Một bà mẹ ở TP.HCM "xui xẻo" có con trai học lớp 6, lười học, mê game online, nghiện các video ngắn, đến sát kỳ thi học kỳ vẫn không biết ngày mai thi môn gì. Trong cơn tức giận "muốn bốc khói trong đầu", chị đề xuất một biện pháp mà chính chị cũng biết là cực đoan: cho con nghỉ học một tuần, ra đường bán vé số để "nếm mùi gian nan", bán được thì ăn, không bán được thì nhịn đói, để hiểu giá trị của việc học.
Bài đăng nhanh chóng nhận được hàng trăm bình luận. Người đồng tình có, người phản đối có, người kể lại những hành trình "rắn tay" đầy nước mắt cũng có. Nhưng điều khiến tôi dừng lại không phải là câu chuyện bán vé số, mà là một cụm từ xuất hiện lặp đi lặp lại trong lời than của nhiều phụ huynh: "Con lười", "con không có ý thức", "con hư", "con mê game".
Và thế là, gần như theo phản xạ, mũi tên trách nhiệm được bắn thẳng về phía đứa trẻ 11-12 tuổi.
Vậy, có thật lỗi CHỈ THUỘC VỀ 1 đứa trẻ hay không?
Ảnh minh họa
Một phép so sánh rất thiếu công bằng
Con lười, nên con dở.
Con không ý thức, nên con hỏng.
Con mê game, nên con không học.
Những kiểu nguyên nhân - kết quả này nghe rất quen. Quen đến mức trở thành cách lý giải mặc định của không ít phụ huynh hiện nay. Nhưng nếu chỉ cần dán nhãn "lười" là xong, thì có phải việc làm cha mẹ hóa ra… quá nhẹ đầu?
Lớp 6 là một cột mốc đặc biệt. Trẻ vừa rời tiểu học, nơi mọi thứ đều có người nhắc, người kèm, người kiểm soát để bước sang một thế giới mới: nhiều môn hơn, nhiều thầy cô hơn, ít sự cầm tay chỉ việc hơn. Cùng lúc đó là sự khởi động của dậy thì: hormone thay đổi, não bộ ưu tiên cảm xúc và phần thưởng nhanh, khả năng tự kiểm soát chưa hoàn thiện. Đó là lý do vì sao game, video ngắn, mạng xã hội trở nên hấp dẫn hơn cả sách vở.
Nói cách khác, đứa trẻ lớp 6 chưa "lười" theo nghĩa đạo đức, mà đơn giản là chưa đủ năng lực tự quản lý nếu không được rèn từ trước.
Vậy câu hỏi quan trọng không phải là "Sao con tôi lười thế?", mà là: Trước đó, con đã được dạy cách chịu trách nhiệm chưa? Gia đình có nguyên tắc rõ ràng về thiết bị, giờ giấc, việc học không? Cha mẹ đã đồng hành đủ lâu để con hình thành thói quen, hay chỉ bắt đầu sốt ruột khi điểm số tụt dốc?
Trong phần bình luận, có những phụ huynh chia sẻ rất thẳng: con họ cũng từng như vậy, thậm chí nặng hơn. Có người chọn cách cấm thiết bị, thiết lập lại sinh hoạt, để con tự đối diện với điểm kém. Có người chọn đồng hành sát sao: học cùng con, kiểm tra bài, chấp nhận mất thời gian và công sức. Có người từng "dọa cho nghỉ học" và phải trả giá khi con… nghỉ thật, không quay lại nữa.
Điểm chung của những câu chuyện ấy không nằm ở việc kỷ luật hay mềm mỏng, mà ở một điều: cha mẹ đã quay lại nhìn chính mình thay vì chỉ nhìn vào lỗi của con.
Đằng sau những đứa trẻ "con nhà người ta" là...
Có một thực tế mà nhiều người không muốn thừa nhận: những đứa trẻ "ngoan, tự giác, biết lo" ở lớp 6, lớp 7 hiếm khi tự nhiên mà có. Đằng sau đó thường là nhiều năm được rèn nề nếp: giờ nào làm gì, thiết bị dùng ra sao, việc học thuộc trách nhiệm của ai. Là những buổi tối cha mẹ ngồi cạnh, không phải để giục mà để tập cho con tự làm. Là những lần cha mẹ kiên nhẫn chịu cảnh cô giáo nhắn tin phản ánh, thay vì làm hộ hay bao che. Là những tháng ngày cha mẹ làm gương, về nhà buông điện thoại xuống, thay vì chìm nghỉm trong thế giới màn hình vì mình có... "quyền người lớn".
Nhìn con người ta ngoan, rồi quay sang hỏi "Sao con mình dở thế?", thực ra là một phép so sánh rất thiếu công bằng với cả con và chính mình.
Nguy hiểm hơn, tư duy đổ lỗi ấy dễ dẫn cha mẹ tới những giải pháp mang tính trừng phạt cảm xúc: mắng chửi, làm nhục, đe dọa, hoặc đẩy con ra đời sống khắc nghiệt một cách thiếu an toàn, với hy vọng "sốc" sẽ làm con tỉnh ra. Nhưng giáo dục không phải là một cú tát để con tỉnh ngộ mà là một quá trình dài để con học cách tự đứng vững.
Một đứa trẻ bị gắn mác "lười", "vô ý thức" quá sớm sẽ rất dễ buông xuôi. Bởi khi con tin rằng mình là đứa tệ thì việc cố gắng trở nên vô nghĩa. Và thế là, thay vì quay đầu, con trượt dài trong game, trong thế giới ảo, trong sự vô định.
Đồng hành không có nghĩa là bao bọc. Kỷ luật không có nghĩa là tàn nhẫn. Điều khó nhất của làm cha mẹ không phải là chọn cứng hay mềm, mà là chấp nhận mình phải bắt đầu lại, ngay cả khi con đã 11-12 tuổi.
Muộn thì muộn thật. Nhưng còn hơn là tiếp tục đổ lỗi, để rồi vài năm sau lại hỏi: "Sao ngày càng không nói được với con nữa?".
Có lẽ, trước khi nghĩ đến việc cho con "ra đời nếm khổ", mỗi phụ huynh nên tự hỏi: Con đang cần một bài học hay đang cần một người lớn chịu trách nhiệm cùng mình?
