Trong bài phát biểu tại hội thảo về Thanh toán QR Code mới đây, ông Phạm Anh Tuấn – Vụ trưởng Vụ Thanh toán Ngân hàng Nhà nước đã chỉ ra ba vấn đề lớn vẫn tồn tại trong quá trình triển khai thanh toán QR tại Việt Nam, đặc biệt khi chuẩn bị bước vào giai đoạn mở rộng liên thông và thanh toán xuyên biên giới.
Theo ông Tuấn, vấn đề đầu tiên là nhiều đơn vị chấp nhận thanh toán (merchant) vẫn sử dụng QR cá nhân để nhận tiền thay vì QR thanh toán chính thức.
QR chuyển tiền có thể hiểu đơn giản là mã gắn với tài khoản cá nhân; người mua quét là chuyển khoản trực tiếp. Trong khi đó, QR thanh toán do ngân hàng hoặc trung gian thanh toán tạo cho merchant. Mỗi hóa đơn chỉ được thanh toán một lần, có kiểm soát, có tra soát và bảo vệ người tiêu dùng.
"Nhiều đơn vị chấp nhận thanh toán vẫn có thói quen dùng QR cá nhân để nhận tiền… QR chuyển tiền thì chuyển một lần, chuyển lần hai, lần ba vẫn chuyển được. Nhưng với QR thanh toán, hệ thống chỉ cho thanh toán một lần. Điều này rất quan trọng", ông Tuấn nói.
Vụ trưởng Vụ Thanh toán nhấn mạnh rằng với QR chuyển tiền, việc lấy lại tiền nếu chuyển nhầm "là cả một vấn đề", trong khi QR thanh toán có cơ chế kiểm soát, tra soát và bảo vệ người mua.
Đặc biệt, ông khẳng định, thanh toán xuyên biên giới không thể dùng QR chuyển tiền. "Không thể có chuyện khách Trung Quốc chuyển nhân dân tệ vào tài khoản VND cá nhân của người bán. Thanh toán xuyên biên giới buộc phải thực hiện qua QR payment và qua ngân hàng quyết toán", ông Tuấn nhấn mạnh.
Dù toàn bộ mã QR trên thị trường đều tuân thủ chuẩn VietQR, nhưng theo ông Tuấn, vấn đề nằm ở chỗ các hệ thống chưa mở liên thông với nhau.
"Không phải do tiêu chuẩn. Tất cả QR đều thiết kế theo chuẩn VietQR. Nhưng các hệ thống chưa cho liên thông. Và khi chưa liên thông thì phát sinh rất nhiều vấn đề", ông nói.
Một trong những nguyên nhân lớn là bài toán nạp tiền (top-up) của ví điện tử trước đây. Ví thanh toán xong rồi lại phải nạp tiền, mà nạp tiền qua ngân hàng thì phát sinh phí — khiến các bên không mặn mà mở rộng thanh toán.
Để giải quyết, Thông tư 41 đã xóa bỏ hoàn toàn khái niệm "nạp tiền" theo mô hình cũ, từ đó loại bỏ cơ sở thu phí top-up và mở đường cho việc cho phép liên thông QR rộng rãi.
Ngoài ra, theo ông Tuấn, phí là vấn đề cốt lõi nhất. "Cùng một món hàng, nếu khách chuyển tiền thì không mất phí. Nhưng nếu thanh toán qua QR, merchant phải trả 0,8% – 1%, tương tự thanh toán thẻ. Đương nhiên merchant sẽ bảo khách, chuyển khoản cho đỡ tốn phí", ông phân tích.
Do đó, ông nhấn mạnh cần có sự vào cuộc của Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam và các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán để xây dựng cơ chế phí hợp lý, hài hòa lợi ích giữa ngân hàng, trung gian thanh toán, merchant, người tiêu dùng. "Nếu không giải quyết được gốc rễ bài toán phí, rất khó để QR payment trở thành phương thức thanh toán mặc định", ông Tuấn nói.
Cũng theo ông Tuấn, Ngân hàng Nhà nước đang đẩy mạnh các dự án thanh toán song phương với nhiều quốc gia.
"Chúng tôi kỳ vọng cuối năm nay sẽ triển khai được chiều inbound với Trung Quốc. Kỹ thuật đã xong, giờ chỉ còn phần pháp lý", ông cho biết. Hiện Việt Nam đã triển khai với Thái Lan, Lào, Campuchia; đang triển khai với Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapore, Ấn Độ, Đài Loan; và dự kiến mở rộng sang Malaysia, Indonesia từ năm 2026.
Vụ trưởng Vụ Thanh toán cũng nhấn mạnh truyền thông là trụ cột quan trọng nhất để thay đổi hành vi người dùng. "Nếu thanh toán bằng chuyển tiền thì khách rời cửa hàng là hết. Khiếu nại là vô nghĩa. Nhưng với QR payment, đơn vị quản lý chấp nhận thanh toán phải chịu trách nhiệm tra soát, bảo vệ quyền lợi người mua", ông nhấn mạnh.
Ông khẳng định chỉ khi người tiêu dùng tự yêu cầu được thanh toán bằng QR payment, thị trường mới thật sự chuyển dịch: "Khi người tiêu dùng yêu cầu QR payment, không merchant nào dám từ chối, vì họ phải bán hàng. Khi đó, việc mở rộng QR payment sẽ diễn ra tự nhiên và phù hợp thông lệ quốc tế."
