Trong bối cảnh thương mại điện tử và mạng xã hội phát triển bùng nổ, các hình thức lừa đảo trực tuyến cũng gia tăng với tốc độ và mức độ tinh vi chưa từng có.
Ngày 27/11, dưới sự chỉ đạo của Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05) – Bộ Công an, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA) phối hợp với TikTok tổ chức tọa đàm “Nhận diện bẫy lừa – An tâm vui sắm”.
Đây là hoạt động trọng tâm của Chiến dịch “Chống lừa đảo trực tuyến năm 2025”, diễn ra trên phạm vi toàn quốc từ tháng 10-12/2025.
Cao điểm giao dịch và cũng là cao điểm lừa đảo
Phát biểu tại tọa đàm, ông Vũ Duy Hiền, Phó Tổng Thư ký kiêm Chánh Văn phòng Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, nhấn mạnh rằng thời điểm cuối năm, với hàng triệu giao dịch trực tuyến diễn ra mỗi ngày, cũng chính là giai đoạn tội phạm mạng hoạt động mạnh nhất.
Các hình thức lừa đảo không chỉ gia tăng về tần suất mà còn biến hóa liên tục, khai thác mọi kẽ hở về công nghệ, tâm lý và hành vi người dùng.
Những thủ đoạn phổ biến hiện nay gồm giả mạo thương hiệu lớn, giả danh nhân viên các sàn thương mại điện tử, chiêu trò “sale sốc – hoàn tiền ảo”, lừa thanh toán qua ví điện tử, gửi liên kết độc hại hoặc tạo tài khoản giả mạo nhằm chiếm đoạt tài khoản và dữ liệu cá nhân.
Đặc biệt, tội phạm đã khai thác mạnh mẽ công nghệ deepfake để giả mạo giọng nói, hình ảnh người thân với mục đích thao túng cảm xúc và chiếm đoạt tài sản.
Ông Hiền cảnh báo rằng nhiều vụ lừa đảo bắt đầu từ những hành động rất nhỏ: một cú nhấp chuột vào đường link lạ, quét mã QR không rõ nguồn gốc hay một cuộc gọi video tưởng như quen thuộc.
Chỉ vài giây mất cảnh giác, người dân có thể đánh mất dữ liệu cá nhân, quyền kiểm soát tài khoản mạng xã hội hoặc toàn bộ tài chính.
“Nhận diện bẫy lừa không chỉ là việc của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm của toàn bộ hệ sinh thái số, từ nền tảng, nhà bán hàng, đơn vị thanh toán đến từng người dùng”, ông nhấn mạnh.
Tại tọa đàm, TS. Phan Thế Thắng, Phó trưởng Ban Bảo vệ người tiêu dùng, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia cũng chỉ ra rằng kỷ nguyên số mang đến nhiều cơ hội cho tăng trưởng thương mại, song đồng thời làm gia tăng rủi ro lừa đảo và gian lận.
Để bảo vệ người tiêu dùng, nhiều hoạt động triển khai Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã được thực hiện, bao gồm hoàn thiện quy định xử lý vi phạm trong thương mại điện tử, tăng mức chế tài trên không gian mạng, xây dựng Luật Thương mại điện tử mới và chuẩn bị chiến lược quốc gia bảo vệ người tiêu dùng giai đoạn 2026–2030.
Tuy nhiên, ông Thắng nhấn mạnh rằng hiệu quả của luật pháp phụ thuộc vào sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, cộng đồng doanh nghiệp và chính người tiêu dùng nhằm tạo dựng hệ sinh thái giao dịch số an toàn và bền vững.
“Khiên 3 lớp”: Giải pháp bảo vệ người dùng trong kỷ nguyên số
Trong tham luận về giải pháp bảo vệ người tham gia thương mại điện tử, chuyên gia Vũ Ngọc Sơn, Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế của Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia cho rằng Việt Nam đang đối mặt với “nghịch lý của kỷ nguyên số”: mua sắm và thanh toán trở nên thuận tiện hơn bao giờ hết, nhưng tài sản số cũng có thể bị đánh cắp nhanh chóng chỉ sau một lần bất cẩn.
Ông Sơn nhấn mạnh ba nhóm rủi ro chính: lừa đảo giao dịch, lừa đảo chiếm đoạt dữ liệu và lừa đảo công nghệ cao, đặc biệt là sử dụng AI và deepfake. Để đối phó với những “cái bẫy vô hình gây thiệt hại hữu hình”, ông đề xuất mô hình “Khiên 3 lớp”: pháp lý – công nghệ – kỹ năng.
Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 nghiêm cấm tuyệt đối việc mua bán, đánh cắp, trao đổi dữ liệu cá nhân trái phép – vốn là nguồn cung giúp tội phạm có thể nhắm đúng tên, đúng số điện thoại và đúng thông tin của nạn nhân.
Dự thảo Luật An ninh mạng 2025 cũng tăng cường quy định về an ninh dữ liệu, đồng thời cấm sử dụng công nghệ để giả mạo thông tin, hình ảnh, giọng nói hoặc sao chép thương hiệu.
Ở phạm vi quốc tế, Việt Nam đã thúc đẩy hợp tác thông qua Công ước Hà Nội – văn kiện quốc tế đầu tiên về phòng chống tội phạm mạng được mở ký tại Việt Nam.
Công ước hướng tới thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu, thu thập bằng chứng số và dẫn độ tội phạm mạng, góp phần mở rộng “lớp khiên pháp lý” vượt ra ngoài biên giới quốc gia.
Ở khía cạnh công nghệ, các ngân hàng và tổ chức tài chính đã triển khai xác thực nhiều lớp như mật khẩu, OTP, sinh trắc học và phân tích hành vi để phát hiện giao dịch bất thường.
Hệ thống kết nối cảnh báo tài khoản phạm tội giữa ngân hàng với Bộ Công an và Ngân hàng Nhà nước giúp ngăn chặn nhiều giao dịch đáng ngờ, hỗ trợ thu hồi tài sản bị chiếm đoạt.
Bên cạnh đó, người dùng có thể chủ động tự bảo vệ bằng công cụ phát hiện đường link độc hại như nTrust – do Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia phát hành.
Theo ông Sơn, lớp khiên kỹ năng là quan trọng nhất. Mỗi người dân cần trang bị nhận thức số như một dạng “vaccine” để phòng tránh rủi ro thay vì chờ bị lừa rồi mới cảnh tỉnh.
“Cẩm nang An ninh mạng” của Hiệp hội được xem là nguồn tài liệu hữu ích giúp người dùng nhận biết các hình thức lừa đảo và cách phòng tránh. Ông khuyến khích thế hệ trẻ hỗ trợ người lớn tuổi nhằm lan tỏa kỹ năng an toàn trong cộng đồng.
Chuyên gia cũng đề xuất người dân rèn phản xạ an toàn theo nguyên tắc “3 Không – 3 Nhanh”. Theo đó, 3 Không là không tin tưởng tuyệt đối (dù là video call), không cài ứng dụng từ liên kết lạ, không chuyển tiền khi chưa kiểm chứng.
Tiếp theo 3 Nhanh là nhanh tra cứu khi nhận thông tin đáng ngờ, nhanh ngắt kết nối khi bị đe dọa hoặc nghi ngờ, nhanh báo cơ quan chức năng khi phát sinh sự cố.
Ông Sơn nhấn mạnh: an toàn không đến từ may mắn, mà đến từ sự hiểu biết và chủ động của mỗi người dùng.
Nền tảng, doanh nghiệp và nhà sáng tạo nội dung: Chung tay bảo vệ người tiêu dùng
Phiên thảo luận tại tọa đàm có sự tham gia của TikTok Shop Việt Nam, MoMo và nhà sáng tạo nội dung Ngọc Bamboo, tập trung vào chủ đề lừa đảo trong mua sắm trực tuyến và các biện pháp ứng phó.
Đại diện MoMo chia sẻ những trường hợp gian lận thanh toán đã gặp phải cùng các biện pháp cảnh báo giao dịch bất thường.
TikTok Shop trình bày cách nền tảng bảo vệ người mua cũng như cơ chế phối hợp với nhà bán hàng và các bên liên quan trong mùa mua sắm cao điểm.
Các đại biểu cũng chỉ ra các lỗ hổng trong hành trình mua sắm trực tuyến mà tội phạm có thể lợi dụng, từ sự chủ quan của người dùng đến những thủ đoạn mạo danh ngày càng tinh vi.
Những đề xuất hợp tác giữa nền tảng, doanh nghiệp và tổ chức quản lý nhằm nâng cao an toàn cho người tiêu dùng cũng được đưa ra. Hiệp hội Thương mại điện tử chia sẻ các cam kết và định hướng phối hợp trong thời gian tới.
