Tổng thống Donald Trump và Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio (Ảnh: Reuters).
Nhà Trắng ngày 4/12 công bố Chiến lược An ninh Quốc gia 2025 (NSS) dưới thời Tổng thống Donald Trump, đánh dấu bước ngoặt lớn trong chính sách đối ngoại của Mỹ.
Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị leo thang, chiến lược này được xem là lời cảnh báo rõ ràng rằng Mỹ sẽ giảm bớt vai trò “cảnh sát toàn cầu”, buộc các đồng minh phải tự gánh vác trách nhiệm nhiều hơn.
Chiến lược An ninh Quốc gia 2025 được mô tả như “sự sửa chữa cần thiết cho những sai lầm” của các chính quyền trước, nhấn mạnh Mỹ không còn theo đuổi “sự thống trị vĩnh viễn của toàn cầu”, mục tiêu được coi là “không mong muốn và bất khả thi”.
Thay vào đó, tài liệu ưu tiên lợi ích cốt lõi của Mỹ: an ninh biên giới, tăng trưởng kinh tế, và ổn định khu vực Tây Bán Cầu. Tổng thống Trump được ca ngợi là “Tổng thống của hòa bình”, với thành tựu như chấm dứt xung đột ở Dải Gaza và các thỏa thuận thương mại mới.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), chiến lược này đại diện cho sự chuyển dịch từ “ngoại giao ý thức hệ” sang “ngoại giao thực dụng”, nơi các quyết định được dựa trên lợi ích kinh tế và sức mạnh quân sự hơn là thúc đẩy dân chủ.
Tài liệu cũng nhấn mạnh “sự cân bằng thương mại với Trung Quốc”, nhưng không coi cạnh tranh với Trung Quốc là ưu tiên hàng đầu như các chiến lược trước. Thay vào đó, nó giới thiệu “Định lý Trump”, phiên bản hiện đại của “Học thuyết Monroe”, nhằm bảo vệ Tây Bán Cầu khỏi ảnh hưởng ngoại bang. Điều này phản ánh dữ liệu cập nhật đến tháng 11, khi Mỹ đã ký các thỏa thuận quốc phòng mới với các nước Nam Mỹ để chống lại sự can thiệp từ các đối thủ của Mỹ.
Chuyên gia Rick Landgraf, biên tập viên của trang War on the Rocks, nhận định: “Tài liệu này giống bản tuyên ngôn cho một dự án Mỹ hoàn toàn khác biệt: hẹp hơn, đảng phái hơn, hướng nội hơn và cá nhân hóa hơn bất kỳ chiến lược nào trước đây”. Ông chỉ ra rằng nó kết hợp chiến lược quốc gia với chiến dịch chính trị, ca ngợi nhiệm kỳ thứ hai của Trump như một “tuổi vàng mới”.
Giảm vai trò NATO và thúc ép châu Âu tự cường
Một trong những điểm gây sốc nhất là lập trường về NATO. Chiến lược kêu gọi “chấm dứt nhận thức, ngăn chặn thực tế rằng NATO là liên minh mở rộng không ngừng”. Điều này gắn liền với mục tiêu chuyển giao trách nhiệm quốc phòng cho các đồng minh châu Âu, với tuyên bố “những ngày Mỹ chống đỡ toàn bộ trật tự thế giới đã qua”.
Tài liệu yêu cầu các đối tác giàu có “chịu trách nhiệm chính cho khu vực của họ”, đặt thời hạn đến 2027 để châu Âu dẫn dắt phần lớn khả năng phòng thủ thông thường của NATO, từ tình báo đến tên lửa.
Mỹ đặt ra mốc 2027 cho việc này, dựa trên cam kết tại Hội nghị thượng đỉnh Hague hồi tháng 6, nơi các thành viên NATO đồng ý tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP. Đến nay, chỉ có 23/32 quốc gia NATO đạt mục tiêu 2% GDP và chiến lược mới của Chính quyền Trump dường như là lời thúc ép mạnh mẽ hơn, có thể dẫn đến việc rút quân Mỹ khỏi châu Âu nếu không có tiến triển.
Phân tích từ Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR) cho thấy đây là sự thay đổi triệt để so với Chiến lược An ninh Quốc gia 2017 của ông Trump. Chiến lược áp dụng lăng kính văn minh cho mối quan hệ với châu Âu, châu lục nhiều đồng minh của Mỹ. Cách tiếp cận này có thể làm suy yếu lợi ích của Mỹ, vì châu Âu vẫn là thị trường lớn nhất của Mỹ với kim ngạch thương mại đạt 1.300 tỷ USD năm 2024.
Chiến lược dành hai trang để chỉ trích châu Âu, mô tả lục địa này đang đối mặt với “suy thoái kinh tế và nguy cơ xóa sổ văn minh”. Các vấn đề cốt lõi bao gồm chính sách di cư “biến đổi châu lục và tạo xung đột”, kiểm duyệt tự do ngôn luận, tỷ lệ sinh giảm, mất bản sắc dân tộc và lòng tự tin. Tài liệu cảnh báo, “trong vài thập kỷ, một số thành viên NATO có thể trở thành đa số phi châu Âu”, đặt câu hỏi liệu họ có còn coi trọng liên minh như các nhà sáng lập.
Giới chuyên gia nhận định, điều mà chính quyền Donald Trump đang truyền tải là họ muốn thấy một châu Âu hoàn toàn khác, một châu lục mà Mỹ có thể can thiệp để thay đổi quỹ đạo hiện tại.
Dữ liệu kinh tế cập nhật đến quý III/2025 cho thấy GDP châu Âu tăng trưởng chỉ 0,8%, so với mức 2,5% của Mỹ, phần lớn do lạm phát năng lượng từ xung đột quân sự Nga - Ukraine.
Quan điểm về Nga và ưu tiên hòa bình ở Ukraine
Về nước Nga, Chiến lược mới mô tả Moscow là “nhân tố mà nhiều nước châu Âu coi là mối đe dọa hiện hữu”, nhưng nhấn mạnh châu Âu có “lợi thế đáng kể về vũ khí thông thường trên hầu hết mọi khía cạnh, ngoại trừ hạt nhân”.
Mỹ sẽ tham gia ngoại giao để “khôi phục ổn định chiến lược trên lục địa Á-Âu và giảm thiểu nguy cơ xung đột”. Điều này đánh dấu sự mềm mỏng hơn so với các chiến lược trước, coi Nga là đối tác tiềm năng cho ổn định, thay vì đối thủ chính.
Điểm nổi bật nhất là ưu tiên “đàm phán lệnh ngừng bắn nhanh chóng ở Ukraine” như một lợi ích cốt lõi. Tài liệu gọi xung đột là “cuộc chiến của Nga tại Ukraine”, nhằm ổn định kinh tế châu Âu, ngăn leo thang và tái thiết để Ukraine “tồn tại như một quốc gia vững mạnh”. Đến nay, các nỗ lực đàm phán diễn ra tại Florida, với Phó Tổng thống Vance hy vọng “tin tốt trong vài tuần tới”.
Kế hoạch hòa bình 28 điểm bị rò rỉ gần đây của Mỹ yêu cầu Ukraine chấp nhận nhượng bộ lớn: từ bỏ tư cách thành viên NATO, nhượng toàn bộ Crimea, Lugansk, Donetsk cho Nga; đóng băng tiền tuyến tại Kherson, Zaporizhzhia; cắt giảm lực lượng vũ trang xuống 600.000 người (từ mức 800.000 - 850.000 hiện tại); từ bỏ tên lửa tầm xa và cấm căn cứ NATO trên lãnh thổ. Đổi lại, Ukraine sẽ nhận được “đảm bảo an ninh kiểu NATO” (tương tự Điều 5), cam kết Mỹ và châu Âu coi tấn công Ukraine là tấn công toàn bộ “cộng đồng xuyên Đại Tây Dương”, kéo dài 10 năm và có thể gia hạn.
Phản ứng từ châu Âu và nhận định quốc tế
Phản ứng từ châu Âu là sự ngờ vực sâu sắc. Trong cuộc gọi bị rò rỉ ngày 5/12, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Đức Friedrich Merz cảnh báo Tổng thống Ukraine Zelensky rằng Mỹ có thể “từ bỏ” Kiev bằng cách trao đổi lãnh thổ mà không có đảm bảo rõ ràng. Đại diện EU Kaja Kallas xác nhận kế hoạch hòa bình 28 điểm của Mỹ được soạn thảo mà không tham vấn châu Âu. Bộ trưởng Ngoại giao Đức Johann Wadephul tuyên bố: “Đức không cần lời khuyên từ bên ngoài”.
Các chuyên gia phương Tây cũng thể hiện sự chia rẽ trước Chiến lược mới của Mỹ. Nhà phân tích Eliot Cohen từ Đại học Johns Hopkins gọi nó là “vô lý”, nhưng thừa nhận 3 điểm quý giá: ưu tiên biên giới, giảm can thiệp Trung Đông và thúc đẩy chia sẻ gánh nặng. Cũng có nhận định cho rằng đây là nền tảng mới cho hợp tác, nhưng châu Âu phải đầu tư nghiêm túc hơn vào quốc phòng để tránh sự chuyển dịch gánh nặng.
Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ không chỉ là tài liệu chính sách mà còn là nhận định về một “trật tự thế giới mới”, nơi Mỹ rút lui để tập trung vào lợi ích cốt lõi, buộc châu Âu và Ukraine phải thích nghi nhanh chóng với bối cảnh tình hình mới. Với dữ liệu cập nhật đến nay, các cuộc đàm phán hòa bình Ukraine vẫn đang diễn ra, nhưng khoảng cách giữa Mỹ và EU ngày càng rộng.
Một chuyên gia từ Atlantic Council nhận định, nó phác thảo tham vọng thống trị năng lượng, công nghiệp và công nghệ của Mỹ, nhưng cần tập trung hơn vào khả năng phục hồi.
Dù gây nhiều tranh cãi, Chiến lược này có thể thúc đẩy châu Âu tự lực, tự cường hơn, nhưng cũng rủi ro khi nguy cơ làm lung lay, ảnh hưởng đến liên minh xuyên Đại Tây Dương, nền tảng của an ninh toàn cầu kể từ sau “Chiến tranh Lạnh”. Trong bối cảnh thế giới đa cực, liệu “hòa bình thông qua sức mạnh” của Tổng thống Trump sẽ mang lại điều gì? Câu trả lời có thể rõ ràng trong những tháng tới.
