Bão lũ liên tiếp, lo chất lượng giáo dục ở nhiều địa phương

Kỳ thi tốt nghiệp năm 2026 dự kiến tổ chức sớm hơn 15 ngày so với năm 2025, với tình hình hiện nay, câu hỏi đặt ra là giáo dục vùng bão lũ liệu có đủ sức vượt qua khó khăn này?

ẢNH: HOÀNG SƠN

THIỆT HẠI LAN RỘNG

Theo thống kê sơ bộ của Bộ GD-ĐT, đến đầu tháng 11.2025, hơn 10.000 cơ sở giáo dục ở hàng chục tỉnh, thành chịu ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp của 4 cơn bão số từ số 10 - 13. Nhiều địa phương thiệt hại nặng nề như Thái Nguyên, Phú Thọ, Ninh Bình, Lào Cai, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị, TP.Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi; ngay cả Hà Nội cũng ngập sâu nhiều ngày, trong khi bão số 13 Kalmaegi đang đổ bộ ảnh hưởng từ Đà Nẵng đến Khánh Hòa.

Tại Nghệ An, thiệt hại ngành giáo dục ước tính hàng trăm tỉ đồng với hơn 400 trường bị ngập, nhiều khu nội trú hư hỏng nặng. Hà Tĩnh chịu thiệt hại khoảng 500 tỉ đồng, hàng trăm điểm trường ở Hương Khê, Vũ Quang, Đức Thọ ngập hơn 1,5 m, tốc mái, hàng nghìn bộ bàn ghế và thiết bị dạy học bị hư hại.

Phú Thọ có hơn 100 trường tốc mái, ngập sâu. Thanh Hóa hơn 200 trường bị ảnh hưởng, nhiều điểm trường vùng cao như Quan Sơn, Quan Hóa bị cô lập nhiều ngày. Tại Huế, từ cuối tháng 10 đến đầu tháng 11, 3-4 đợt lũ liên tiếp khiến ngay cả các trường vùng núi A Lưới cũng ngập sâu, nguy cơ sạt lở tăng cao, nhiều tuyến đường bị chia cắt, học sinh (HS) không thể đến lớp.

Những con số này dự báo còn tăng khi bão số 13 đang tiến vào khu vực từ Đà Nẵng đến Khánh Hòa, với hoàn lưu mưa lớn đe dọa lan rộng.

ảnh: Hoàng Sơn

TRƯỜNG LỚP TAN HOANG, THẦY TRÒ KIỆT SỨC

Sau bão, nhiều nơi tan hoang khiến ai chứng kiến cũng xót xa. Ở Hương Khê (Hà Tĩnh), hàng chục trường tiểu học và THCS ngập sâu hơn 2 m, bàn ghế trôi dạt, sách vở bị cuốn sạch. Giáo viên (GV), phụ huynh phơi từng trang sách, lau từng chiếc bàn, chùi bùn trên tường để kịp đón HS trở lại.

Tại TP.Huế, các trường vùng cao như Nam Đông, A Lưới phải sơ tán HS vì sạt lở núi; Đà Nẵng, Quảng Ngãi cũng có nhiều điểm trường ven biển bị tốc mái, hư hỏng phòng chức năng, HS nghỉ dài ngày. Ở nam Trung bộ, mưa lớn kéo dài gây sạt lở, chia cắt nhiều tuyến đường; HS một số vùng sâu không thể đến lớp, GV phải băng rừng mang lương thực cho HS nội trú.

Không chỉ thiệt hại vật chất, tâm lý thầy trò cũng bị tổn thương. Nhiều GV vừa lo khắc phục trường lớp, vừa lo cho gia đình, hết lũ này lại đến lũ khác. Tuy vậy, họ cùng phụ huynh và lực lượng hỗ trợ vẫn nỗ lực dọn dẹp, sửa chữa trường lớp để sớm đón HS trở lại. "Nhớ học trò lắm rồi", nhiều thầy cô nói và cho biết lo nhất là HS cuối cấp không kịp chương trình.

GIÁN ĐOẠN HỌC TẬP - NGUY CƠ SUY GIẢM CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC

Từ tháng 10 đến đầu tháng 11.2025, hơn nửa triệu HS ở nhiều tỉnh, thành phải nghỉ học dài ngày vì bão lũ; trong đó khoảng 20% chưa thể quay lại trường do đường bị chia cắt, trường lớp chưa đảm bảo an toàn. Mỗi ngày nghỉ học kéo dài khiến HS, đặc biệt là bậc tiểu học và THCS, mất đà học tập, giảm động lực và khó theo kịp chương trình. Không ít em ở vùng sâu có nguy cơ bỏ học để phụ giúp gia đình sau bão. Ở miền núi, dạy học trực tuyến gần như bất khả thi do mất điện, mất mạng và thiếu thiết bị.

Nhiều GV lo ngại, thiệt hại vật chất có thể khắc phục, nhưng gián đoạn học tập kéo dài sẽ làm suy giảm chất lượng giáo dục, nhất là với HS lớp 12 năm nay. Các chuyên gia cảnh báo, thiên tai liên tiếp đang làm nới rộng khoảng cách giáo dục giữa vùng thuận lợi và vùng khó khăn: trong khi HS thành thị học ổn định thì HS miền núi, ven biển chậm tiến độ, thiếu GV, thiếu thiết bị, dẫn đến nguy cơ giảm tỷ lệ tốt nghiệp và kết quả thi đầu vào.

Năm 2021, tỉnh Quảng Trị từng ghi nhận kết quả thi tốt nghiệp giảm mạnh do ảnh hưởng lũ năm 2020 - một bài học chưa cũ. Sau nhiều năm đầu tư, hàng trăm trường vùng sâu vẫn chưa đạt chuẩn kiên cố; bão lũ nay càng làm tình trạng thêm trầm trọng: phòng học tạm sập, tường rào đổ, sân trường lầy lội. Học trong môi trường ẩm thấp, thiếu ánh sáng, không an toàn điện, nước sinh hoạt tiềm ẩn nguy cơ dịch bệnh học đường. GV vùng lũ cũng chịu tổn thất nặng nề: nhiều người mất nhà cửa, phương tiện nhưng vẫn bám trường; trường nội trú vùng cao thiếu lương thực, nước sạch, nhà ăn hư hỏng, HS phải ăn tạm trong lớp.

Trước thực tế này, các chuyên gia khuyến nghị cần đưa tiêu chí "an toàn phòng chống thiên tai" vào xếp hạng trường học, ưu tiên đầu tư kiên cố hóa vùng rủi ro cao; đồng thời ban hành chính sách hỗ trợ đặc thù cho GV vùng thiên tai - cả vật chất lẫn tinh thần - để họ yên tâm giảng dạy lâu dài.

ảnh: Hoàng Sơn

GIẢI PHÁP KHẨN CẤP VÀ DÀI HẠN ĐỂ BẢO VỆ GIÁO DỤC VÙNG BÃO LŨ

Trước mắt, các địa phương cần tập trung khắc phục cơ sở vật chất và phục hồi dạy học tạm thời. Nhiều nơi đã tổ chức học ghép, học bù vào buổi chiều hoặc cuối tuần; các đoàn cứu trợ giáo dục từ trung ương và xã hội đang khẩn trương huy động sách giáo khoa, bàn ghế, máy tính để hỗ trợ HS vùng lũ.

Về lâu dài, cần xây dựng hệ thống trường học "chống chịu thiên tai" với các giải pháp toàn diện: kiên cố hóa phòng học, nhà nội trú, nhà vệ sinh, phòng thiết bị - thí nghiệm, thư viện; di dời, quy hoạch lại các điểm trường ở vùng trũng, ven sông suối, sườn núi dễ sạt lở, chọn vị trí an toàn nhất khi sáp nhập. Đồng thời, tăng cường kỹ năng ứng phó thiên tai cho GV và HS qua huấn luyện, diễn tập; xây dựng quỹ hỗ trợ giáo dục vùng thiên tai để chủ động nguồn lực khẩn cấp. Đối với các địa phương bị thiệt hại nặng, việc sắp xếp, sáp nhập trường học nên được triển khai linh hoạt, chậm hơn so với khu vực khác.

Song song đó, cần phát triển chương trình học linh hoạt, kho học liệu số giúp HS tiếp tục học khi thiên tai kéo dài. Bộ GD-ĐT nên thiết kế gói học trực tuyến khẩn cấp dùng chung cho vùng bão lũ, đồng thời kiểm tra thực tế để điều chỉnh kế hoạch năm học phù hợp.

Về quản lý, Chính phủ cần lồng ghép mục tiêu "giáo dục an toàn, bền vững trước thiên tai" vào chiến lược ngành 2026-2035, xem đây là tiêu chí quan trọng trong phân bổ đầu tư công.

Sau bão, lau sạch bùn đất mới là bước đầu; thách thức lớn nhất là khôi phục tinh thần, niềm tin và động lực học tập. Giáo dục cần được bảo vệ như một hành trình dài - để dù trong gian khó, việc học vẫn tiếp diễn, không ai bị bỏ lại phía sau.