Trong nhiều gia đình, chuyện cha mẹ khen con tưởng là điều nhỏ nhặt nhưng đôi khi lại trở thành nguồn cơn mâu thuẫn. Một lời động viên không đúng cách có thể khiến trẻ cảm thấy bị áp lực, bị hiểu sai cảm xúc, thậm chí phản ứng lạnh nhạt hoặc nổi nóng.
Mới đây, câu chuyện của một phụ huynh Trung Quốc đã khiến nhiều cha mẹ giật mình. Theo đó, con gái của vị phụ huynh này đang học cấp 2, vừa giành giải ba trong một cuộc thi hát ở trường. Vô cùng tự hào trước thành tích của con, người mẹ lập tức khen: "Con giỏi lắm!".
Thế nhưng đáp lại sự hào hứng đó chỉ là một câu lạnh lùng: "Có gì hay đâu mẹ?". Rồi cô bé nói thêm: "Mẹ lúc nào cũng nói câu này. Nếu không biết khen thì đừng khen nữa", trước khi đóng sầm cửa phòng.
Có những lời khen cha mẹ "tưởng đúng mà hoá sai". (Ảnh minh hoạ)
Người mẹ bối rối không hiểu vì sao một lời khen "có ý tốt" lại khiến con phản ứng như vậy. Các chuyên gia tâm lý cho biết, tình huống này xảy ra rất phổ biến. Nguyên nhân nằm ở việc nhiều cha mẹ sử dụng những câu khen quá chung chung, thiếu thấu hiểu và dễ khiến trẻ cảm giác bị phán xét hoặc áp đặt.
Dưới đây là 4 câu khen cha mẹ thường dùng nhưng cần hết sức thận trọng, vì chúng dễ gây phản tác dụng.
1. "Con giỏi lắm!", "Con thông minh quá!"
Đây là câu khen phổ biến nhất nhưng cũng dễ gây hiểu lầm nhất. Lời khen tập trung vào sự thông minh khiến trẻ nghĩ năng lực là bẩm sinh. Hậu quả là trẻ càng sợ thử thách, sợ thất bại vì sợ phá vỡ hình tượng "thông minh" mà người lớn gán cho mình. Thêm vào đó, nếu bố mẹ khen mà không quan sát cảm xúc thật của con, trẻ dễ thấy bố mẹ đang khen cho có.
Để lời khen trở nên có giá trị, cha mẹ nên tập trung vào những nỗ lực, ghi nhận hành trình thay vì gắn nhãn. Khi mô tả cụ thể những cố gắng mà trẻ đã bỏ ra, trẻ sẽ cảm nhận được rằng thành tích không phải do "trời ban" mà đến từ chính sự cố gắng của mình. Cách khen như vậy giúp trẻ hình thành tư duy phát triển và không còn sợ thất bại.
Cha mẹ nên tập trung vào nỗ lực của trẻ. (Ảnh minh hoạ)
2. "Con giỏi hơn bạn A nhiều"
So sánh thường tạo cảm giác chiến thắng nhất thời, nhưng lại khiến trẻ lớn lên trong tâm thế "mình phải hơn ai đó mới có giá trị". Đến khi gặp người giỏi hơn, niềm tự tin lập tức lung lay. Tệ hơn, việc so sánh còn khuyến khích trẻ nhìn nhận bạn bè như đối thủ, khiến sự đồng cảm và tinh thần hợp tác dần mòn đi.
Thay vào đó, cha mẹ có thể hướng sự chú ý của trẻ về chính bản thân mình: con đã tiến bộ như thế nào, con đã làm tốt hơn ngày hôm qua ra sao. Khi trẻ tự cảm nhận được sự thay đổi từ trong chính nỗ lực của mình, chúng sẽ bớt phụ thuộc vào việc "hơn người khác" và học cách xây dựng chuẩn mực nội tại. Tự tin khi ấy trở thành một thói quen bền vững, không bị lung lay bởi ngoại cảnh.
3. "Con làm bố mẹ rất tự hào"
Dù đầy yêu thương, câu nói này lại dễ gieo vào trẻ cảm giác mình đang gánh trách nhiệm cảm xúc của cha mẹ. Nếu làm tốt, bố mẹ vui. Nếu thất bại, bố mẹ buồn. Với nhiều đứa trẻ, điều đó vô tình biến thành áp lực: chúng không dám sai vì sợ làm cha mẹ thất vọng, hoặc ngược lại, sẽ nổi loạn để cắt đứt kỳ vọng ấy.
Cha mẹ nên khuyến khích con nhìn nhận cảm xúc và sự tự hào của chính mình, khi đó trẻ sẽ hiểu rằng thành công là điều chúng làm cho bản thân. Điều đó nuôi dưỡng động lực nội tại – loại động lực giúp trẻ trưởng thành mạnh mẽ và bền bỉ hơn bất kỳ lời khen mang tính "chiều lòng" nào.
Một lời khen sai cách vô tình tạo áp lực cho trẻ. (Ảnh minh hoạ)
4. "Con ngoan quá"
Câu khen quen thuộc nhất nhưng cũng dễ lệch ý nhất. Bởi vì "ngoan" thường đồng nghĩa với "vâng lời", khiến trẻ hiểu rằng chúng được khen vì làm theo ý người lớn, không phải vì tư duy hay nỗ lực thật sự. Trẻ lớn lên trong điều kiện này dễ đánh mất khả năng tự chủ, sợ bày tỏ quan điểm riêng và có thể nổi loạn mạnh khi nhu cầu độc lập tăng cao.
Một cách tiếp cận hợp lý hơn là ghi nhận các lựa chọn, suy nghĩ và cách con giải quyết vấn đề. Khi cha mẹ trân trọng quan điểm riêng của con, trẻ hiểu rằng mình được nhìn nhận như một cá thể độc lập, không phải một "đứa trẻ biết nghe lời". Điều này tạo không gian để trẻ phát triển tư duy, học cách chịu trách nhiệm với quyết định của mình và trưởng thành một cách lành mạnh.
Các chuyên gia cho rằng, khen trẻ không cần hoa mỹ, chỉ cần đúng trọng tâm và xuất phát từ sự quan sát thật sự. Khi lời khen cụ thể hơn, tôn trọng hơn, trẻ không chỉ tiếp nhận dễ dàng mà còn phát triển được sự tự tin, động lực nội tại và khả năng tư duy độc lập.
Theo Sohu
