Trang trại 5 ha trà hoa vàng tại xã Quảng Hà, huyện Hải Hà, những ngày cuối tháng 11 đang chuẩn bị bước vào vụ thu hoạch. Từ sáng sớm, người đàn ông 59 tuổi này đã đi dọc các luống cây, chăm chú quan sát từng nụ hoa, chờ đợi một tháng nữa để bắt đầu công việc hái hoa vàng - công việc phải làm sớm khi hoa chưa nở hết để tránh côn trùng.
Hơn 10 năm trước, không ai có thể hình dung người đàn ông từng mang vợ con di cư từ Thái Bình đến Quảng Ninh nuôi ngao thất bại đến trắng tay này, lại trở thành một nông dân tiêu biểu cả nước, sở hữu thương hiệu trà hoa vàng đạt chuẩn OCOP 5 sao.
Đầu những năm 1990, sau khi thất bại với mô hình nuôi ngao, ông Quy phải làm đủ nghề, từ bán phở, xây dựng, đến chở vật liệu để nuôi con. Cuối cùng, cuộc sống dần ổn định. Ở tuổi 45, ông đã là giám đốc công ty xây dựng, kinh tế vững vàng với nhà và ôtô.
Thế nhưng, chính những chuyến đi công trình đã mở ra một cơ hội mới. Ông để ý thấy thương lái Trung Quốc sang Quảng Ninh thu mua trà hoa vàng với giá cao, có khi hơn một triệu đồng mỗi kg, thậm chí mua cả cây. Tò mò tìm hiểu, ông biết loại trà này được dùng phổ biến ở Trung Quốc, có nước màu vàng đậm, vị đắng nhẹ, được dùng để ngủ tốt, điều hòa huyết.
Loại cây quý này vốn mọc tự nhiên ở Ba Chẽ, Đông Triều, Hải Hà. Khi thương lái tận thu, cây dần biến mất. Vốn thích cây cảnh, ông Quy thấy tiếc, nung nấu ý định giữ lại nguồn gene quý. "Nếu để cây quý bị tận thu rồi biến mất thì nhiều năm sau không thể phục hồi," ông nghĩ.
Nghĩ là làm, ông bắt đầu gom từng cây giống từ nhà dân, lặn lội vào sâu rừng Ba Chẽ, Tiên Yên để tìm kiếm. Ông mua thêm đất hoang quanh nhà để lập vườn, bỏ ngoài tai những lời xì xào nghĩ ông gom đất đợi đền bù.
Giống trà hoa vàng ở Ba Chẽ, Đông Triều, Hải Hà có màu vàng ánh kim. Ảnh: NVCC
Hành trình bảo tồn cây trà hoa vàng không dễ dàng. Ban đầu, do chưa nắm vững kỹ thuật, ông bón nhiều phân vô cơ khiến hai phần ba số cây bị chết. Trà hoa vàng cũng không chịu được nắng trực tiếp, lại mất 3 đến 7 năm mới cho thu hoạch lứa hoa đầu tiên. Ông phải trồng xen canh cây hòe để che nắng và có thêm nguồn thu nhập ngắn hạn.
Để theo đuổi mô hình, ông Quy lần lượt bán máy móc xây dựng, bán vườn cây tùng la hán sưu tầm nhiều năm, rồi quyết định cầm cố nhà để lấy hơn 10 tỷ đồng đầu tư. Sự mạo hiểm này khiến vợ ông lo lắng tột độ, nhiều lần có ý kiến, thậm chí than phiền "lấy ông xích lô còn sướng hơn" vì gia đình đang ổn định mà ông lại bắt đầu lại từ đầu.
Ông Quy (áo đen) kiểm tra quy trình sấy lạnh trà hoa vàng tại xưởng. Ảnh: NVCC
"Tôi giận nhưng thương", ông Quy tâm sự. "Nghề xây dựng vẫn là đường lui. Tôi giữ nghề đó để trả lương công nhân trang trại và đầu tư dần vào hệ thống tưới, nhà xưởng. Làm ít lại nhưng vẫn có nguồn thu để nuôi gia đình và nuôi giấc mơ".
Khi có lứa hoa đầu tiên, ông sấy bằng nhiệt nóng theo phương pháp truyền thống. Bông hoa đổi màu, không giữ được hình dáng. Dù được khuyên cứ bán để thử thị trường, ông từ chối: "Làm sản phẩm mà để mất uy tín ngay từ đầu thì không đi xa được".
Ông tìm hiểu và đặt mua máy sấy thăng hoa. Hoa được làm khô ở nhiệt độ âm, giữ được toàn bộ màu sắc và cấu trúc như hoa tươi. Năm 2019, sản phẩm ra mắt thị trường gây bất ngờ vì hình thức quá đẹp, thậm chí bị nghi là hàng giả, hàng nhập khẩu. Sản phẩm dần được chấp nhận khi ông mang đi trưng bày, dự hội chợ và kết nối với doanh nghiệp. Hội Nông dân và chính quyền địa phương tích cực hỗ trợ quảng bá.
Sau nhiều thất bại, ông Quy đã hoàn thiện được phương pháp sấy giữ được màu sắc gần với hoa tươi. Ảnh: NVCC
Năm 2022, trà hoa vàng Quy Hoa được xếp hạng OCOP 5 sao. Doanh thu tăng từ 4,1 tỷ đồng năm 2020 lên 6,5 tỷ đồng năm 2024, tạo việc làm cho khoảng 20 lao động địa phương với thu nhập 10-15 triệu đồng/người.
Ngoài 5 ha canh tác hữu cơ, ông xây dựng 30 ha vùng nguyên liệu liên kết với người dân, tất cả đều có mã vùng trồng, đủ điều kiện xuất khẩu. "Nhà, xe đều có lại. Tôi hay hỏi đùa vợ còn muốn lấy ông xích lô không. Thực ra, nhờ bà ấy và các con đồng hành thì tôi mới đi tới hôm nay", ông nói.
Một thập kỷ gắn với trà hoa vàng là chừng đó năm ông đối mặt với sóng gió, từ hàng hóa tồn kho vì đại dịch Covid-19 đến hàng trăm cây gãy đổ do bão Yagi năm 2024. Ông coi đó là một phần của nghề nông. "Thiên tai dịch bệnh thì không tránh khỏi. Quan trọng là giữ tinh thần để làm tiếp," ông chia sẻ.
Khi thị trường trong nước ổn định, ông bắt đầu kế hoạch đưa trà hoa vàng ra nước ngoài, mời đối tác từ Hàn Quốc, Nhật Bản, Mỹ về khảo sát, gửi mẫu kiểm tra chất lượng. "Nếu sản phẩm đã có chỗ đứng trong nước thì phải hướng tới xuất khẩu. Tiêu chuẩn quốc tế là buộc phải đạt", ông khẳng định.
Toàn cảnh trang trại trà hoa vàng của ông Quy. Ảnh: Xuân Anh
Đối với người dân xã Quảng Hà, ông Quy không chỉ là chủ trang trại trà hoa vàng lớn nhất vùng mà còn là người góp phần thay đổi tư duy làm kinh tế nông nghiệp, hỗ trợ kỹ thuật, hướng dẫn quy trình hữu cơ và cam kết thu mua hoa. Bà Phạm Thanh Thủy, Chủ tịch Hội Nông dân xã Quảng Hà, nhận xét: "Ông Quy kiên trì, có cách làm rõ ràng. Sự thành công của ông cho thấy nếu có định hướng và dám làm thì nông nghiệp vẫn tạo ra giá trị lớn".
Ông Quy cho rằng mình không chỉ trồng một loại cây mà còn giữ lại nguồn gene bản địa đang bị khai thác quá mức. "Mỗi vụ thấy hoa nở là tôi yên tâm. Không phải vì tiền, mà vì mình giữ được cây. Tôi mong nhất là vùng cây này luôn có đầu ra ổn định để người dân cùng làm và cùng hưởng lợi", ông nói.
