Buổi sáng đầu đông, chị Hạnh, 46 tuổi, quận Hoàng Mai (Hà Nội), thức dậy lúc 4h30 như thói quen của ba năm nay. Việc đầu tiên của chị là vệ sinh cá nhân cho chồng - anh Dũng, 52 tuổi, bị tai biến mạch máu não từ năm 2022, liệt nửa người, gần như mất hoàn toàn khả năng giao tiếp.
Khi chị xoay người anh để xoa bóp tay chân, thì tiếng rên yếu ớt. “Anh đau à?” - chị thì thầm. Anh không trả lời, chỉ nhìn chị bằng ánh mắt vô định khiến tim chị thắt lại.
Suốt ba năm, chị Hạnh vừa làm điều dưỡng bất đắc dĩ, vừa là trụ cột kinh tế. Mỗi ngày chị vừa chăm chồng, vừa tranh thủ làm thêm bán hàng online đến khuya. Đêm nào cũng vậy, chị ngồi ở đầu giường nghe tiếng máy xông khí dung của anh, mắt trũng xuống vì thiếu ngủ kéo dài.
Cách đây 5 tháng, biến cố ập đến khi em gái của chồng - chị Thủy, 40 tuổi được chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối. Gia đình chồng không còn ai có thể chăm sóc. Từ đó, lịch trình chăm sóc người thân dày đặc khiến chị gần như kiệt quệ, sáng chăm chồng, trưa tất tả lo cho em gái chồng vào viện lọc máu.
Theo lời kể của chị, tuần thứ ba sau biến cố, cơ thể chị bắt đầu run rẩy không rõ lý do, nhiều đêm sợ hãi khi nghe tiếng còi xe cứu thương. Có hôm mở mắt dậy, chị không biết mình đang ở viện hay nhà.
Bác sĩ tâm thần tại một bệnh viện tuyến cuối chẩn đoán chị bị trầm cảm nặng kèm rối loạn lo âu do căng thẳng kéo dài.
Gánh nặng chăm người thân ốm đau khiến nhiều người kiệt sức, trầm cảm.
Ba năm trước, khi bác sĩ thông báo bố mắc ung thư phổi giai đoạn muộn, Lan - khi đó mới 19 tuổi, sinh viên năm nhất một trường đại học ở Đà Nẵng chết lặng. Mẹ mất từ sớm, bố là người thân duy nhất của cô. Lan quyết định bảo lưu kết quả học tập để ở nhà chăm bố, tự nhủ chỉ tạm một thời gian, nhưng hành trình ấy kéo dài không có điểm kết thúc.
Từ ngày bố bắt đầu hóa trị, cuộc sống của Lan xoay quanh viện ung bướu. Cô học cách ghi chép lịch truyền, theo dõi chỉ số xét nghiệm, cách xử trí mỗi khi bố nôn ói, khó thở. Cô gái nhỏ lúc nào cũng kè kè chiếc túi chứa thuốc chống nôn, khẩu trang và khăn lau. Có những đêm bố đau đến mức đập tay vào tường, Lan chỉ biết ôm chặt vai ông để ông không gục xuống.
Tài chính gia đình cạn kiệt sau gần hai năm điều trị. Lan làm ba công việc bán thời gian: phục vụ quán cà phê sáng, bán hàng online buổi tối, tranh thủ dạy kèm khi bố khỏe.
Sự kiệt sức tích tụ khiến Lan thay đổi. Cô ít nói, mất ngủ liên tục, có ngày nằm bất động đến trưa. Một lần đưa bố đi khám, cô ngã gục ngay tại hành lang bệnh viện. Bác sĩ thăm khám và khuyên cô cần hỗ trợ tâm lý ngay lập tức.
Chẩn đoán cho thấy Lan bị trầm cảm, nguyên nhân do stress chăm sóc người thân ốm đau kéo dài, cộng thêm áp lực tài chính và nỗi sợ mất người thân. Cô phải điều trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lý, đồng thời được khuyên san sẻ việc chăm bố với người thân hoặc các nhóm hỗ trợ.
Bác sĩ Nguyễn Viết Chung, Trưởng khoa Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện E, cho biết phần lớn bệnh nhân trầm cảm cần được điều trị toàn diện, kết hợp giữa thuốc, hỗ trợ tâm lý và kiểm soát các bệnh lý đi kèm. Đây là quá trình dài hơi, đòi hỏi sự theo dõi sát sao của bác sĩ và sự phối hợp chặt chẽ của gia đình.
Theo bác sĩ Chung, “gánh nặng chăm sóc” là khái niệm được nhiều nghiên cứu quốc tế đề cập, phản ánh những căng thẳng về thể chất, tinh thần và tài chính mà người chăm sóc phải đối mặt.
Những người chăm sóc bệnh nhân mạn tính, người khuyết tật hoặc người mất khả năng tự chủ thường xuyên phải hy sinh thời gian, giấc ngủ, đời sống cá nhân và đôi khi cả sự nghiệp của mình. Điều này khiến họ dễ rơi vào tình trạng kiệt sức, thu mình, lo âu kéo dài và có tỷ lệ trầm cảm cao hơn nhóm dân số chung, đặc biệt ở lứa tuổi trung niên và cao tuổi.
Ông phân tích, trường hợp bệnh nhân nêu trên là ví dụ điển hình, khi một người phải gánh vai trò chăm sóc chính trong thời gian nhiều năm, họ gần như đánh mất các hoạt động xã hội, không còn thời gian dành cho bản thân và cũng ít nhận được sự chia sẻ từ những thành viên khác trong gia đình. Những yếu tố tưởng chừng nhỏ này lại cộng hưởng và bào mòn sức chịu đựng, khiến trầm cảm tiến triển nặng hơn theo thời gian.
Để giảm áp lực cho người chăm sóc, bác sĩ Chung nhấn mạnh vai trò của sự hỗ trợ từ gia đình. Chỉ cần chia sẻ bớt công việc, động viên tinh thần hoặc thay phiên nhau chăm sóc cũng có thể giúp người chăm chính lấy lại cân bằng.
Trong những trường hợp đặc biệt khó khăn, gia đình có thể tính đến các dịch vụ hỗ trợ bên ngoài như thuê người chăm bệnh, sử dụng dịch vụ chăm sóc tại nhà hoặc gửi người bệnh vào trung tâm dưỡng lão uy tín, tùy điều kiện kinh tế và mong muốn của từng gia đình. Đây là cách giúp giảm gánh nặng và bảo vệ sức khỏe tinh thần cho cả người chăm sóc lẫn bệnh nhân.
