Những ngày gần đây, khi các hàng quán vỉa hè ở 3 phường Hoàn Kiếm, Cửa Nam, Ba Đình được giải phỏng với việc gỡ bỏ mái che , thu gọn hàng hóa…, bên cạnh đa số ý kiến ủng hộ, mong áp dụng ở tất cả xã phường, một số người lại muốn giữ trạng thái cũ với cái cớ ẩm thực quán vỉa hè là một nét bản sắc Hà Nội không nên xóa bỏ.
Họ viện dẫn khái niệm “văn hóa vỉa hè” cùng việc ẩm thực đường phố Hà Nội thu hút du khách và cho rằng “nếu dẹp hết thì Hà Nội sẽ mất chất”. Có lẽ chỉ một số ít người trong số họ thuộc tuýp hoài cổ, còn phần lớn chỉ là ngụy biện, lấp liếm cho việc lấn chiếm không gian công cộng.
Nói vậy là bởi, văn hóa luôn phải gắn với văn minh lịch sự và cái đẹp; những thứ xấu xí thì dù có tuổi đời hàng thế kỷ cũng không thể coi là văn hóa, mà là tồn tại chưa loại bỏ được mà thôi. Bản sắc của một thành phố phải là nét đẹp của nó chứ không thể là vỉa hè nhếch nhác, lộn xộn, cản trở người đi bộ. Sự văn minh của một thành phố sao có thể xây trên sự tùy tiện!
Những người bênh vực sự lấn chiếm đã đánh đồng hai khái niệm hoàn toàn trái ngược. Văn hóa vỉa hè là giao lưu trong sinh hoạt cộng đồng, là hoạt động buôn bán đúng với quy định; còn bày bàn ghế, dựng xe máy hoặc biển hiệu chiếm hết lối đi, thải rác tứ tung, lắp mái che lổn nhổn… chính là chiếm dụng vỉa hè.
Cũng đừng vin vào ẩm thực đường phố để kêu than rằng “ dẹp hàng quán là mất bản sắc Hà Nội”. Hãy nhìn sang Bangkok, Seoul hay Singapore, những nơi cũng nổi tiếng về ẩm thực đường phố. Người ta không lấn chiếm vỉa hè bừa bãi. Các gian hàng được quy hoạch theo cụm, có khu vực riêng, có quy định, có phí, có kiểm soát, không phải ai thích dựng bàn ghế ở đâu thì dựng.
Và quan trọng, không có chuyện vì sự tồn tại của những hàng quán đó mà người đi bộ bị “xua đuổi” xuống lòng đường.
Ra quân dỡ mái che, dọn dẹp vỉa hè ở phố Hàng Mã. (Ảnh: Minh Đức)
Thực tế là nhiều du khách nước ngoài đến Hà Nội sợ hãi vì dù lo bị xe tông vẫn phải thấp thỏm bước dưới lòng đường, vì vỉa hè không còn chỗ đặt chân. Tôi từng nhìn thấy một khách Tây vừa hốt hoảng vừa ghê sợ nhảy vọt xuống lòng đường khi nhân viên quán phở vỉa hè đổ ào chậu nước rửa bát đầy mỡ bò ra vỉa hè vốn đã lênh láng nước, càng lúng túng hơn khi va phải cái nồi lớn chưa rửa ở mép đường.
Điều đó có thể coi là bản sắc chăng?
Một sự thật đơn giản mà nhiều người cố tình lờ đi: Lấn chiếm vỉa hè là vi phạm pháp luật. Luật quy định không gian này dành cho người đi bộ, chỉ được sử dụng tạm thời cho mục đích khác khi có giấy phép, với những điều kiện kèm theo. Lâu nay, sự lỏng lẻo trong quản lý khiến nhiều người quen với việc vi phạm mà không gặp hậu quả, quen coi vỉa hè là của riêng, đến khi bị cứng rắn đòi lại thì lại cảm thấy như quyền lợi bị xâm phạm.
Hà Nội muốn là thành phố hiện đại, văn minh, đáng sống thì ít nhất vỉa hè cũng phải được trả về đúng chức năng. Vìa hè sạch đẹp không chỉ bảo đảm quyền của người đi bộ mà còn tăng mỹ quan đô thị, thu hút du khách, nâng giá trị bất động sản.
Một lập luận khác thường thấy là: “Dẹp hàng quán vỉa hè thì bao người mất kế sinh nhai”. Sinh kế là quan trọng, nhưng không thể vì mưu sinh mà hợp lý hóa hành vi sai, không thể lấy lý do “tôi phải kiếm sống” để vi phạm luật, vì pháp luật sinh ra để đảm bảo lợi ích chung.
Thành phố hoàn toàn có thể quy hoạch thêm những khu bán hàng, chợ đêm, phố ẩm thực, điều đó hỗ trợ sinh kế bền vững hơn nhiều so với kinh doanh tự phát. Sinh kế phải gắn với kỷ cương thay vì phá vỡ trật tự đô thị.
Thực chất, nhiều người chỉ đang cố giữ thói quen cũ - đặt bàn ra vỉa hè, dựng xe tràn lan, treo bạt, làm mái che để lấn chiếm, gắn sự tùy tiện cá nhân với “bản sắc” thành phố chỉ để tránh mất lợi ích của mình.
Nhưng bản sắc Hà Nội đến từ lịch sử nghìn năm văn hiến, kiến trúc phố cổ, văn hóa ứng xử thanh lịch, không gian công cộng bình yên, sạch đẹp. Nhếch nhác, bừa bộn, xấu xí, vi phạm các quy định không thể coi là bản sắc, càng không thể gọi là văn hóa.
Những con phố Hoàn Kiếm, Cửa Nam, Ba Đình bây giờ sáng sủa, gọn gàng, đường thông, hè thoáng, điều này cho thấy khi vỉa hè không còn bị chiếm dụng, bộ mặt đô thị thay đổi nhanh đến mức khó tin. Thực tế chứng minh, trật tự đem lại lợi ích cho tất cả mọi người.
