Đỉnh triều cường lịch sử 2,35 m "tấn công" Cần Thơ đầu tháng 11.2025, nhưng nhiều tuyến đường trung tâm, kể cả "rốn ngập" khu vực Bệnh viện Tim mạch (đường Trần Hưng Đạo), lần đầu tiên khô ráo đến kinh ngạc.
Đó là tác động tích cực bước đầu của dự án Phát triển TP.Cần Thơ và nâng cao khả năng thích ứng đô thị (dự án 3) đã cơ bản hoàn thành sau gần chục năm.
Hẻm 2, đường Lý Tự Trọng sau nâng cấp đã khiến nhiều căn nhà biến dạng, buộc phải sửa chữa
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN
Với hệ thống kè sông và cống âu thuyền khép kín, dự án 3 như một "lá chắn" chống ngập khổng lồ trị giá gần 9.200 tỉ đồng vay từ Ngân hàng Thế giới (gần 5.700 tỉ đồng), do Ban Quản lý dự án (QLDA) ODA TP.Cần Thơ làm chủ đầu tư. Mục tiêu dự án là bảo vệ và chống ngập cho gần 2.700 ha vùng lõi Cần Thơ.
Tuy nhiên, khi lá chắn đắt đỏ này bắt đầu phát huy hiệu quả, nó cũng lập tức phơi bày những mặt trái tai hại của các giải pháp chống ngập thiếu đồng bộ khác.
Tiền sửa nhà gấp trăm lần tiền nâng hẻm
Ngồi trong căn nhà ẩm thấp ở hẻm 2, đường Lý Tự Trọng, ông Nguyễn Văn Son, 76 tuổi, bí bách nhìn con hẻm như một con đê chắn trước nhà. "Con hẻm hồi trước thấp hơn nền nhà tôi 25 cm, giờ sau nâng cấp, nó cao hơn cả mét như thế, bất tiện vô cùng", ông Son nói. Để ra vào, gia đình ông Son phải thuê thợ lắp một cầu thang sắt, ngày ngày mọi người trèo lên, trèo xuống.
Chị Hiền, con gái ông Son, mưu sinh bằng việc bán nước sâm trước nhà, kể hẻm 2 được nâng vào cuối năm 2024, ngoài kinh phí từ ngân sách, mỗi hộ dân đóng góp khoảng 2,7 triệu đồng. Sau nâng hẻm, nhà chị Hiền phải bóp bụng chi thêm gần 100 triệu đồng sửa vài mét vuông mặt tiền. "Đây vừa là nơi để tủ bán nước và để xe máy cho cả nhà, vì không sửa không thể dắt xe lên, xuống mà mưa thì nước sẽ tràn vào nhà", chị Hiền nói.
Ông Son than: "Bây giờ, mình muốn sửa, nâng toàn bộ nền nhà cho bằng hẻm, thầu xây dựng báo giá 200 - 250 triệu đồng, gồm chi phí sửa bếp, nhà vệ sinh, cửa phòng, hệ thống điện, nước… Vậy tính ra tiền sửa nhà tốn hơn trăm lần tiền đóng góp để nâng hẻm".
Nghe báo giá này, gia đình ông Son chỉ còn biết ngậm ngùi chấp nhận cảnh "nhà trũng" bởi chi phí sửa nhà đó là quá sức với họ.
Gia đình ông Son phải bắc một cầu thang sắt để hằng ngày trèo lên trèo xuống do hẻm nâng quá cao
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN
Cách nhà ông Son vài căn, nhà anh Phạm Thanh Hoàng cũng biến dạng nặng nề. "Lúc đầu thông báo nâng 60 cm thôi, ai ngờ sau đó làm cao thêm gần 1 m khiến nhà nào cũng rơi vào cảnh thấp hơn nhiều so với hẻm. Triều cường thì đúng là không sợ nữa, nhưng mưa lớn, không che chắn thì nước lại đổ vào nhà", anh Hoàng nói.
Ở khắp nội ô TP.Cần Thơ, có rất nhiều hẻm khác được làm tương tự như hẻm 2. Hàng loạt các tuyến đường lớn cũng thường xuyên bị chia mảnh, phân kỳ nâng cấp. Dễ thấy nhất là khu Trung tâm thương mại Cái Khế, sau hơn 20 năm xây dựng, đến nay gần như toàn bộ các tuyến đường trong trung tâm đã được nâng cao hơn nhà dân khá nhiều, bất kể đã được dự án 3 bảo vệ.
"Không hiểu sao có cống ngăn triều cường rồi còn nâng đường cao vậy. Giờ người dân nếu muốn nâng nền nhà cho bằng vỉa hè, thì tầng trệt gần như không thể sử dụng được. Rất khó chịu khi sống cảnh nhà thấp hơn đường, nhưng đành chấp nhận thôi", chị Phạm Thị Hà Lan, chủ một spa ở Trung tâm thương mại Cái Khế, băn khoăn.
Nâng đường chỉ là bề nổi
Nếu những con hẻm, con đường nâng cao khiến người dân bị cuốn vào vòng xoáy tốn kém, thì đó cũng chỉ là phần nổi của một tảng băng chìm. Ẩn dưới lớp nhựa đường là nguồn kinh phí khổng lồ đã và đang đổ xuống cho mục tiêu "chống ngập". Sự tốn kém đó không chỉ nằm ở dự án 3.
Ngay lúc này, khi đường Trần Văn Hoài dài 525 m, vừa tốn 34 tỉ đồng nâng cấp xong, thì dự án nâng đường 30.4 đoạn từ ngã tư Nguyễn Văn Linh lại tiếp tục được triển khai.
Các tuyến đường mới nâng cấp gần Bến Ninh Kiều vẫn ngập te tua
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN
Thông tin với PV Thanh Niên, ông Trần Ngọc Thái, Phó giám đốc Ban QLDA khu vực Ninh Kiều (TP.Cần Thơ), cho biết riêng khu vực Q.Ninh Kiều (cũ), trong giai đoạn 2021 - 2025, địa phương đã chi gần 200 tỉ đồng để triển khai 7 dự án nâng cấp đô thị lớn. Đáng chú ý là 2 đoạn đường Nguyễn Văn Cừ được nâng cấp trong năm 2022 và 2023, dài gần 3,5 km tốn hơn 82,15 tỉ đồng; dự án cải tạo hồ Xáng Thổi và 1,6 km đường vòng quanh (năm 2024) tốn hơn 42,2 tỉ đồng…
Một cán bộ quản lý đô thị ở TP.Cần Thơ (xin giấu tên) thừa nhận việc chia nhỏ dự án nâng đường đang đi ngược lại Quyết định 3182/QĐ-UBND năm 2018 của Cần Thơ về quy hoạch cao độ nền và thoát nước mặt TP.Cần Thơ. Quyết định này đã vạch ra chiến lược cho khu vực đô thị lõi (lưu vực Ninh Kiều 1) là chấp nhận một cao độ nền thấp và được bảo vệ bởi một "lá chắn" quy mô lớn như dự án 3.
Còn với nền xây dựng bên trong vùng lõi, quy hoạch yêu cầu "giữ nguyên hiện trạng". Tuy nhiên, thực tế những năm qua, các dự án nâng cấp đường, nâng hẻm vẫn liên tục được chia nhỏ, triển khai trong vùng lõi thành phố. Bất cập là khi dự án 3 cơ bản phát huy tác dụng thì các con hẻm, con đường nâng cao thái quá trở nên vô nghĩa, cuốn người dân vào vòng xoáy sửa nhà, gây lãng phí rất lớn.
Ngập vẫn bủa vây
Vấn nạn ngập do triều cường và "hễ mưa lớn là ngập" ở trung tâm TP.Cần Thơ đã chứng minh, các giải pháp nâng đường hay làm kè khó chống lại quy luật "nước chảy chỗ trũng". Vòng xoáy chống ngập như một cuộc rượt đuổi kéo dài và nhiều năm, nhưng nước chỉ được dồn từ chỗ này sang chỗ khác và tạo ra những vấn đề nan giải, phức tạp hơn.
Minh chứng là tháng 10 và đầu tháng 11 vừa qua, trong đợt triều cường lịch sử, các khu vực bên ngoài lá chắn dự án 3 như Hưng Phú, Bình Thủy, Ô Môn... vẫn chìm trong biển nước. Thậm chí, Bến Ninh Kiều - điểm nhấn du lịch của Cần Thơ, bị ngập sâu khi một đoạn kè dài gần 1 km chưa được khép kín.
Theo ông Nguyễn Văn Tho, Phó giám đốc Ban QLDA ODA, khu vực này trước đây cũng nằm trong dự án 3, nhưng đến thời điểm kết thúc dự án (tháng 6.2024), hạng mục không thể hoàn thành kịp.
"Mặt khác khu vực bờ sông Bến Ninh Kiều rất phức tạp... nên cần đầu tư làm kè kiên cố hơn, kết hợp chỉnh trang lại công viên. Chính vì vậy Ban ODA đã xin cắt hạng mục Bến Ninh Kiều ra khỏi dự án 3 để giao về cho địa phương là Q.Ninh Kiều (cũ). Hiện cấp quận không còn thì cấp phường sẽ tiếp nhận để khi có vốn sẽ triển khai", ông Tho cho hay.
Tuy nhiên, cũng từ đoạn kè chưa khép kín này, những ngày triều cường dâng cao, nước đã tràn sâu vào nội ô. Các tuyến đường mới nâng cấp cải tạo như Ngô Quyền, Tân Trào, Thủ Khoa Huân, Ngô Gia Tự, Nam Kỳ Khởi Nghĩa… cũng biến thành sông.
Để chống ngập đô thị, Cần Thơ sẽ cần thêm các dự án ngàn tỉ đồng khác nhưng câu hỏi đặt ra là, liệu các giải pháp công trình đắt đỏ có thực sự bền vững, nhất là khi mà hiện trạng hạ tầng và quy hoạch đô thị đầy rẫy bất cập?
(còn tiếp)
