Việc quét mã QR để trả tiền đã trở thành thói quen của hàng triệu người Việt mỗi ngày, từ đi chợ, mua ly cà phê sáng, trả tiền ship, đến thanh toán tại siêu thị. Nhưng ít ai để ý rằng, trên thực tế, có hai loại QR hoàn toàn khác nhau: QR chuyển tiền và QR thanh toán. Chúng giống nhau ở hình thức, nhưng khác nhau hoàn toàn về bản chất, cách thức xử lý giao dịch và quyền lợi của cả người mua lẫn người bán.
QR chuyển tiền là hình thức đơn giản nhất và cũng phổ biến nhất hiện nay. Mã QR này chỉ chứa các thông tin cơ bản như số tài khoản, tên người nhận và ngân hàng. Khi quét, ứng dụng ngân hàng chỉ giúp người dùng tự động điền thông tin chuyển khoản, và phần còn lại vẫn là một giao dịch chuyển tiền thông thường. Người dùng phải xác nhận, nhập mã OTP và chờ tiền đến tài khoản người nhận. Điều này khiến QR chuyển tiền phù hợp với nhu cầu cá nhân hoặc các hộ kinh doanh siêu nhỏ. Người bán chỉ cần tự tạo mã QR tĩnh, in ra hoặc gửi cho khách, không mất thêm chi phí tích hợp hay đăng ký với nhà cung cấp dịch vụ. Bởi vậy, từ hàng rong, cửa hàng tạp hoá nhỏ đến những người bán hàng online đều sử dụng loại QR này như một cách “tự động hóa” bước nhập thông tin chuyển khoản.
Tuy nhiên, chính sự đơn giản này cũng là giới hạn lớn nhất của QR chuyển tiền. Vì chỉ là chuyển khoản, giao dịch không gắn với bất kỳ hóa đơn hay mã đơn hàng nào. Người bán phải dựa vào thông báo chuyển tiền để đối chiếu thủ công, dễ nhầm lẫn, đặc biệt vào giờ cao điểm.
Thêm vào đó, giao dịch bằng QR chuyển tiền không phản ánh đúng bản chất của thanh toán thương mại. Khách mua hàng, chuyển khoản xong, giao dịch coi như hoàn tất; nhưng hệ thống không biết đó là tiền thanh toán cho hàng hóa nào, dịch vụ nào, hay đơn hàng nào đang được xử lý. Nếu có đổi trả, hoàn tiền hoặc tranh chấp, hai bên lại phải tự thực hiện một giao dịch chuyển khoản ngược lại, không có cơ chế hủy, hoàn, đối soát theo đúng nghiệp vụ.
Điều đáng lo hơn là QR chuyển tiền tạo ra vùng “nhập nhèm” dòng tiền giữa tài khoản cá nhân và tài khoản của hộ kinh doanh, doanh nghiệp. Hệ quả là doanh thu không được ghi nhận, nghĩa vụ thuế bị che giấu, và cơ quan quản lý không thể phân biệt đâu là giao dịch dân sự như quỹ lớp, họp mặt, tặng tiền; đâu là thanh toán hàng hóa, dịch vụ.
Không chỉ vậy, giao dịch chuyển khoản theo thời gian thực rất dễ bị lợi dụng để lừa đảo. Khi tiền vừa thoát khỏi tài khoản, việc truy vết gần như không còn kịp. Trong khi đó, giao dịch thanh toán, vốn đòi hỏi định danh rõ đơn vị cung cấp hàng hóa và tích hợp với hệ thống của nhà bán, cho phép cơ quan chức năng kiểm soát rủi ro tốt hơn nhiều.
Ngược với sự đơn giản của QR chuyển tiền, QR thanh toán được tạo ra nhằm phục vụ giao dịch thương mại đúng nghĩa. Loại mã này được cung cấp bởi các hệ thống thanh toán như Napas, VNPAY,.... Bên trong mã không phải là số tài khoản, mà là mã định danh của đơn vị chấp nhận thanh toán (merchant), mã hóa đơn, số tiền và dữ liệu phục vụ đối soát. Khi quét QR thanh toán, hệ thống ngay lập tức kết nối với cổng thanh toán, ghi nhận giao dịch theo từng hóa đơn, đồng bộ với phần mềm bán hàng và gửi thông báo cho cả khách và cửa hàng. Mọi thứ diễn ra tự động, chuẩn hóa, không cần kiểm tra thủ công.
QR thanh toán được dùng tại siêu thị, cửa hàng tiện lợi, nhà hàng, bệnh viện, cửa khẩu, trạm thu phí và hàng loạt đơn vị cung cấp dịch vụ. Khách hàng có thể quét bằng ứng dụng ngân hàng hoặc ví điện tử, còn người bán thì được hưởng lợi từ khả năng đối soát, báo cáo doanh thu, giảm rủi ro nhầm lẫn và cải thiện tốc độ phục vụ. Giao dịch được hệ thống ghi nhận tức thì, với đầy đủ thông tin để phục vụ kế toán và kiểm toán. Đây là điều mà QR chuyển tiền không thể làm được.
Quan trọng hơn, QR thanh toán giúp minh định dòng tiền trong nền kinh tế. Khi mọi khoản thanh toán đều đi qua một đơn vị chấp nhận thanh toán đã được định danh, doanh thu của doanh nghiệp trở nên minh bạch, cơ quan thuế dễ dàng kiểm soát, và rủi ro rửa tiền, gian lận hay che giấu dòng tiền được giảm mạnh. Đây là bước chuyển quan trọng trong bối cảnh từ 1/1/2026, hộ kinh doanh phải bỏ thuế khoán và xuất hóa đơn theo đúng doanh thu thực tế. Nếu tiếp tục nhận tiền qua QR cá nhân, việc đánh giá doanh thu có thể trở nên sai lệch, gây thất thu ngân sách và phức tạp cho cơ quan quản lý.
