Bất chấp làn sóng ngoại giao gần đây nhằm chấm dứt cuộc xung đột Nga - Ukraine và các quan chức liên tục đưa ra những phát biểu đầy hứa hẹn, nhưng vẫn khó có thể khẳng định liệu thỏa thuận hoà bình 28 điểm giống với Mỹ công bố có thực sự đưa mới thứ về vạch đích hay không. Trong khi yêu cầu cốt lõi của mỗi bên vẫn không thay đổi.
Hiện tại, chính quyền Tổng thống Donlad Trump đang nỗ lực hết sức để đạt được thỏa thuận mang tính bước ngoặt, nhưng Tổng thống Nga Vladimir Putin và phái đoàn của ông vẫn chưa đưa ra bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy họ muốn cuộc xung đột kéo dài nhiều năm này kết thúc bằng sự thỏa hiệp. Trong khi Tổng thống Volodymyr Zelensky lại tuyên bố thỏa thuận hoà bình có thể được làm rõ trong vài ngày tới.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái), Tổng thống Mỹ Donald Trump (giữa) và Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải). (Ảnh: AFP, Bloomberg, EPA-EFE)
Ranh giới mong manh về hoà bình
Hoạt động ngoại giao giữa Mỹ - Nga - Ukraine dường như bị đình trệ cho đến khi bản dự thảo hoà bình mới gồm 28 điểm của Mỹ bị rò rỉ rộng rãi vào tuần trước. Sau đó là những lời chỉ trích gay gắt cho rằng nội dung bản kế hoạch dường như đang mang lại lợi ích nghiêng về phía Nga.
Tuy nhiên, Nhà Trắng khẳng định đây là kết quả của một tháng làm việc giữa Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và đặc phái viên của ông Trump, Steve Witkoff cùng sự đóng góp ý kiến từ cả Nga và Ukraine.
Sau những cuộc đàm phán căng thẳng trong tuần này với Ukraine và đồng minh châu Âu, bản kế hoạch hoà bình được cho là được sửa đổi và cắt giảm xuống chỉ còn 19 điểm, với một số điều khoản mà Kiev cho là không thể chấp nhận bị loại bỏ. Phiên bản sửa đổi cũng tiệm cận hơn với lập trường của Ukraine, dù một khung thỏa thuận hoàn chỉnh vẫn chưa được thống nhất.
CNN dẫn lời nguồn tin cho hay cuộc đàm phán diễn ra hôm 25/11 nhận được "sự đồng thuận" về hầu hết các điểm, nhưng vẫn còn bất đồng ở ít nhất ba lĩnh vực quan trọng - về tư cách thành viên NATO, nhượng bộ lãnh thổ và giới hạn quy mô quân đội Ukraine.
Nga muốn giành quyền kiểm soát chính thức và toàn diện khu vực Donetsk, Luhansk ở miền đông Ukraine. Điều này đồng nghĩa với việc Ukraine sẽ phải từ bỏ những khu vực được phòng thủ nghiêm ngặt ở Donetsk mà họ vẫn kiểm soát và được xem là then chốt đối với quốc phòng.
Ukraine nhiều lần bác bỏ khả năng từ bỏ vùng đất mà Nga không kiểm soát. Tuy nhiên, Kiev trước đó chấp nhận ý tưởng về lệnh ngừng bắn tạm thời có thể áp dụng dọc theo tuyến đầu hiện tại - điều này có thể củng cố sự kiểm soát của Nga trên vùng lãnh thổ mà họ đang kiểm soát.
Các đề xuất của Mỹ cũng cho thấy khu vực "vành đai pháo đài" miền Đông Ukraine có thể trở thành khu phi quân sự, trên thực tế do Nga kiểm soát nhưng lực lượng quân sự của họ sẽ đồng ý không tiến vào. Thật khó để thấy Tổng thống Zelensky có thể đồng ý với điều đó sau nhiều năm xung đột, nhưng về lý thuyết, điều này có thể đưa lên bàn đàm phán.
Trên chiến trường, Nga và Ukraine vẫn liên tục tập kích lẫn nhau. (Ảnh: TASS)
Những điều khoản chi tiết sẽ rất quan trọng, đặc biệt là khi nói đến những gì Nga kiểm soát trên thực tế so với những gì họ kiểm soát theo luật pháp quốc tế. Các đồng minh châu Âu lên tiếng khẳng định biên giới của Ukraine không thể thay đổi bằng vũ lực. Ukraine cũng kiên quyết giữ vững yêu cầu về bảo đảm an ninh đáng tin cậy và nguyện vọng gia nhập NATO.
Nhưng một trong những lằn ranh đỏ chính của ông Putin là cánh cửa gia nhập NATO của Ukraine. Moskva muốn Kiev phải đối mặt với việc giới hạn quân số và ghi vào hiến pháp rằng Kiev sẽ không tham gia liên minh quân sự xuyên Đại Tây Dương hoặc cho phép lực lượng NATO đồn trú trong lãnh thổ của mình.
Khoảng trống xoay xở cho những điểm này có thể nằm ở việc đảm bảo an ninh đáng tin cậy, nếu Ukraine không gia nhập NATO mọi việc sẽ diễn ra như thế nào. Trong khi đó, kế hoạch ban đầu của Mỹ đề xuất "những đảm bảo an ninh đáng tin cậy" cho Ukraine và đặt ra kịch bản cụ thể dẫn đến phản ứng an ninh phối hợp của Mỹ.
Nhìn về tương lai
Trong khi đó, ông Trump đang khao khát thỏa thuận hòa bình, vì bản năng ưa thích các thương lượng lớn, vừa để củng cố hình ảnh nhà lãnh đạo “kiến tạo hòa bình toàn cầu” trong nỗ lực xây dựng di sản chính trị. Cách tiếp cận của Tổng thống Trump cho thấy ông ít quan ngại về việc thỏa thuận cuối cùng đem lại lợi thế cho Moskva hay làm dấy lên lo ngại trong NATO về tham vọng của điện Kremlin.
Nhưng nếu bằng cách nào đó, ông Trump có thể đạt được bước đột phá, đây không phải là lần đầu nhà lãnh đạo Mỹ mở đường cho cuộc đàm phán bằng cách đưa ra lập trường cực đoan và đe dọa rút lui. Là lãnh đạo phương Tây, Tổng thống Mỹ có thể là thế lực duy nhất có thể thay đổi tính toán chính trị.
Quan chức Mỹ dường như đang cố gắng áp dụng khuôn mẫu tương tự như khuôn mẫu mang lại lệnh ngừng bắn ở Gaza giữa Israel và Hamas, vốn bắt đầu bằng danh sách dài đề xuất được tinh chỉnh sau đó. Tuy nhiên, hai kịch bản này không giống nhau.
Ông Trump có sẵn khả năng và tự tin gây áp lực buộc Israel ký vào kế hoạch hoà bình của mình. Các quốc gia Ả Rập cũng làm điều tương tự với Hamas. Nhưng trong cuộc xung đột Nga - Ukraine, ông Trump dường như thiếu đòn bẩy hoặc mong muốn gây áp lực tương tự lên Nga, bất chấp việc gần đây Mỹ áp đặt lệnh trừng phạt thứ cấp đối với hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của Moskva, vốn là yếu tố giúp duy trì hoạt động của cỗ máy xung đột.
Phái đoàn của Ukraine đang làm việc với phái đoàn Mỹ về kế hoạch hoà bình. (Ảnh: EPA)
Châu Âu, Mỹ và thậm chí cả Kiev đều chấp nhận Ukraine nhiều khả năng sẽ không thể giành lại phần lớn lãnh thổ đã mất trên bàn đàm phán. Tuy nhiên, yêu cầu của Nga đối với toàn bộ Luhansk và Donetsk có thể là trở ngại đối với Kiev, bởi điều này có thể đặt Nga vào thế có lợi trong tương lai.
Theo CNN, mọi lệnh ngừng bắn bao gồm việc đóng băng chiến trường trên tuyến đầu hiện tại cùng với đảm bảo an ninh, bao gồm lực lượng ổn định châu Âu và vai trò hỗ trợ của Mỹ đều có thể có cơ hội thành công.
Tuy nhiên, Nga vẫn chưa có dấu hiệu nào cho thấy họ từ bỏ những điều kiện như vậy.
Ngoại trưởng Nga Lavrov nhấn mạnh mọi kế hoạch đều phải phản ánh "tinh thần và văn bản" của hội nghị thượng đỉnh Alaska đầu năm nay - một dấu hiệu ban đầu cho thấy Nga sẽ không ủng hộ việc thỏa hiệp về ngôn ngữ. Trong khi nhiều nhà phân tích vẫn bày tỏ sự hoài nghi về khả năng đạt được thỏa thuận do thiếu lợi ích chung.
Hiện tại, Nhà Trắng đang cố gắng thể hiện sự lạc quan và tuyên bố "chỉ còn vài điểm bất đồng" khi ông Trump chỉ đạo ông Witkoff gặp ông Putin tại Moskva. Cùng lúc đó, phái đoàn quan chức cấp cao Ukraine tới Mỹ để thảo luận với quan chức Washington về kế hoạch hoà bình do Mỹ soạn thảo nhằm chấm dứt xung đột với Nga.
Nếu Moskva giành lại thế chủ động trên mặt trận ngoại giao, đặc biệt với sự hỗ trợ tiềm tàng từ ông Trump, Nga có thể xem xét một lệnh ngừng bắn tạm thời theo điều kiện có lợi cho họ. Ngược lại, nếu sự cứng rắn của điện Kremlin khiến kế hoạch hoà bình mới nhất của ông Trump đổ vỡ, Moskva nhiều khả năng sẽ tiếp tục theo đuổi chiến sự - điều mà họ dường như đã chuẩn bị sẵn phương án.
