Đại biểu Trần Thị Thu Đông (Cà Mau) - Ảnh: GIA HÂN
Sáng 24-11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.
Đại biểu Trần Thị Thu Đông (Cà Mau) nêu ý kiến về quy định về cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản và dữ liệu đã công bố hợp pháp nhằm nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống AI.
Chưa nên đưa quy định cho phép sử dụng dữ liệu phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo
Theo bà Đông, AI là xu thế tất yếu, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa. Tuy nhiên, chính vì tầm ảnh hưởng rộng lớn, tác động sâu sắc, đặc biệt đến quyền và lợi ích của người sáng tạo, nên cần phải thận trọng và có bước đi phù hợp.
Nữ đại biểu cho rằng dự luật hiện đề cập đến một vấn đề mà ngay cả thế giới hiện nay cũng chưa đạt được sự đồng thuận. Liên minh châu Âu đã phải tranh luận nhiều năm để đưa ra hai cơ chế thận trọng về khai thác dữ liệu.
Rất nhiều quốc gia đang tạm thời dừng mở rộng ngoại lệ vì nguy cơ xâm hại và tác động tiêu cực đến thu nhập của cộng đồng sáng tạo.
"Trong bối cảnh chung ấy, việc đưa quy định vào luật của chúng ta ở thời điểm hiện tại, theo tôi, là chưa chính xác và chưa nên đưa quy định này vào. Cộng đồng khoa học, nghệ thuật và sáng tạo, những người trực tiếp bị tác động đang hết sức lo ngại", bà Đông nói.
Đại biểu phân tích nếu quy định chưa chặt chẽ đã ban hành sẽ đối diện với những nguy cơ, trong đó dữ liệu sáng tạo của nghệ sĩ có thể bị thu thập tràn lan, sao chép hàng loạt, huấn luyện AI mà họ không hề biết.
Thu nhập từ mô hình khai thác tác phẩm cũng có thể bị thay thế, bị suy giảm nghiêm trọng. Các sản phẩm AI tạo ra từ chính các tác phẩm của họ sẽ cạnh tranh trở lại với họ trên thị trường. Đồng thời, nguy cơ xóa nhòa dấu ấn sáng tạo, lẩn tránh tác giả, thậm chí làm biến dạng tác phẩm.
"Những lo ngại này hoàn toàn có cơ sở khi thế giới đã xuất hiện hàng chục vụ kiện chống lại các mô hình AI lớn vì sử dụng dữ liệu không xin phép. Chúng ta tuyệt đối không thể để lao động sáng tạo trở thành nguồn tài nguyên miễn phí cho các hệ thống tự động", bà Đông nêu.
Từ những phân tích như trên, bà Đông đề nghị chưa nên đưa quy định này vào luật tại thời điểm hiện nay, mà chúng ta nên tiếp tục nghiên cứu sâu thêm, tham khảo sự hoàn thiện của các quốc gia đi trước, đặc biệt là EU và Mỹ, nơi những tranh chấp lớn về AI còn đang tiếp diễn.
"Chúng ta cần hỗ trợ AI nhưng không thể đánh đổi bản quyền, không thể để tác phẩm trở thành nguyên liệu không đủ soát cho các hệ thống máy. Cần tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng để có giải pháp bảo đảm hài hòa, bảo vệ quyền tác giả và phát triển công nghệ", đại biểu kiến nghị.
Áp dụng mô hình bảo hộ có điều kiện các sản phẩm AI tạo ra
Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) - Ảnh: GIA HÂN
Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) cho hay hiện trên thế giới có nhiều cách tiếp cận khác nhau về quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do AI tạo ra nhưng có thể chia thành ba nhóm.
Nhóm quan điểm thận trọng, không thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ nếu thiếu yếu tố con người, hay do con người tạo ra. Yếu tố tác giả con người là điều kiện bắt buộc để xác lập quyền sở hữu trí tuệ.
Quan điểm này cho rằng việc đơn thuần nhập lệnh vào AI để tạo ra tác phẩm không đủ để cấu thành quyền tác giả, đồng thời sản phẩm AI tự động tạo ra không đủ điều kiện cấp bằng sáng chế.
Trong khi đó, nhóm quan điểm khác cho rằng khi một sản phẩm được tạo ra bằng AI mà có sự can thiệp sáng tạo đáng kể của con người thì được bảo hộ. Việc bảo hộ chỉ giới hạn ở những phần do con người trực tiếp sáng tạo hoặc chỉnh sửa đáng kể sau khi AI tạo ra.
Quan điểm khác ủng hộ sản phẩm do AI tạo ra được công nhận. Cá biệt, có quan điểm cho rằng AI tạo ra tác phẩm mà không có sự can thiệp của con người, AI phải được công nhận tác giả điện tử có quyền, quyền sở hữu thuộc về chủ sở hữu.
Dự luật hiện nay không thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ của AI, không bảo hộ các tác phẩm do AI tạo ra. Tuy nhiên, ông Nghĩa cho rằng đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, việc thu hút vốn đầu tư vào công nghệ AI rất quan trọng.
Mặt khác, để phát huy trí tuệ Việt, cần có cơ sở pháp lý để bảo hộ sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm AI tạo ra. Đây cũng là tiền đề quan trọng để đi ra thế giới, giảm phụ thuộc vào các công ty công nghệ toàn cầu.
Mặt khác, việc xác định chủ thể sở hữu trí tuệ giúp phân bổ trách nhiệm bồi thường thiệt hại rõ ràng, công bằng hơn và giảm kiện tụng.
Từ đó ông đề nghị ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm AI tạo ra. Áp dụng mô hình bảo hộ có điều kiện, đồng thời nhấn mạnh lại nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi.
Xác định rõ AI không phải chủ thể quyền, chủ thể quyền con người, người cuối cùng sử dụng, vận hành AI (trừ trường hợp thỏa thuận người khác).
"Đề nghị xem xét bổ sung vào dự luật, quy định tác phẩm, sản phẩm do hệ thống AI tạo ra chỉ được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người trong quá trình hình thành, chỉnh sửa hoặc định hướng nội dung.
Đồng thời quy định quyền sở hữu, khai thác và trách nhiệm pháp lý đối với sản phẩm do AI tạo ra thuộc tổ chức, cá nhân trực tiếp huấn luyện, vận hành", ông Nghĩa nói.
