Dệt thổ cẩm là nghề có từ rất lâu ở buôn K’ho Cil dưới chân núi Lang Biang (phường LangBiang – Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng). Con gái trong buôn lớn lên ai cũng biết dệt thổ cẩm. Hễ có thời gian rảnh rỗi, họ lại ngồi với nhau vừa dệt vừa trò chuyện.
Theo người dân sống dưới chân núi LangBiang, nghề dệt thổ cẩm của người K'ho được truyền từ đời bà sang mẹ, mẹ sang con gái… và được gìn giữ, phát triển cho đến ngày nay.
Khung dệt là một trong những điểm đặc biệt trong nghề dệt thổ cẩm của phụ nữ K’ho. Đó không phải hệ thống khung dệt cố định, mà là bộ khung dệt rời, gọn, nhẹ, gồm các thanh gỗ và tre khá đơn giản. Phụ nữ K’ho thường mang theo bộ khung dệt này để tranh thủ thời gian. Khi dệt, họ ngồi dưới đất, duỗi thẳng hai chân, trải khung dệt đặt nằm ngang trên chân để mắc hệ thống sợi.
“B’nớ” là tên gọi dụng cụ chính để dệt thổ cẩm, được làm từ miếng gỗ to bản khoảng 10cm, dài 1m, nhọn một đầu để nghệ nhân có thể linh hoạt luồn sợi vào tấm thổ cẩm (ùi) đang dệt.
Người buôn K’ho Cil ưa chuộng màu nền tối, đặc biệt là hai màu xanh và xanh đen. Trên một khổ vải, phụ nữ Cil thường tạo hai dải hoa văn ở hai bên mép. Muốn dệt được tấm thổ cẩm có họa tiết bắt mắt, họ phải học hỏi rất nhiều từ những người đi trước về bố cục, cách sắp xếp sợi ngang sợi dọc, phải trải bao nhiêu sợi màu này, màu kia mới tạo ra hoa văn vừa ý.
Thổ cẩm có vai trò rất quan trọng trong đời sống của người dân K’ho Cil, đặc biệt là trong lễ “bắt chồng”. Tùy vào số thành viên trong gia đình nhà trai mà quy định số lượng S’rông người con gái phải dệt, chuẩn bị làm sính lễ.
Theo bà Rơ Ông Ka Riêng, bà học dệt thổ cẩm từ lúc còn nhỏ: "Điều quan trọng nhất là giữ thăng bằng chân và tay, giữ thẳng để kéo cái này thì mình mới làm được".
Theo bà con, nghề dệt tốn nhiều thời gian, công sức và đòi hỏi độ tỉ mỉ cao. Do đó, nhiều bạn trẻ trong buôn không mấy mặn mà với nghề này. Mỗi khi có bạn trẻ nào muốn theo học, mọi người sẵn sàng hướng dẫn, chỉ bảo tận tình.
Một bạn trẻ vui vẻ tập dệt cùng các cô, các bà trong buôn vì thấy sản phẩm dệt thủ công của bà con quá đẹp, ý nghĩa.
Khi dệt, tay và chân của người phụ nữ luôn hoạt động tối đa để định hình khung dệt cho thẳng.
Điều quan trọng nhất là kĩ thuật dệt hoa văn, các hình trên tấm vải phải được phối màu hài hòa, cân đối. Trước đây, những tấm S’rông được làm hoàn toàn thủ công bằng sợi bông tự trồng, tự nhuộm màu, mỗi tấm có thể đổi được 1- 2 con trâu, bò và có thể sử dụng hàng chục năm.
Chị Bon Jo Liên, Chủ tịch Hội phụ nữ phường LangBiang - Đà Lạt cho biết hiện bà con vẫn duy trì nghề dệt thổ cẩm vì sự kế thừa trong từng gia đình. Địa phương đang tìm đầu ra cho các sản phẩm dệt thổ cẩm để động viên, kích thích đam mê của bà con.
Những lúc rảnh rỗi, phụ nữ lớn tuổi trong buôn thường bế cháu đến xem bà con dệt như cách thư giãn, truyền nghề, truyền đam mê con thế hệ sau từ khi còn nhỏ.
Theo bà con nơi đây, để dệt nên một sản phẩm thổ cẩm, họ có thể mất từ 1 tuần đến 1 tháng tùy kích thước. Để sản phẩm được hoàn thiện và ưng ý, người dệt phải tập trung cao độ và có sự kiên nhẫn lớn.
Chị Nguyễn Thanh Hoa (du khách đến từ TP.HCM) đánh giá: "Các sản phẩm thổ cẩm của bà con ở đây rất đẹp. Trang phục của phụ nữ khi mặc rất tôn dáng. Tôi rất thích những trang phục này".
Hoa văn trên thổ cẩm của người K’ho chủ yếu là hình kỉ hà, các loại muông thú và vật dụng quen thuộc trong đời sống sinh hoạt hằng ngày của họ như: Cầu thang nhà sàn, cổ nỏ, tua cây nêu, cán xà gạt, con thuyền, mắt chim công, vầng trăng, con bọ chè, cườm chim cu...
