Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy chiến lược đưa sản xuất trở lại Mỹ, Bắc Kinh đã đáp trả bằng một chiến lược hoàn toàn khác: tăng tốc hiện đại hóa nền sản xuất bằng robot và trí tuệ nhân tạo và điều này đang định hình lại khu vực công nghiệp lớn nhất thế giới theo một tốc độ chưa từng có. Theo phân tích của New York Times, Trung Quốc đang học cách sản xuất nhanh hơn, rẻ hơn và với ít lao động hơn — một hướng đi nhằm vô hiệu hóa sức ép từ Mỹ và giữ vững vị thế “công xưởng của thế giới.”
NHÀ MÁY AI-ROBOT
Không nơi nào cho thấy sự thay đổi này rõ ràng hơn Baosteel, đơn vị thuộc tập đoàn khổng lồ Baowu — nhà sản xuất thép lớn nhất hành tinh. Tại một nhà máy hiện đại của Baosteel ở Thượng Hải, robot di chuyển liên tục trên sàn thép nóng đỏ, thay thế những lao động trước kia phải làm việc trong điều kiện độc hại. Những cánh tay robot lắp ghép, đo nhiệt độ, kiểm tra chất lượng, còn các hệ thống AI phân tích dữ liệu sản xuất theo thời gian thực để giảm lỗi và tăng tốc độ xuất xưởng. Một lãnh đạo Baosteel nói với truyền thông quốc tế rằng “một nhà máy thép cần rất nhiều người — nhưng tương lai chúng tôi cần ít hơn một nửa.”
Hiện ở Baosteel chỉ có 3 nhân viên vận hành ngồi trước hàng chục màn hình để theo dõi cập nhật thời gian thực, theo truyền thông trong nước. Phó giám đốc cơ sở cho biết nhu cầu con người phải can thiệp đã giảm từ mỗi 3 phút xuống chỉ còn mỗi 30 phút nhờ AI.
Những gì diễn ra tại Baosteel phản ánh chiến lược tổng thể mà Trung Quốc đang theo đuổi: giảm phụ thuộc vào lao động giá rẻ và chuyển sang nền sản xuất tự động hóa cao để vượt qua thách thức nhân khẩu học suy giảm, chi phí nhân công tăng và áp lực địa chính trị từ Mỹ. Reuters cho biết Trung Quốc hiện là quốc gia lắp đặt nhiều robot công nghiệp nhất thế giới, chiếm khoảng 52% tổng lượng robot công nghiệp lắp đặt toàn cầu, theo Liên đoàn Robot Quốc tế (IFR). Mục tiêu không chỉ là duy trì năng lực sản xuất mà còn là tạo ra một mô hình công nghiệp có giá trị gia tăng cao hơn, ít phụ thuộc vào thị trường quốc tế hơn.
Tại nhiều cảng biển lớn, robot và AI cũng đã thay đổi hoàn toàn vận hành. Những chiếc xe tải tự hành chở container, cần cẩu tự động hóa và hệ thống quản lý AI giúp giảm nhu cầu nhân công trong các bến cảng vốn nổi tiếng nhộn nhịp. Cảng Thanh Đảo được mô tả là “bến cảng tự động hóa nhất thế giới”, nơi con người gần như không hiện diện trên bãi container. Việc tăng tốc tự động hóa tại các cảng giúp Trung Quốc duy trì tốc độ xuất khẩu khổng lồ, ngay cả trong thời điểm nguồn lao động bị gián đoạn sau đại dịch và căng thẳng thương mại gia tăng.
Kinh tế Trung Quốc không thể dựa vào lực lượng lao động vô tận như hai thập kỷ trước. Dân số trong độ tuổi lao động đã giảm liên tục từ năm 2015 và dự báo sẽ giảm nhanh hơn trong 10 năm tới. Khi chi phí nhân công tăng, robot trở thành lựa chọn bắt buộc, không chỉ tối ưu chi phí mà còn chuẩn hóa chất lượng trong sản xuất. Các ngành cần nguồn nhân lực lớn như điện tử, dệt may, logistics… đang dần đưa robot vào những khâu trước đây tưởng như “không thể tự động hóa”.
Một nhà máy sản xuất linh kiện smartphone ở Quảng Đông đã giảm từ 600 công nhân xuống còn 60 sau khi triển khai hệ thống robot kết hợp AI. Các dây chuyền robot làm việc 24/7, năng suất tăng 250%, tỷ lệ lỗi giảm hơn 80%.
Gần một thập kỷ trước, Midea đã thể hiện rõ tham vọng tự động hóa của mình bằng việc mua lại quyền kiểm soát Kuka, công ty robot chuyên dụng của Đức. Ngày nay, các robot tại nhà máy sản xuất máy giặt của Midea ở Jingzhou vận hành dưới sự điều phối của cái “bộ não nhà máy” AI, đóng vai trò như một hệ thần kinh trung tâm.
Bộ não này quản lý 14 tác nhân ảo, cho phép giao tiếp với nhau để tìm ra cách tối ưu nhất để thực hiện các nhiệm vụ, rồi truyền lệnh xuống robot. “Chỉ cần đưa vào tất cả dữ liệu, AI sẽ tự tìm lời giải”, Xi Wei, giám đốc Trung tâm Đổi mới Robot Nhân dạng của Midea, cho biết.
Ở những vị trí vẫn cần người vận hành, một số công nhân được trang bị kính tích hợp AI, có thể phát hiện lỗi sản phẩm phổ biến dựa trên lịch sử kiểm định. Những quy trình trước đây mất 15 phút giờ có thể hoàn thành chỉ trong 30 giây. Doanh thu trên mỗi nhân viên đã tăng gần 40% từ năm 2015-2024.
SỰ HẬU THUẪN
Bên cạnh robot công nghiệp, Trung Quốc còn đẩy mạnh phát triển robot dịch vụ và robot đặc nhiệm. Nhiều thành phố đã triển khai robot giao hàng, robot phục vụ tại khách sạn, robot tuần tra an ninh và robot vận chuyển trong bệnh viện. Các khu công nghệ cao ở Thâm Quyến, Hàng Châu, Tô Châu đang trở thành trung tâm thử nghiệm robot trong đời sống đô thị. Reuters dẫn số liệu cho biết Trung Quốc hiện có hơn 6.000 công ty robot, từ những tập đoàn lớn như Siasun, Estun đến hàng nghìn startup robot AI trong hệ sinh thái rộng lớn của nước này.
Chính quyền Bắc Kinh cũng công bố nhiều chính sách hỗ trợ mạnh mẽ. Chiến lược “Made in China 2025” coi robot là một trong 10 ngành trụ cột cần phát triển nhằm đưa nước này trở thành cường quốc công nghệ. Trong kế hoạch 5 năm mới nhất, Trung Quốc đặt mục tiêu tăng mật độ robot công nghiệp lên 500 robot trên mỗi 10.000 lao động — mức chỉ thấy ở những nền công nghiệp tiên tiến nhất.
Chính phủ đang tung ra hàng tỷ USD trợ cấp, tín dụng ưu đãi, thuế thấp để thúc đẩy doanh nghiệp mua robot và tự động hóa dây chuyền. Điều này khiến tốc độ “robot hóa” tại Trung Quốc nhanh hơn bất kỳ quốc gia nào trong lịch sử công nghiệp.
Sự mở rộng này cũng có tác động lớn đến thị trường lao động. Chuyên gia cảnh báo rằng nhiều công việc tay nghề thấp đang biến mất, trong khi nhu cầu mới cho kỹ thuật viên robot, lập trình viên AI, chuyên gia vận hành hệ thống ngày càng tăng. Một số nơi xuất hiện lo ngại về thất nghiệp, nhưng một số phân tích cho rằng Trung Quốc buộc phải chấp nhận sự chuyển đổi này để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, nơi sản xuất không thể cạnh tranh nếu năng suất không tăng.
Robot và AI chính là công cụ để Trung Quốc giảm sự phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu. Trong lĩnh vực chip cho robot, cảm biến công nghiệp, camera AI, các công ty Trung Quốc đang dần chiếm thị phần đáng kể. Giới chức Trung Quốc coi đây là “cuộc đua không thể thua”, bởi nếu thua, nước này sẽ mãi mắc kẹt ở phân khúc lắp ráp giá rẻ. Ngược lại, nếu thắng, Trung Quốc có thể trở thành trung tâm công nghệ công nghiệp của thế kỷ 21.
Từ Baosteel — nơi robot đã thay thế hàng trăm công nhân trên sàn thép — đến những nhà máy điện tử, kho vận, cảng biển tự động hóa hoàn toàn, Trung Quốc đang đặt cược lớn vào robot như một trụ cột cho tương lai. Đây không còn là thí điểm hay mô hình thử nghiệm; nó đang diễn ra trên quy mô toàn quốc, với sự ủng hộ không giới hạn từ chính phủ, doanh nghiệp và mạng lưới công nghệ nội địa.
Dù còn đối mặt với nhiều thách thức — từ nguy cơ mất việc đến yêu cầu vốn đầu tư khổng lồ — cuộc cách mạng robot mà Trung Quốc đang tiến hành đang đặt nền kinh tế nước này vào một quỹ đạo mới: một nền công nghiệp không chỉ dựa vào lao động, mà dựa vào tốc độ, dữ liệu, thuật toán và tự động hóa.
Theo: The NY Times, WSJ
