"1, 2, 3, nín ngay!" - Đây là câu mà Lâm Linh (30 tuổi, Giang Tây, Trung Quốc) thường dùng để dạy con trai Nặc Nặc, đứa trẻ vừa mới vào mẫu giáo. Chỉ cần Nặc Nặc khóc, cô lại quát: "Con trai mà khóc lóc cái gì?".
Nặc Nặc nhìn chung phát triển tốt, nhưng so với các bạn cùng tuổi, chỉ cần gặp chuyện nhỏ là cuống lên rồi rơi nước mắt. Có khi đang đi đường bị vấp nhẹ, hoặc có bạn nói to hơn bình thường, là cậu bé lại bật khóc.
Mỗi lần như vậy, Lâm Linh đều nổi nóng và lập tức ngăn lại. Nếu Nặc Nặc chưa dừng khóc, cô sẽ ra lệnh cậu bé phải ngay lập tức "nín khóc, kìm nước mắt lại". Bị giáo dục theo cách cứng rắn như thế, về sau mỗi lần muốn khóc, Nặc Nặc đều không dám dễ dàng rơi nước mắt nữa, chỉ cố nén, cố chịu.
Trái ngược với Lâm Linh, cách làm của Lưu Ảnh (29 tuổi, Chiết Giang, Trung Quốc) lại hoàn toàn khác. Con trai cô cũng là bé trai mới vào mẫu giáo, cũng hay mít ướt và khóc mãi không dứt vì những chuyện nhỏ.
Nhưng khi con khóc, Lưu Ảnh chỉ lặng lẽ ngồi cạnh, cho con khóc thoải mái. Cô có thể đưa khăn giấy, nhưng không quát mắng hay bắt ép nín khóc. Đợi con bình tĩnh lại, cô mới nhẹ nhàng hỏi: "Sao con khóc?" rồi ôm con vào lòng, trò chuyện vài câu.
Ảnh minh họa
Có thể thấy, cách giáo dục của hai người mẹ hoàn toàn trái ngược nhau: Lâm Linh cho rằng trẻ khóc tức là sai, là yếu đuối, phải học cách mạnh mẽ; còn Lưu Ảnh thì tin rằng việc kìm nén cảm xúc không hề tốt và trẻ cần được phép dùng nước mắt để biểu đạt.
Trẻ hay khóc và trẻ nhịn không khóc lớn lên khác nhau ở 3 điểm lớn
Các nhà tâm lý học cho rằng trẻ "hay khóc" và trẻ "cố nhịn không khóc" từ nhỏ, đến khi lớn lên sẽ có 3 điểm khác biệt rất rõ rệt.
1. Khả năng quản lý cảm xúc
Trẻ hay khóc thường không giỏi diễn đạt bằng lời nên dùng nước mắt để bộc lộ cảm xúc khi bị uất ức, khi gặp trắc trở đều sẽ khóc. Theo các chuyên gia, khóc một cách hợp lý là cách giải phóng áp lực, giúp cảm xúc xấu không bị tích tụ. Lúc này, người lớn nên kiên nhẫn hỏi lý do và dẫn dắt trẻ.
Ví dụ, khi đi chơi bị bạn vô ý va trúng, trẻ cảm thấy tủi thân và bật khóc. Cha mẹ có thể nói: "Bạn đông, va chạm là bình thường. Lần sau mình tránh xa chút nhé". Nhờ đó, trẻ dễ nguôi ngoai, tiếp tục chơi, tâm lý ổn định hơn và học được cách tự điều chỉnh cảm xúc.
Ngược lại, trẻ bị buộc phải "nhịn khóc" thường kém quản lý cảm xúc hơn. Do luôn bị chê bai là "yếu đuối, không có tiền đồ", trẻ dần học cách kìm nén. Giống như con của Lâm Linh, vì sợ bị mắng nên không dám bộc lộ sự yếu mềm. Nhưng cảm xúc bị kìm nén lâu ngày không biến mất, mà tích tụ và có thể bùng nổ mạnh mẽ hơn, thậm chí ảnh hưởng hành vi và sức khỏe tinh thần.
Một giáo viên từng kể về một cậu bé thường xuyên bị bạn bắt nạt. Cậu không khóc, không phản kháng, chỉ âm thầm chịu đựng. Lâu dần điều này để lại bóng đen tâm lý, lớn lên cậu khó hòa nhập, không thể làm việc, chỉ quanh quẩn ở nhà. Mỗi lần nghĩ đến cậu bé, người giáo viên lại thấy xót xa vì đã bất lực trước sự thờ ơ của phụ huynh.
2. Khả năng giao tiếp xã hội
Khả năng xã hội gồm diễn đạt, thấu hiểu cảm xúc, hòa nhập nhóm và giải quyết vấn đề. Trong đó, khả năng diễn đạt cảm xúc rất quan trọng.
Trẻ hay khóc tuy trông yếu đuối, nhưng vì biết bộc lộ cảm xúc nên dễ được người khác chú ý và giúp đỡ, từ đó dễ tạo dựng quan hệ bạn bè. Trong hoạt động nhóm, nếu bị đối xử không công bằng, trẻ sẽ lập tức nói ra cảm xúc thật, giúp xoa dịu mâu thuẫn sớm.
Ảnh minh họa
Trẻ nhịn không khóc thì khác. Vì không bộc lộ cảm xúc, người khác không hiểu được nội tâm của trẻ, dễ cảm thấy trẻ lạnh lùng, khó tiếp cận. Khi gặp vấn đề, trẻ quen chịu đựng một mình, quan hệ xã hội ngày càng xa cách.
Lớn lên, trong môi trường phức tạp như công việc, trẻ không biết diễn đạt, cũng khó thấu hiểu cảm xúc người khác, dễ gặp trở ngại trong cả sự nghiệp lẫn cuộc sống.
3. Khả năng đối diện thất bại
Khả năng đối diện thất bại hay "chỉ số vượt khó" (AQ) quan trọng không kém EQ và IQ.
Trẻ hay khóc, khi gặp khó khăn sẽ rơi nước mắt để giải tỏa. Khóc xong thường nhanh ổn định tâm lý, từ đó rút kinh nghiệm, tìm cách giải quyết vấn đề. Ví dụ, khi điểm thi giảm, dưới sự hướng dẫn của cha mẹ, trẻ sẽ tìm nguyên nhân và lập kế hoạch cải thiện. Càng lớn, trẻ càng ít khóc hơn mà thay vào đó biết bình tĩnh phân tích, nên khả năng vượt khó càng mạnh.
Trẻ "nhịn khóc" trông có vẻ kiên cường nhưng thực chất đang gánh áp lực lớn. Vì kìm nén quá lâu, trẻ không biết cách trút cảm xúc, cũng không biết xử lý khó khăn. Khi gặp thất bại, trẻ dễ rơi vào hoang mang, tự phủ định bản thân, thậm chí mất khả năng chống chịu.
Mẹo nhỏ dạy trẻ biểu đạt cảm xúc
Nhà tâm lý học Watson cho rằng các cảm xúc cơ bản như yêu, giận, sợ là bẩm sinh, còn các cảm xúc khác được hình thành thông qua học tập. Trẻ khóc thực chất là đang diễn đạt cảm xúc theo cách trực quan nhất. Nếu trẻ biết cách biểu đạt, tần suất khóc sẽ giảm nhiều.
Ảnh minh họa
Cha mẹ có thể giúp trẻ bằng cách:
- Giúp trẻ tích lũy vốn từ vựng về cảm xúc: vui, buồn, thất vọng, căng thẳng…
- Dạy trẻ nhận biết thay đổi cơ thể khi cảm xúc xuất hiện, đồng thời hiểu cảm xúc của người khác.
- Dùng truyện tranh để dẫn dắt: "Vì sao chú gấu khóc? Nếu là con, con sẽ làm gì?"
- Cho phép trẻ bộc lộ cảm xúc, đồng thời hướng dẫn khi trẻ dùng cách thể hiện không đúng như la hét, ném đồ.
Trên hành trình trưởng thành của trẻ, học cách biểu đạt cảm xúc là một bài học vô cùng quan trọng. Trẻ "hay khóc" và trẻ "nhịn khóc" sẽ khác nhau rõ rệt ở nhiều phương diện. Nhà bạn, con là kiểu "dễ khóc" hay "cố chịu"?
