Từ niềm tin đến cáo buộc lừa đảo
Theo cơ quan điều tra, vụ án xuất phát từ dự án tiền số AntEx, một nền tảng blockchain từng được quảng bá là “hệ sinh thái tài chính toàn cầu”. Dưới danh nghĩa huy động vốn phát triển công nghệ, nhóm bị can bị cáo buộc đã phát hành token, kêu gọi đầu tư, sử dụng uy tín cá nhân và truyền thông để thuyết phục hàng nghìn nhà đầu tư rót vốn.
Bị can Nguyễn Hòa Bình (giữa) cùng đồng phạm.
Mặc dù dự án triển khai không đúng như lộ trình đề ra nhưng Nguyễn Hòa Bình và các cổ đông của công ty NextTech đã thống nhất rút tiền từ ví tổng của Dự án AntEx, chuyển vào ví điện tử của một số cá nhân trong dự án rồi bán quy đổi ra VNĐ để chia nhau. Ngoài ra, các đối tượng còn chuyển vào các công ty trong hệ sinh thái của công ty NextTech để sử dụng không đúng mục đích đối với số tiền của các nhà đầu tư.
Đến nay, tổng giá trị tài sản bị phong tỏa, tạm giữ lên tới khoảng 900 tỷ đồng, gồm vàng, ngoại tệ, bất động sản và nhiều phương tiện, thiết bị điện tử phục vụ điều tra.
Theo Điều 174 Bộ luật Hình sự, tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” được xác lập khi có đủ các yếu tố: Hành vi gian dối, mục đích chiếm đoạt, thiệt hại thực tế và mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả.
Trong các vụ lừa đảo truyền thống, hành vi gian dối thường thể hiện qua hồ sơ, giấy tờ, hợp đồng giả mạo. Nhưng ở vụ AntEx, thủ đoạn được thực hiện dưới dạng phi vật chất, thông qua mô hình đầu tư ảo, được thiết kế tinh vi, kèm các cam kết tài chính “có vẻ hợp pháp”.
Trao đổi với Tiền Phong, Tiến sĩ Luật Ngô Ngọc Diễm nhận định: “Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản là một tội phạm cổ điển, nhưng hành vi trong vụ AntEx lại là dạng phi truyền thống. Đối tượng không dùng giấy tờ giả, mà xây dựng cả một ‘thế giới ảo", tạo ra mô hình kinh doanh tưởng như hợp pháp để che giấu ý đồ chiếm đoạt.
Theo ông Diễm, điểm khó nhất của cơ quan điều tra trong các vụ tiền số nằm ở việc chứng minh ý chí chủ quan, tức “dấu vết tinh thần” của hành vi lừa đảo. Bởi hầu hết giao dịch blockchain đều có vẻ hợp pháp nếu chỉ nhìn từ bề mặt kỹ thuật. Muốn bóc tách được ý chí tội phạm, cơ quan tố tụng phải hiểu sâu cơ chế vận hành công nghệ, luân chuyển dòng tiền và cấu trúc token để xác định đâu là mô hình đầu tư thật, đâu là chiêu thức lừa đảo.
Blockchain, vừa là bằng chứng, vừa là thách thức
Dự án tiền số AntEx.
Một đặc điểm đặc biệt của vụ án này là tất cả giao dịch đều nằm trên blockchain, nơi được coi là minh bạch tuyệt đối nhưng lại ẩn danh tuyệt đối.
TS. Ngô Ngọc Diễm phân tích: “Về mặt chứng cứ, chuỗi giao dịch hiện nay trên nền tảng blockchain là bất biến, không thể sửa, không thể xóa. Nó giúp truy vết lượng tiền di chuyển chính xác từng giây. Nhưng mặt khác, việc ẩn danh ví điện tử, chuyển đổi tiền số sang tiền pháp định qua sàn nước ngoài, hay giao dịch bằng công cụ khác lại khiến quá trình điều tra trở nên cực kỳ phức tạp. Muốn gắn được danh tính pháp lý của bị can với địa chỉ ví, phải có hợp tác quốc tế và năng lực công nghệ cao”.
Nhà đầu tư có thể khởi kiện đòi bồi thường
Theo Luật sư Bùi Phan Anh (Đoàn Luật sư TP Hà Nội), việc truy cứu trách nhiệm hình sự không loại trừ trách nhiệm dân sự. “Ngay cả khi cơ quan điều tra tập trung vào xử lý hình sự, nhà đầu tư, với tư cách người bị hại, vẫn có quyền khởi kiện dân sự yêu cầu bồi thường thiệt hại, phong tỏa tài sản, tạm giữ tài sản bị chiếm đoạt để đảm bảo thi hành án,” ông nói.
Luật sư Phan Anh cho rằng, vụ việc này một lần nữa cho thấy khoảng trống pháp lý trong quản lý thị trường tài sản số tại Việt Nam. “Các dự án phát hành token hiện nay hầu như không chịu sự giám sát của cơ quan tài chính, ngân hàng. Khi xảy ra tranh chấp, nhà đầu tư không có cơ chế bảo vệ. Chính sự ‘vô chủ’ của lĩnh vực này khiến tội phạm công nghệ dễ lách luật, còn người tham gia thì chịu rủi ro hoàn toàn".
Vụ án “Shark Bình” không chỉ là một vụ việc cá nhân, mà là tấm gương phản chiếu của thị trường tiền số Việt Nam, nơi công nghệ "đi nhanh" hơn pháp luật, và niềm tin đi nhanh hơn hiểu biết.
Các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần sớm xây dựng khung pháp lý cho tài sản số, bao gồm quy định rõ về phát hành token, giao dịch tiền mã hóa, ví điện tử, và nghĩa vụ kế toán đối với doanh nghiệp blockchain. Song song, cơ quan chức năng cần tăng cường năng lực điều tra tài chính kỹ thuật số, đào tạo đội ngũ chuyên môn am hiểu công nghệ để xử lý tội phạm phi truyền thống.
