trường trên cả nước thì riêng Tuyên quang có 12 trường. Bắt đầu từ năm 2010 với xã Văn Phú, rồi mở rộng, mỗi năm vài điểm trường, từ 4 lớp đến 12 lớp học, dần tạo nên một bức tranh sống động. Trẻ em được học hành trong ngôi trường mới, cộng đồng hạnh phúc hơn, và niềm hy vọng lan tỏa khắp vùng đất tưởng như “đứng yên” suốt nhiều năm.

Bà vừa nhắc đến việc cung cấp sinh kế cho người dân, và cũng nói tới chương trình Ngân hàng bò, dự án mà bà đem theo 60 triệu đồng băng đèo lội bùn đi hỗ trợ. Tôi muốn nghe kỹ hơn về tác động của những dự án này đối với việc giúp đỡ trẻ em vùng cao?

GNI có rất nhiều chương trình hỗ trợ sinh kế cho bà con. Ngân hàng bò là một ví dụ điển hình, giúp nhiều hộ dân từ chỗ thiếu ăn, trở nên no đủ và có thu nhập ổn định.

May mắn là hầu hết các dự án của GNI được chính quyền địa phương hỗ trợ, người dân hưởng ứng nên gần như không thất bại. Nhưng điều khó nhất không phải là thiếu vốn hay con giống, mà là thay đổi nhận thức của người dân. Nhiều người quen với hỗ trợ trực tiếp, chỉ muốn ‘được cho’, đôi khi bất đồng quan điểm với cán bộ xã vì cảm giác phân bổ chưa đúng.

Thật ra, GNI cũng không có giải pháp thần kỳ. Chúng tôi chỉ còn cách kiên nhẫn, lắng nghe và tự điều chỉnh theo từng hoàn cảnh, từng nhóm người. Chúng tôi dần giúp họ thay đổi cách nhìn nhận về sự hỗ trợ: từ nhận không, cho đến cùng chung tay để được hưởng thành quả.

Ví dụ, dự án nuôi lợn đen bản địa mà GNI hỗ trợ: rất hay, nhưng mất cả năm mới xuất chuồng, trong khi nuôi bằng cám công nghiệp chỉ 3 – 6 tháng. Chúng tôi kiên trì tập huấn, giúp người dân ủ men, phối trộn thức ăn. Dự án đang triển khai tốt ở Hà Giang cũ và Hòa Bình (Mai Châu, Tân Lạc). GNI hỗ trợ đầy đủ con giống, chuồng trại, thức ăn. Sản phẩm có chất lượng tốt nên gần như không có đủ để bán, trong khi giá cả lại rất ổn định, giúp người dân có sinh kế bền vững.

Khi gia đình có thu nhập ổn định hơn, họ có điều kiện đầu tư cho con cái học hành và phát triển toàn diện. Đấy cũng là cách GNI giúp đỡ trẻ em, cộng đồng xung quanh theo hướng bền vững và dài hạn.

Vậy còn những sự hỗ trợ trực tiếp cho các em nhỏ đã giúp các em thay đổi tích cực ra sao?

Với GNI, mỗi nhân viên phụ trách 500–700 trẻ và gần như sống trọn vẹn với cộng đồng. Họ ghé thăm thường xuyên, động viên, tặng quà, trò chuyện với cả con lẫn bố mẹ rồi dần dần trở thành một người thân. Có những hôm, người bố say rượu thì các em nhỏ lại gọi cho… cô GNI để nhờ hỗ trợ. Nghe buồn cười, nhưng điều đó cho thấy họ tin chúng tôi như người nhà. Từ sự kiên nhẫn ấy, nhiều cuộc đời đã rẽ sang hướng khác.

Tiêu biểu như Thành (Thanh Hóa), một cậu bé đỗ Bách Khoa nhưng chọn học hệ cao đẳng vì mê kỹ thuật thực hành. Em sáng tạo robot và thực hành, rồi phát triển kinh doanh và quay lại hỗ trợ GNI 2 triệu đồng như một vòng tròn của biết ơn.

Hay một câu chuyện khiến tôi luôn thấy xúc động lại mỗi khi nhắc tới là em Khà Linh Hậu ở Mai Châu (Hoà Bình). Sinh ra trong gia đình nghèo, từng nghĩ mình phải nghỉ học để phụ bố mẹ nuôi em út, Hậu đã sống trong những ngày tháng chênh vênh. Khi GNI đến, em được đưa vào danh sách bảo trợ. Chúng tôi đồng hành với em và cả gia đình. Học bổng, sách vở, đồ dùng học tập, xe đạp, nồi cơm điện… những thứ nhỏ thôi, nhưng với Hậu, là cả một sự nâng đỡ.

Sau khi kết thúc bảo trợ khi đã tròn 18 tuổi, Hậu tham gia thi cuộc thi khởi nghiệp “Chắp cánh ước mơ” của GNI. Nhận vốn, em mạnh dạn phát triển việc nuôi lợn đen bản địa. Nhưng rồi thử thách đầu tiên xuất hiện: đàn lợn bị bệnh và bố mẹ phải âm thầm tiêu huỷ, giấu em để không làm em buồn. Hậu khóc, nhưng rồi đứng dậy, học cách đối diện thất bại.

Điều quý giá nhất mà Hậu nhận được không phải là khoản vốn nhỏ hay những giá trị vật chất, mà là niềm tin, sự động viên đều đặn, và sự hiện diện tinh thần của nhân viên GNI. Như Hậu từng nói: “GNI kéo em ra khỏi vực sâu.”

Bây giờ, Hậu đang theo học Đại học Sư phạm, còn bố em vẫn là tình nguyện viên bảo vệ trẻ em lâu năm của GNI, tiếp nối ánh sáng cho những đứa trẻ khác. Từ cô bé gặp rất nhiều khó khăn, Hậu đã trở thành điểm sáng, lan tỏa niềm tin, hy vọng và cảm hứng ngược lại cho cộng đồng.

Làm thế nào GNI theo sát từng em nhỏ?

Trong bối cảnh số trẻ được bảo trợ tăng nhanh, mỗi năm thêm 1.000 – 2.500 em, GNI đối mặt với áp lực vận hành lớn. Toàn tổ chức có 86 nhân viên, trong đó 56 người phân bổ về 7 địa bàn dự án, mỗi nơi từ 6–12 nhân sự cho tất cả các lĩnh vực: bảo trợ trẻ em, giáo dục và bảo vệ trẻ em, phát triển sinh kế, tài chính – kế toán và sức khỏe và môi trường. Riêng nhóm bảo trợ chỉ khoảng 28–30 người nhưng phải theo sát hơn 14.000 trẻ đang được hỗ trợ, trong tổng số 21.700 trẻ đã và đang đồng hành cùng GNI.

Tại GNI, mỗi nhân viên GNI phải phụ trách khối lượng công việc sâu, rộng và liên tục. Họ kiêm nhiều vai trò: khảo sát nhu cầu, theo dõi tiến bộ trẻ, làm việc với trường học, phụ huynh, chính quyền, xử lý báo cáo, đánh giá tác động và ứng phó tình huống khẩn cấp.

Để giảm tải, GNI phát triển mạng lưới cộng tác viên địa phương: phụ huynh, hội phụ nữ, cán bộ thôn… Ngoài ra, chúng tôi đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và AI, tổ chức mọi việc dựa trên số hoá và dữ liệu. Nhờ đó, GNI vẫn giữ được chất lượng dịch vụ trong bối cảnh nhân sự rất hạn chế.

Trong tương lai, GNI làm sao duy trì sự hỗ trợ bền vững khi thế giới đang thay đổi rất nhanh?

Trong giai đoạn tới, GNI tiếp tục xây dựng mô hình Dự án Phát triển Cộng đồng (CDP) lấy trẻ em làm trung tâm, bao trùm bảo trợ, bảo vệ trẻ em, giáo dục, nước sạch, vệ sinh môi trường, y tế, sinh kế và biến đổi khí hậu... Để vận hành, tổ chức cần đẩy mạnh kêu gọi nguồn tài trợ, thiết kế dự án phù hợp với ưu tiên của từng nhà tài trợ lớn như Samsung, Hyundai, Lotte, KEPCO hay Kookmin Bank, đồng thời tập trung đầu tư vào giáo dục và phát triển con người, coi đó như nền tảng để giúp cộng đồng thay đổi dài hạn.

Đến nay, vài trăm em đã tốt nghiệp, đánh dấu “lứa đầu tiên” trưởng thành từ hành trình dài của GNI. Nhiều em quay lại giúp đỡ cộng đồng thông qua các việc như: tư vấn hướng nghiệp, sơn sửa lớp học, hỗ trợ điều phối các hoạt động cho học sinh nhỏ hơn. Một số sau đào tạo nghề đã tự lập, mở tiệm làm tóc, phát triển ứng dụng công nghệ, kinh doanh dịch vụ. Khi có thu nhập ổn định, các em quay lại giúp đỡ GNI. Có người đóng góp vật chất, người hỗ trợ chuyên môn, người dẫn dắt lứa trẻ tiếp theo.

Đó chính là vòng tuần hoàn bền vững mà GNI theo đuổi: phát triển khởi phát từ nội lực của con người và GNI đóng vai trò chất xúc tác, hỗ trợ nhiều ở giai đoạn đầu, và dần rút lui để cộng đồng tự đứng vững.

Sau gần hai thập kỷ, điều giữ chúng tôi bền bỉ không chỉ là mục tiêu, mà là con người: những đồng nghiệp, nhà lãnh đạo và đặc biệt là những đứa trẻ đã trưởng thành, quay lại gieo những hạt mầm thay đổi cho chính cộng đồng của mình. Đó chính là ánh sáng mà chúng tôi mong muốn sẽ lan tỏa mãi.