Nhà Trắng ngày 5/12 công bố Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ, dài 33 trang, phản ánh ưu tiên chính sách của Tổng thống Donald Trump. Đây là tài liệu mỗi tổng thống Mỹ thường chỉ công bố một lần trong nhiệm kỳ, giúp định hướng phân bổ ngân sách, xác lập ưu tiên chính sách của chính quyền liên bang.
Trong Chiến lược An ninh Quốc gia được công bố năm 2022, chính quyền tổng thống Joe Biden tập trung vào Nga và Trung Quốc, coi Bắc Kinh là "đối thủ cạnh tranh duy nhất", trong khi cho rằng Moskva đang tìm cách "làm đảo lộn các yếu tố chính của trật tự quốc tế".
Còn trong Chiến lược An ninh Quốc gia lần này, chính quyền Trump dự định duy trì hiện diện quân sự lớn hơn ở Tây bán cầu trong thời gian tới nhằm đối phó vấn đề nhập cư trái phép, ma túy và đà trỗi dậy của các thế lực đối thủ ở khu vực.
Tài liệu tuyên bố "an ninh biên giới là yếu tố cốt lõi trong an ninh quốc gia" và đưa ra những ám chỉ kín đáo về việc Trung Quốc đang cố gắng giành chỗ đứng tại "sân sau" của Mỹ.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Phòng Bầu dục, Nhà Trắng, hôm 3/12. Ảnh: AFP
"Mỹ phải giữ vị thế vượt trội ở Tây bán cầu như một điều kiện tiên quyết đối với an ninh và thịnh vượng của chúng ta, một điều kiện cho phép chúng ta tự tin khẳng định ảnh hưởng ở khu vực này khi cần thiết. Các điều khoản liên minh cũng như cung cấp viện trợ của chúng ta phải tập trung vào việc chấm dứt ảnh hưởng của đối thủ từ bên ngoài, từ việc kiểm soát các cơ sở quân sự, cảng biển, cơ sở hạ tầng trọng yếu cho đến mua lại những tài sản chiến lược".
Tài liệu mô tả những kế hoạch trên hướng tới tiếp nối Học thuyết Monroe, được tổng thống James Monroe đưa ra vào năm 1823, rằng Mỹ sẽ không dung thứ cho bất kỳ hành động can thiệp có hại nào từ nước ngoài vào bán cầu của mình.
Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ mới, cùng một tài liệu khác mang tên Chiến lược Quốc phòng Quốc gia, đã bị trì hoãn do các cuộc tranh luận trong chính quyền về Trung Quốc. Theo hai nguồn tin giấu tên, Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, người đang tham gia vào các cuộc đàm phán thương mại nhạy cảm giữa Washington với Bắc Kinh, đã thúc đẩy làm dịu ngôn từ liên quan đến Trung Quốc. Bản thân Tổng thống Trump cũng thận trọng về mối quan hệ với Bắc Kinh.
Theo tài liệu, Mỹ đang phải đưa ra những lựa chọn khó khăn trên trường quốc tế. "Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, giới tinh hoa chính sách đối ngoại đã tự cho rằng khả năng thống trị vĩnh viễn của Mỹ trên toàn thế giới là vì lợi ích tốt nhất đối với đất nước chúng ta. Tuy nhiên, vấn đề của các quốc gia khác chỉ trở thành mối quan tâm với chúng ta nếu chúng đe dọa trực tiếp đến lợi ích của Mỹ", tài liệu có đoạn.
Trong lời giới thiệu chiến lược, Tổng thống Trump gọi đây là "lộ trình để đảm bảo Mỹ vẫn là quốc gia vĩ đại nhất và thành công nhất trong lịch sử nhân loại và là quê hương của tự do".
Tuy nhiên, Tổng thống Trump lâu nay nổi tiếng là người dễ thay đổi, vì thế rất khó dự đoán ông sẽ tuân thủ những ý tưởng được nêu trong chiến lược mới đến đâu. Một sự kiện toàn cầu bất ngờ hoàn toàn có thể làm thay đổi định hướng suy nghĩ của ông, giới chuyên gia nhận định.
Tuy nhiên, tài liệu có vẻ phù hợp với nhiều động thái mà ông đã thực hiện trong nhiệm kỳ thứ hai cũng như các ưu tiên mà một số trợ lý của ông đặt ra, như tăng cường triển khai sức mạnh quân sự Mỹ ở Tây bán cầu, thực hiện nhiều động thái nhằm giảm thiểu nhập cư vào Mỹ, thúc đẩy ngành công nghiệp mạnh mẽ hơn ở Mỹ và quảng bá "bản sắc phương Tây", kể cả ở châu Âu.
Chiến lược thậm chí còn đề cập những thứ được mô tả là giá trị truyền thống, tuyên bố chính quyền muốn "khôi phục và tái sinh sức khỏe tinh thần - văn hóa Mỹ" và "một nước Mỹ trân trọng vinh quang quá khứ cùng các anh hùng". Tài liệu cũng đề cập đến yêu cầu phải có "ngày càng nhiều các gia đình truyền thống vững mạnh nuôi dạy những đứa trẻ khỏe mạnh".
Chiến lược tập trung nhiều một cách bất thường vào châu Mỹ Latin, Caribe và các nước láng giềng khác của Mỹ, khác biệt lớn so với những chính quyền trước đây, vốn thường ưu tiên các khu vực và chủ đề khác, như cạnh tranh siêu cường với Nga và Trung Quốc hay chống khủng bố.
Chiến lược của Tổng thống Trump phần nào giải thích cho việc Mỹ gần đây tăng cường hiện diện quân sự tại Tây bán cầu, với loạt cuộc tập kích vào xuồng bị cáo buộc chở ma túy ở Caribe. Nó cũng cho thấy chiến dịch này không phải hành động mang tính nhất thời và sẽ được duy trì trong thời gian tới.
Chiến lược cũng kêu gọi "lực lượng tuần duyên và hải quân hiện diện phù hợp để kiểm soát các tuyến đường biển, nhằm ngăn chặn nhập cư bất hợp pháp và những hành động không mong muốn khác, giảm thiểu buôn người và buôn bán ma túy, đồng thời kiểm soát các tuyến vận chuyển quan trọng trong tình huống khủng hoảng".
Tài liệu cho hay Mỹ nên tăng cường quan hệ với các chính phủ ở châu Mỹ Latin, trong đó có hợp tác để xác định các nguồn tài nguyên chiến lược, ngụ ý rõ ràng đến những vật liệu thiết yếu như đất hiếm. Chiến lược cũng tuyên bố Mỹ sẽ kết nối nhiều hơn với khu vực tư nhân để thúc đẩy "các cơ hội đầu tư và mua lại trong khu vực".
Những cam kết liên quan đến hợp tác kinh doanh như vậy, dù mới chỉ chung chung, có thể làm hài lòng nhiều quốc gia Mỹ Latin, vốn lâu nay thất vọng vì Mỹ thiếu quan tâm đến khu vực. Tuy nhiên, không rõ làm thế nào những lời hứa này hòa hợp được với chính sách thuế quan của Tổng thống Trump.
Chiến lược dành một phần nội dung đáng kể cho Trung Quốc, dù thường không đề cập trực tiếp đến Bắc Kinh. Nhiều nghị sĩ Mỹ coi việc Trung Quốc ngày càng quyết đoán là mối đe dọa dài hạn nghiêm trọng nhất đối với quyền lực toàn cầu của nước này.
Binh sĩ Mỹ tham gia một cuộc tập trận chung với Hàn Quốc tại Yeoncheon hồi tháng 3. Ảnh: Reuters
Tuy nhiên, dù chính quyền Trump thường xuyên đưa ra những tuyên bố cứng rắn về Trung Quốc, ngôn từ trong tài liệu lại thận trọng hơn và hoàn toàn không gây kích động.
Chiến lược cam kết "tái cân bằng mối quan hệ kinh tế giữa Mỹ với Trung Quốc, ưu tiên có đi có lại và công bằng để khôi phục tính độc lập của kinh tế Mỹ".
Tài liệu cũng nói rằng "thương mại với Trung Quốc phải cân bằng và tập trung vào các yếu tố không nhạy cảm", thậm chí còn kêu gọi "duy trì mối quan hệ kinh tế cùng có lợi một cách chân thực với Bắc Kinh".
Chiến lược cho biết Mỹ muốn ngăn ngừa xung đột ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, thừa nhận về những căng thẳng ngày càng tăng tại khu vực, trong đó có bất đồng giữa Trung Quốc với các đồng minh của Mỹ như Nhật Bản và Philippines.
"Chúng ta cũng sẽ duy trì chính sách lâu đời đã công bố của mình đối với đảo Đài Loan, nghĩa là Mỹ không ủng hộ bất kỳ thay đổi đơn phương nào đối với hiện trạng ở eo biển Đài Loan", tài liệu nhấn mạnh.
Điều này có thể phần nào giúp xoa dịu nỗi lo ở Đài Loan về nguy cơ Tổng thống Trump sẽ rút lại sự ủng hộ của Mỹ với hòn đảo khi khu vực này đối mặt áp lực gia tăng từ Trung Quốc.
Bản chiến lược tuyên bố "đàm phán một thỏa thuận ngừng bắn nhanh chóng ở Ukraine là lợi ích cốt lõi của Mỹ" và nhằm giảm thiểu rủi ro đối đầu giữa Nga với các quốc gia khác ở châu Âu.
Nhưng nhìn chung, tài liệu đã tiết chế đáng kể khi đề cập đến Nga với rất ít lời chỉ trích nhắm vào Moskva. Trong khi đó, những nhận xét gay gắt nhất lại chĩa vào các quốc gia đồng minh của Mỹ ở châu Âu. Đặc biệt, với ngôn từ có phần úp mở, bản chiến lược đã chỉ trích những nỗ lực của châu Âu nhằm kiềm chế các đảng cực hữu, gọi động thái này là ngăn cấm chính trị.
"Chính quyền Trump cảm thấy bất đồng với giới chức châu Âu, những người nuôi dưỡng kỳ vọng phi thực tế về cuộc xung đột ở Ukraine và đang nằm trong các chính phủ thiểu số không ổn định, nhiều chính phủ trong số đó bỏ qua những nguyên tắc cơ bản về dân chủ để đàn áp phe đối lập", tài liệu có đoạn.
Bản chiến lược dường như cũng ám chỉ rằng làn sóng di cư sẽ thay đổi căn bản bản sắc châu Âu đến mức có thể gây tổn hại đến các liên minh của Mỹ.
"Về lâu dài, nhiều khả năng trong vòng vài thập kỷ tới, một số thành viên NATO sẽ trở thành quốc gia có đa số là người không phải gốc châu Âu. Vì vậy, vẫn còn đó câu hỏi liệu họ có nhìn nhận vị thế của mình trên thế giới, hoặc liên minh giữa họ với Mỹ, theo cùng một cách như những người đã ký hiến chương NATO hay không", tài liệu cho hay.
Dù vậy, chính quyền vẫn thừa nhận những ưu thế kinh tế và các điểm mạnh khác của châu Âu, cũng như cách mà quan hệ đối tác với phần lớn lục địa này đã giúp ích cho Mỹ. Chiến lược nhấn mạnh "Mỹ không thể bỏ rơi châu Âu" và "mục tiêu của chúng ta là phải giúp họ điều chỉnh quỹ đạo hiện tại".
Chiến lược An ninh Quốc gia trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump tập trung đáng kể vào cuộc cạnh tranh giữa Washington với Moskva và Bắc Kinh, nhưng Tổng thống thường xuyên làm suy yếu chiến lược này khi ca ngợi mối quan hệ cá nhân giữa ông với lãnh đạo Nga - Trung.
Nếu chiến lược mới này phản ánh đúng những gì Tổng thống Trump thực sự tin tưởng, nó có thể giúp các cơ quan khác của chính phủ Mỹ cũng như nhiều nước khác điều chỉnh chính sách và hành động chiến lược.
Giống nhiều tài liệu khác của chính quyền Trump, chiến lược này cũng dành nhiều nội dung để ca ngợi ông. Tài liệu mô tả ông là "Tổng thống Hòa bình", đồng thời khẳng định ông đang theo đuổi con đường "ngoại giao phi truyền thống".
Chiến lược An ninh Quốc gia là tài liệu đầu tiên trong số những tài liệu quan trọng về quốc phòng và chính sách đối ngoại mà chính quyền Trump dự kiến công bố.
Dù vậy, tầm nhìn ban đầu của các tổng thống Mỹ trong Chiến lược An ninh Quốc gia đôi khi vẫn thay đổi do ảnh hưởng từ những sự kiện thực tế.
Sau vụ khủng bố ngày 11/9/2001, chiến lược nhiệm kỳ đầu tiên của tổng thống George W. Bush cuối cùng lại tập trung nhiều vào việc chống lại các nhóm Hồi giáo cực đoan ở Trung Đông. Ông Biden sau khi nhậm chức đã "thai nghén" chiến lược an ninh quốc gia chủ yếu để đối phó với Trung Quốc, nhưng phải viết lại sau khi Nga phát động chiến dịch ở Ukraine.
(Theo Politico, AFP, Reuters)
