PGS.TS Lê Hoàng Sơn: Better Choice Awards cần ưu tiên các sản phẩm công nghệ “Make in Vietnam”, với hàm lượng chất xám cao do người Việt làm chủ

Trong bức tranh công nghệ đầy biến động của năm nay, Better Choice Awards một lần nữa hiện diện như “tấm gương” phản chiếu sự tiến bộ và hướng đi của cả ngành. Khác với nhiều giải thưởng chú trọng tuyệt đối vào yếu tố kỹ thuật hay doanh số, và vẫn đúng với tinh thần giải thưởng của những mùa tiền nhiệm, Better Choice Awards đặt trọng tâm vào khái niệm “lựa chọn phù hợp nhất với người dùng” - một tiêu chí vừa gần gũi, vừa đầy thách thức.

Và nếu sản phẩm, giải pháp là “ngôi sao” trên sân khấu, thì hội đồng thẩm định chính là những người cầm đèn soi sáng, bảo đảm ánh sáng ấy chân thực, không bị lu mờ bởi hào quang nhất thời. Năm nay, áp lực dành cho hội đồng đặc biệt lớn: công nghệ biến đổi nhanh chưa từng có, AI tạo sinh gây ấn tượng nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro, còn người dùng thì thông minh và khắt khe hơn bao giờ hết.

Trước thềm họp báo, chúng tôi tìm đến PGS.TS Lê Hoàng Sơn - Phó Viện trưởng kiêm Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu tiên tiến quốc tế về trí tuệ nhân tạo ứng dụng (AIRC), Viện Công nghệ thông tin, ĐHQGHN - để nghe ông chia sẻ góc nhìn và kỳ vọng về mùa giải năm nay.

Với tư cách là nhà khoa học trong top 10.000 nhà khoa học có ảnh hưởng thế giới trong 6 năm liên tiếp từ 2019-2024, chuyên gia tư vấn kiến trúc Chính phủ điện tử của Văn phòng Chính phủ giai đoạn 2018-2021, cha đẻ của hàng loạt những nghiên cứu đã đi vào thực tiễn như hệ thống COMGIS đã được ứng dụng tại tỉnh Bolzano-Bolzen của Italy trong việc quy hoạch các trạm thu phát viễn thông trên 3D GIS, hệ thống tư vấn Wine Terminal đã được sử dụng trong các lễ hội thử đồ uống tại Mỹ và một số nước Châu Âu, hệ thống bảo tàng ảo XPOMarket ứng dụng tại New York cho phép khách tham quan ảo và đặt mua các bức tranh, hệ thống VNU Diagnosis ứng dụng tại bệnh viện ĐH Y Hà Nội trong hỗ trợ chẩn đoán y tế từ phim X-Quang với công nghệ AI, v.v., PGS. TS Lê Hoàng Sơn hiểu rõ về tính thiết thực của một sản phẩm, từ khi nó còn là ý tưởng cho đến lúc nó được ứng dụng vào thực tế.

Bên cạnh đó là kinh nghiệm 3 năm liên tiếp góp mặt trong Hội đồng thẩm định, PGS.TS Lê Hoàng Sơn có thể đem lại những chia sẻ quý báu mà chỉ “người trong cuộc” mới thấu hiểu.

Năm nay trí tuệ nhân tạo, đặc biệt là AI tạo sinh, nổi lên mạnh mẽ. Ông nhận định xu hướng này sẽ tác động thế nào đến các sản phẩm dự thi? Liệu có nguy cơ các doanh nghiệp “chạy theo AI” chỉ để gây chú ý, thay vì tạo ra giá trị thực cho người dùng?

PGS. TS. Lê Hoàng Sơn: Xu hướng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), nhất là AI tạo sinh đã trở nên phổ biến trong khoảng 3 năm gần đây với rất nhiều ứng dụng trong các lĩnh vực khác nhau, như Y tế, Giáo dục, An ninh - Quốc phòng, Môi trường, ... Việc ứng dụng AI tạo sinh đã làm tăng năng suất lao động và hiệu quả công việc, tuy nhiên cũng để lại các mặt trái về bản quyền nội dung, tính chính xác thông tin, quyền riêng tư. Xa hơn nữa, là nguy cơ về sự lệ thuộc vào công nghệ, thay vì coi công nghệ AI như là công cụ hỗ trợ ra quyết định.

Đối với Better Choice Awards - một giải thưởng công nghệ và đổi mới sáng tạo uy tín tại Việt Nam, và cũng đã tạo ảnh hưởng trong nghiên cứu và phát triển công nghệ hướng tới đổi mới sáng tạo trong suốt 3 năm qua, thì việc ưu tiên các sản phẩm công nghệ Make in Vietnam, với hàm lượng chất xám cao do người Việt làm chủ, dựa trên công nghệ Việt là ưu tiên số một.

Một trong số những tiêu chí để quyết định một sản phẩm công nghệ đạt giải thưởng Better Choice Awards là từ “trải nghiệm của người dùng”. Rất nhiều sản phẩm chỉ chạy theo "trào lưu AI" chỉ để tạo sự chú ý mà không thuyết phục được công chúng qua trải nghiệm thực tế, thì cũng sẽ không được chọn vào danh sách trao giải. Bởi sản phẩm dù có hay và hào nhoáng đến mấy mà không đi vào cuộc sống, và tạo giá trị gia tăng cho xã hội thì hàm lượng "đổi mới sáng tạo" của sản phẩm đó sẽ không thể cao, không có tác động sâu rộng cho thực tiễn phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo Việt Nam theo tinh thần Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị.

Tôi muốn nhấn mạnh: giá trị cốt lõi của nghiên cứu khoa học là hướng tới giải quyết vấn đề nghiên cứu còn dang dở với động cơ từ thực tiễn, và giá trị cốt lõi của sản phẩm công nghệ là hướng tới giải quyết vấn đề của xã hội, dựa trên các thành tựu khoa học để hướng tới phục vụ người dân và xã hội tốt hơn. Quá trình STI, bao gồm Science - Khoa học, Technology - Công nghệ and Innovation - Đổi mới sáng tạo là không thể tách rời.

Ngoài AI, ông dự đoán lĩnh vực công nghệ nào sẽ bất ngờ xuất hiện hoặc bứt phá trong mùa giải năm nay?

PGS. TS. Lê Hoàng Sơn: Trong khoảng 3 năm gần đây các giải thưởng lớn trên thế giới đều có vai trò của AI, như các giải Nobel về Vật lý và Hóa học năm 2024, cũng như giải thưởng Vin Future 2024 của Việt Nam với người trúng giải là Giáo sư Yann LeCun, Giáo sư Yoshua Bengio, ông Jensen Huang - CEO NVIDIA và cộng sự đều là các chuyên gia hàng đầu thế giới trong lĩnh vực AI và bán dẫn. Chính vì thế, xu hướng các sản phẩm có hàm lượng công nghệ AI thông minh là bắt buộc để quyết định sự khác biệt và giá trị riêng của từng sản phẩm.

Theo tôi dự đoán dựa trên quan sát trong 3 năm làm thành viên Ban giám khảo giải thưởng Better Choice Awards, một số công nghệ và sản phẩm nổi bật có thể được ứng cử trong hạng mục giải thưởng của năm nay là: 

- Các hệ thống nhà thông minh (Smarthome) tích hợp hệ thống giám sát thông tin môi trường từ camera thông minh, cảm biến thông minh và công nghệ điều khiển nhận dạng giọng nói.

- Các giải pháp quản trị dữ liệu của người Việt (DataOps, MLOps) tại các trung tâm dữ liệu lớn như của Viettel, VNPT, FPT, CMC, ...

- Các giải pháp công nghệ tổng hợp hỗ trợ lái xe thông minh như chatbot, camera thông minh, cảm biến va chạm ...

- Các giải pháp AI chuyên dụng trong các ngành, lĩnh vực như Y tế, Giáo dục, An ninh - Quốc phòng, Môi trường, ...

Ông có cho rằng các tiêu chí đánh giá nên được cập nhật hàng năm để bắt kịp tốc độ thay đổi của công nghệ? Hiện tại BCA 2025 vẫn duy trì 4 tiêu chí lớn và 12 tiêu chí nhỏ khi chấm điểm.

PGS. TS. Lê Hoàng Sơn: Tôi đồng ý với quan điểm này. Thực tế hiện nay, có rất nhiều sản phẩm công nghệ mới với đối tượng khách hàng đa dạng, nên nhiều tiêu chí cần cập nhật để phù hợp cho việc đánh giá chính xác hơn.

Lấy ví dụ, việc xét các tiêu chí lớn về sản phẩm công nghệ có thể vẫn chưa tính đến giá trị thương mại mà các sản phẩm này mang lại cho cộng đồng. Chẳng hạn, sản phẩm công nghệ này trong năm 2025 đã phục vụ tập người dùng nào, số lượng bao nhiêu, và doanh số của sản phẩm này thế nào? Các sản phẩm đó chỉ giới hạn tại Việt Nam hay đã mở rộng qua các quốc gia nào? Hàm lượng "Make in Vietnam" trong các sản phẩm này là bao nhiêu, và doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm này sử dụng bao nhiêu nhân công người Việt hoặc đóng góp vào GDP Việt Nam như thế nào? 

Đối với các tiêu chí nhỏ, cần lượng hóa cụ thể thành các con số khi đánh giá và nên thống nhất trước khi tổ chức trao. Có một kinh nghiệm cho thấy: đôi khi một sản phẩm đạt được thành công tại một số tiêu chí trọng yếu nhưng lại không đạt được trên tất cả tiêu chí, sản phẩm cũng nên cân nhắc lại bởi chủ đề của BCA thay đổi theo từng năm. Vì thế trọng số của các tiêu chí chính và tiêu chí phụ cũng sẽ thay đổi.

Tuy nhiên, dù sao các tiêu chí cũng là để tham khảo. Quan trọng nhất vẫn là các sản phẩm công nghệ tham gia chất lượng thế nào. Và chính vì vậy, việc có nhiều hơn nữa các sản phẩm công nghệ tham gia, nhất là từ khối trường và Viện, sẽ tạo thêm nhiều động lực để phát triển các giải pháp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Khi người tiêu dùng ngày càng thông minh và khó tính, liệu cách tiếp cận sản phẩm của hội đồng có phải “đổi mới sáng tạo” không? Theo ông, yếu tố “tính bền vững” có nên trở thành một hạng mục bắt buộc khi xét trao giải?

PGS. TS. Lê Hoàng Sơn: Khi xem xét giá trị một sản phẩm đem lại, chúng tôi quan tâm đến nhiều khía cạnh, không chỉ dừng lại ở hàm lượng công nghệ, nhất là công nghệ AI được ứng dụng như thế nào. 

Trong thực tế, ý nghĩa của sản phẩm nhất là đặt trong bối cảnh việc đầu tư ưu tiên cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo đang là cuộc chạy đua giữa các cường quốc trên thế giới, và các quốc gia đang phát triển cũng không là ngoại lệ. 

Trong bối cảnh các cường quốc cũng như các quốc gia đang phát triển ưu tiên đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, ý nghĩa của sản phẩm lại càng quan trọng. Các quốc gia như Việt Nam ngoài việc chọn nền tảng (ví dụ của Hoa Kỳ có Google, Amazon, Meta, ...) và thể chế (ví dụ tại các quốc gia Châu Âu), thì cần xác định mối quan tâm, hay “thị trường ngách” để ưu tiên đầu tư và phát triển thay vì đầu tư dàn trải.

Ngày 12/6/2025, Thủ tướng chính phủ đã ban hành Quyết định số 1131/QĐ-TTg về danh mục các công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược, trong đó tập trung vào 11 nhóm công nghệ (Trí tuệ nhân tạo; Công nghệ điện toán đám mây, lượng tử, dữ liệu lớn; Công nghệ Blockchain; Công nghệ mạng di động thế hệ sau (5G/6G); Công nghệ robot và tự động hóa; Công nghệ chip bán dẫn; …). Đây có thể coi là các hướng “ngách” ưu tiên về công ngh, để tập trung đầu tư vun sâu, vun cao qua các chương trình khoa học và công nghệ cấp nhà nước, để từ đó có thể đưa ra một số sản phẩm mũi nhọn có thể cạnh tranh được trên bình diện toàn cầu.

Tuy nhiên, đứng dưới góc độ chuyên môn, tôi cho rằng ngoài tiếp cận theo hướng từ Chính phủ rót xuống cho các Doanh nghiệp và các Đại học, thì rất cần đúc rút từ tiếp cận “từ dưới lên”, trong đó Doanh nghiệp - là thực thể kết nối và hiểu nhu cầu thị trường - sẽ đưa ra điều chỉnh lại về các sản phẩm công nghệ chiến lược để làm sao các sản phẩm đó, sau khi ra thị trường sẽ “sống được”, vì nhu cầu và yêu cầu của người dân ngày càng khắt khe hơn.

Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân cũng đã chỉ rõ việc cung cấp các nền tảng số cho các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, hộ kinh doanh để liên kết các doanh nghiệp cùng hình thành chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng nhằm tạo lợi thế cạnh tranh quốc tế. Trong đó, vai trò của các công nghệ chiến lược được điều chỉnh theo hướng từ dưới lên, bởi cả doanh nghiệp và Viện-Trường sẽ hỗ trợ đắc lực cho việc cụ thể hóa Nghị quyết 68, và tạo nên tính bền vững của sản phẩm công nghệ.

Thành công của một sản phẩm công nghệ không chỉ dừng ở mức giải thưởng, mà quan trọng nhất là nó được duy trì bao lâu sau khi nhận giải, ai đón nhận nó, và nó tạo ảnh hưởng như thế nào trong cộng đồng. Không ai biết Meta hay Amazon được trao giải gì cho đến khi các nền tảng này trở nên phổ biến và ngày càng chi phối cuộc sống của chúng ta như hiện nay. Vì vậy, “bền vững” và “đổi mới sáng tạo” gần như là tiêu chí bắt buộc trong giải thưởng Better Choice Awards năm 2025. 

Ông nghĩ cộng đồng công nghệ Việt Nam cần làm gì để tận dụng tối đa hiệu ứng của giải thưởng này?

PGS. TS. Lê Hoàng Sơn: Trên thế giới hiện tại có rất nhiều giải thưởng công nghệ từ các Hiệp hội cho đến các Doanh nghiệp, Viện nghiên cứu. Mỗi giải thưởng có một tiêu chí riêng nhưng như đã chỉ ra ở trên, giải thưởng Better Choice Award là giải thưởng thường niên cấp Quốc gia, do Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), Bộ Tài Chính và tập đoàn VCCorp phối hợp tổ chức, nhằm tôn vinh những sản phẩm, dịch vụ và thương hiệu có đóng góp nổi bật trong đổi mới sáng tạo, phục vụ lợi ích thiết thực cho người tiêu dùng Việt. 

Được ghi nhận ở Better Choice Awards không chỉ là một giải thưởng đơn thuần mà trên hết, đó là khẳng định cho tầm vóc Việt Nam, là sản phẩm và công nghệ do người Việt làm chủ và phát triển. Bên cạnh đó, với vai trò là đơn vị quản lý nhà nước có trách nhiệm định hình và dẫn dắt sự phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia như NIC, yếu tố tiên quyết là cần có sự kết nối và tham gia mạnh mẽ của các doanh nghiệp và các Trường - Viện để tăng cường tối đa hiệu ứng của giải thưởng, tạo sự lan tỏa. 

Ngày 13/02/2025, ĐHQGHN đã thành lập Ban Chỉ đạo thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 03/NQ-CP của Chính phủ nhằm thúc đẩy phát triển mô hình hợp tác “3 nhà”, nhằm đưa thành tựu khoa học và công nghệ tới phục vụ doanh nghiệp, địa phương, trực tiếp đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội. Các đơn vị đào tạo và nghiên cứu thành viên và trực thuộc ĐHQGHN cũng đã mở rộng hợp tác với những tập đoàn lớn như: Viettel, Samsung, FPT, VNPT… tạo nền tảng cho việc chuyển giao thương mại hóa sản phẩm khoa học & công nghệ và thực tiễn. Tại Viện Công nghệ Thông tin, việc kết nối nghiên cứu với các doanh nghiệp theo các trụ cột về Trí tuệ nhân tạo, Thiết kế vi mạch, An toàn thông tin trong Chuyển đổi số từ lâu đã trở thành điều kiện tiên quyết trong thiết lập đầu bài các nhiệm vụ, cũng như phối hợp triển khai để đưa sản phẩm ra thị trường.

Cộng đồng công nghệ Việt Nam cần coi đây là cơ hội để giới thiệu sản phẩm của mình ra thị trường chính thống hơn, cũng như tạo kết nối chặt chẽ hơn với khối Trường - Viện để tăng cường hàm lượng “đổi mới sáng tạo” trong giải pháp đề xuất.    

Với tư cách là người vừa làm nghiên cứu, vừa quan sát thực tiễn, ông thấy giải thưởng này đóng vai trò như thế nào trong việc kết nối giới học thuật và doanh nghiệp?

PGS. TS. Lê Hoàng Sơn: Quan điểm của tôi là càng có thêm nhiều sân chơi cho khối học thuật và doanh nghiệp, nghĩa là hoạt động đổi mới sáng tạo vẫn vận hành và đang phát triển. Trước đây trong học thuật có các giải thưởng Tạ Quang Bửu tôn vinh các nghiên cứu cơ bản xuất sắc có ảnh hưởng, hoặc giải thưởng Trần Đại Nghĩa của Viện Hàn Lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, giải thưởng Nguyễn Văn Đạo, giải thưởng Hồ Chí Minh tôn vinh các công trình khoa học có ảnh hưởng sâu rộng trong cộng đồng. Giải thưởng Better Choice Awards tiếp cận theo hướng khác, không chỉ trao giải cho nhà khoa học mà còn là các doanh nghiệp, các nhà khoa học nông dân, những người có niềm đam mê nghiên cứu và phát triển công nghệ có thể khởi nghiệp từ chính các công nghệ và sản phẩm này để tạo ảnh hưởng đích thực.

Trong khuôn khổ Hội thảo của Liên minh các LAB nghiên cứu và phát triển công nghệ AI (gọi tắt là LM-AI) tại các doanh nghiệp và Viện - Trường vào ngày 22/8/2025 tại trường ĐH Thủy Lợi, rất nhiều bài trình bày đến từ các doanh nghiệp về các công nghệ mới nổi như AI Blockchain (FPT), AI Fintech (MB), công nghệ Hỏi đáp trực quan (AIRC), Camera thông minh (Mobifone)... trong đó hàm lượng tri thức đóng góp trong sản phẩm tương đối lớn. 

Những sản phẩm tại các sự kiện như này rất cần các giải thưởng như Better Choice Awards để đưa ra cho cộng đồng cùng phối hợp, kết nối tri thức hàn lâm và thực tiễn từ doanh nghiệp; đóng góp vào việc hiện thực hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 03/NQ-CP của Chính phủ, cụ thể hóa khát vọng xây dựng một Việt Nam hùng cường đến năm 2025 - Kỷ niệm 100 năm thành lập nước và 115 năm thành lập Đảng Cộng Sản Việt Nam.

Trân trọng cảm ơn những chia sẻ của PGS. TS. Lê Hoàng Sơn!