Các nhà sản xuất gây ô nhiễm nặng tại EU phải trả khoảng 80 euro cho mỗi tấn carbon thải ra. Việc này nhằm khuyến khích họ chuyển sang phương thức sản xuất xanh, nhưng nguy cơ bị cạnh tranh bởi các sản phẩm nhập khẩu bẩn hơn. Để giải quyết lo ngại, EU thiết lập Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), áp thuế một số hàng hóa từ những nước không có chi phí carbon tương đương từ 1/1/2026.
Châu Âu xem CBAM là biểu hiện của khả năng chuyển sức mạnh kinh tế thành ảnh hưởng chính sách toàn cầu, kỳ vọng thúc đẩy các nước sản xuất sạch hơn. Ví dụ, Thổ Nhĩ Kỳ nói CBAM là lý do chính khiến họ đưa ra luật cắt giảm khí thải.
Tuy nhiên, cách tiếp cận này không làm hài lòng tất cả. Tại Hội nghị lần thứ 30 các Bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) ở Brazil, tranh cãi quanh CBAM trở nên gay gắt. Trong đó, Ấn Độ, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và Nam Phi phản đối mạnh nhất, theo Le Monde.
"Đây là cú đánh kép vào các nước đang phát triển", Harjeet Singh, nhà hoạt động Sáng kiến Hiệp ước Không phổ biến Nhiên liệu hóa thạch của Ấn Độ nhận xét. Theo ông, EU có dấu chân carbon lớn thứ hai nhưng không hỗ trợ đủ nhiều cho chuyển đổi năng lượng ở những nước kém phát triển hơn. "Và giờ EU lại áp thuế lên hàng xuất khẩu chỉ vì các nền kinh tế chưa đủ xanh", ông nói.
Sameer Kwatra, Giám đốc chi nhánh Ấn Độ của Hội đồng Bảo vệ Tài nguyên Thiên nhiên xem CBAM là "biện pháp thương mại nào mang tính đơn phương" và tác động không cân xứng đến một số nền kinh tế.
Ông Mohammad Navid Safiullah, quan chức Bộ Khí hậu Bangladesh nói "đặc biệt lo ngại" về việc ngày càng nhiều biện pháp thương mại đơn phương, bị thao túng, tạo gánh nặng không đáng có. "Tham vọng khí hậu phải được xây dựng trên quan hệ đối tác, không phải chủ nghĩa bảo hộ", ông nói.
Một nhà đàm phán Mỹ Latin nói EU bổ sung quá nhiều chính sách ảnh hưởng tới thương mại hàng năm. "Chống phá rừng, CBAM đều là các biện pháp rất cứng rắn. Chúng tôi cho rằng cần phải có một cuộc đối thoại", vị này nói.
Đặc phái viên về khí hậu của Trung Quốc Liu Zhenmin nói thế giới "cần một môi trường đầu tư thân thiện với khí hậu". Ông cho rằng việc gắn thương mại với khí hậu không phải là ý tưởng tốt.
Cao ủy Khí hậu EU Wopke Hoekstra tham dự phiên họp cấp cao thuộc COP30 tại Belem, Brazil ngày 17/11. Ảnh; Reuters
Trước các chỉ trích, Cao ủy Khí hậu EU Wopke Hoekstra đáp lại cứng rắn. "Chúng tôi sẵn sàng thảo luận mọi yếu tố liên quan đến CBAM, nhưng đừng rơi vào cái bẫy coi đây là biện pháp thương mại đơn phương", ông nói.
Ông Wopke Hoekstra khẳng định CBAM là biện pháp khí hậu, không phải thương mại. Theo ông, nó là một phần trong bộ công cụ khí hậu nhằm ngăn phát thải rời khỏi EU và các nền kinh tế ngoài khối cũng sẽ đồng hành. Anh định áp dụng cơ chế tương tự vào năm 2027. Brazil, Australia, Canada cũng đang cân nhắc.
Tranh cãi liệu CBAM gây thiệt hại cho các nước đang phát triển hay là công cụ thiết yếu chống biến đổi khí hậu tại COP30 xuất phát từ các động cơ khác nhau. Các chuyên gia cho rằng một số quốc gia lên tiếng vì họ chắc chắn phải chịu thuế cao hơn do chưa tiến xa bằng EU trong lộ trình khử carbon.
"Nhưng nhiều bên khác đang dùng vấn đề này như con bài mặc cả để đổi lấy nhượng bộ ở các nội dung khác", Ellie Belton, chuyên gia thương mại – khí hậu tại Tổ chức Môi trường Thế hệ Thứ Ba (E3G) tại London, chỉ ra.
Một số nhà đàm phán châu Âu thừa nhận phàn nàn CBAM từ một số nước là chính đáng nhưng có những bên vì dụng ý khác. Một nhà ngoại giao của khối nói với Politico rằng Nhóm Các nước đang phát triển cùng chí hướng (LMDC), bao gồm Ấn Độ, Trung Quốc, các nước Arab do Arab Saudi dẫn đầu dùng CBAM như "con bài chiến thuật" tạo lợi thế trong các cuộc đàm phán rộng hơn.
Theo nhà ngoại giao này và nhà đàm phán Mỹ Latin, Arab Saudi đưa CBAM vào các cuộc thảo luận không liên quan để cản trở tiến triển các đồng thuận tại COP, vì điều đó có thể ảnh hưởng bất lợi đến xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch.
Để phá thế bế tắc, Brazil tổ chức Diễn đàn Tích hợp về Khí hậu và Thương mại hôm 15/11. "Thảo luận về chủ đề này rất quan trọng, nhưng câu hỏi đặt ra là phải thảo luận theo hướng nào", Ieva Barsauskaite, chuyên gia thương mại tại Viện Quốc tế về Phát triển Bền vững (IISD), nhận xét.
Hôm 18/11, Brazil công bố dự thảo đầu tiên của thỏa thuận chung COP30, đưa ra 4 lựa chọn nhằm đáp ứng kỳ vọng của các bên, gồm thiết lập các nền tảng đối thoại, tổ chức các phiên họp kỹ thuật và một hội nghị cấp cao tại các giai đoạn khác nhau. Đề xuất cũng gồm phương án đánh giá thường xuyên các biện pháp như CBAM tại các cuộc đàm phán về khí hậu của Liên Hợp Quốc.
Tuy nhiên, EU cực lực phản đối dự thảo. Đến tối thứ sáu (21/11) - thời điểm dự kiến bế mạc COP30, các cuộc đàm phán vẫn tiếp tục kéo dài đến tận đêm. Liên minh Châu Âu từ chối chấp nhận phiên bản dự thảo đã điều chỉnh và công bố sáng cùng ngày, cho rằng không thúc đẩy nỗ lực toàn cầu nhằm cắt giảm khí nhà kính.
Ngược lại, một số nền kinh tế mới nổi phản đối lập trường của EU đề nghị khối cam kết nhiều hơn về tài chính để giúp các nước nghèo đối phó với biến đổi khí hậu. "Nếu có lộ trình cho nhiên liệu hóa thạch, cũng phải có lộ trình cho tài chính khí hậu", một nhà đàm phán giấu tên từ nước đang phát triển nói với Reuters.
EU trả lời rằng có thể "vượt qua vùng an toàn" của mình trong vấn đề tài chính cho các nước đang phát triển nhưng chỉ khi đối tác tăng cắt giảm khí thải. Đến tối thứ 21/11, một số nhà đàm phán châu Âu cho biết EU đang cân nhắc khả năng rời khỏi bàn đàm phán COP30 thay vì chấp nhận thỏa thuận của hội nghị lần này.
(theo Politico, Le Monde, Reuters)
