Sự bùng nổ của Trí tuệ Nhân tạo (AI) không chỉ là một cuộc cách mạng công nghệ mà còn là một cuộc chiến tranh giành nhân tài khốc liệt tại Thung lũng Silicon.
Tâm điểm của cuộc chiến này là các nhà sản xuất chip hàng đầu của Mỹ, nơi một hiện tượng mới đang diễn ra mà giới trong ngành gọi là "cuffing season" hay tạm dịch là "mùa đeo còng vàng".
Hiện tượng này mô tả cách các gói bồi thường bằng cổ phiếu có giá trị tăng vọt đang khóa chặt nhân viên vào công ty.
Hội chứng "trúng số"
Trong cơn sốt AI đang quét qua Thung lũng Silicon, các hãng sản xuất chip lớn của Mỹ như Nvidia, AMD và Broadcom đang chứng kiến một hiện tượng lạ: nhân viên của họ vừa là những người may mắn trúng "vé số" cổ phiếu, vừa là những kẻ không thể rời đi.
Tờ Business Insider (BI) gọi đây là "cuffing season for chipmakers" hay "mùa đeo còng vàng", khi các gói thưởng bằng cổ phiếu (RSU – Restricted Stock Units) biến thành thứ vừa ban phát giàu sang, vừa khóa chặt nhân viên bên trong công ty.
Một ví dụ điển hình là đằng sau những bức ảnh lung linh của làn sóng AI và giá cổ phiếu Nvidia tăng hơn 500% trong hai năm là một câu chuyện khó khăn: kỹ sư công nghệ phải lựa chọn giữa tự do nghề nghiệp hay sự an toàn tài chính mà họ chưa từng dám mơ tới.
Cổ phiếu thưởng RSU vốn không phải khái niệm mới. Tập đoàn Amazon và Google đã sử dụng chúng hàng thập niên như một công cụ giữ chân nhân viên. Thế nhưng khi ngành chip bước vào kỷ nguyên AI, cơ chế này trở nên quyền lực chưa từng có.
Một kỹ sư Nvidia chia sẻ rằng nếu rời công ty trước khi RSU "vest", tức trước khi cổ phiếu được chính thức trao thì anh sẽ mất hàng trăm nghìn USD.
"Nếu tôi nghỉ bây giờ, tôi không thể tìm được mức thu nhập tương đương ở bất kỳ đâu khác," anh nói.
Đó không phải là lời phàn nàn mà là sự thật về cách các tập đoàn công nghệ cao gài chặt nhân viên trong vòng tay tài chính của họ.
Theo dữ liệu từ Levels.fyi, một nhân viên Nvidia được cấp 488.000 USD cổ phiếu năm 2023, nay có giá hơn 2,2 triệu USD. Một kỹ sư Broadcom sở hữu gói RSU chỉ 66.000 USD năm ngoái, giờ trị giá 265.000 USD. Nhiều người thậm chí đang nắm giữ cổ phần tương đương sáu lần lương cơ bản, đủ để về hưu sớm, nếu họ chịu ở lại chờ cổ phiếu chín muồi.
Sự tăng trưởng đột biến này đã tạo ra "hội chứng trúng số" (lottery winner syndrome) trong tâm lý nhân viên. Việc một cá nhân quyết định rời công ty trước khi cổ phiếu được phân phối đầy đủ (vesting) sẽ đồng nghĩa với việc bỏ lại trên bàn một khoản tài sản trị giá hàng trăm nghìn hoặc thậm chí hàng triệu USD.
Các lãnh đạo Nvidia hiểu rõ quyền lực của thứ "xiềng xích" này. Trong báo cáo bền vững gần đây, hãng thừa nhận RSU "thúc đẩy sự gắn bó lâu dài" và khoe rằng tỷ lệ nghỉ việc đã giảm từ 5,3% năm 2023 xuống chỉ 2,5% năm 2025.
Thậm chí chính CEO Jensen Huang còn tự hào tuyên bố: "Chúng tôi khiến nhân viên trở nên giàu có."
Để tối ưu hóa việc thu hút nhân tài, Nvidia còn áp dụng chiến lược "tải trước" (front-loading vesting) lịch phân phối cổ phiếu, tương tự như các công ty như Google hay Uber. Điều này có nghĩa là một phần lớn RSU sẽ được cấp cho nhân viên ngay trong năm đầu tiên, hoạt động như một khoản tiền thưởng ký hợp đồng khổng lồ, khiến nhân tài khó lòng dứt áo ra đi ngay cả trong thời gian ngắn.
Hãng Broadcom, một tên tuổi khác của ngành chip AI, báo cáo tỷ lệ nghỉ việc tự nguyện chỉ 6,2%, thấp hơn mặt bằng toàn ngành. Hãng mô tả cổ phần thưởng là "động lực giữ chân dài hạn mạnh mẽ", được trao cho phần lớn nhân viên trên toàn cầu.
Những con số này phơi bày một thực tế: RSU không chỉ là phần thưởng tài chính, mà là một chính sách nhân sự cốt lõi. Thay vì tăng lương, các công ty chip dùng chính cổ phiếu của mình làm dây buộc. Khi giá cổ phiếu tăng vọt, chiếc dây ấy càng siết chặt.
Những triệu phú trên giấy
Bất chấp những yếu tố trên, không phải ai cũng thấy sung sướng trong "mùa đeo còng vàng". Một số kỹ sư mô tả cảm giác bị kẹt trong tình huống "win–lose": họ đã thắng trên giấy tờ nhưng lại mất quyền lựa chọn.
"Ai lại rời công việc có thể giúp con mình không bao giờ phải vay nợ sinh viên?", một nhân viên Nvidia nói.
Mặt trái của mô hình này là sự chênh lệch tài sản lớn trong nội bộ. Những nhân viên lâu năm, với số cổ phiếu được phân phối có giá trị vượt trội, đôi khi có xu hướng "nghỉ ngơi và chờ cổ phiếu về" ( resting and vesting ). Trong khi đó, những nhân viên mới hoặc chưa có nhiều RSU có thể cảm thấy được khuyến khích làm việc cật lực hơn để chứng minh giá trị và nhận thêm các khoản cổ phiếu bổ sung trong tương lai.
Cùng lúc, sự chênh lệch giữa nhân viên cũ và mới trở nên rõ rệt. Người vào Nvidia từ sớm nay nắm RSU trị giá hàng chục triệu USD, trong khi người mới chỉ có vài chục nghìn.
"Khoảng cách ấy tạo ra một hệ sinh thái tâm lý kỳ lạ trong công ty," một kỹ sư nói, "nơi có những người gần như giàu đến mức không cần làm, và những người đang vật lộn để bắt kịp."
Đây cũng chính là lý do mà Nvidia và nhiều công ty chip khác đang thử một mô hình mới "front-loading vesting" như đã nói ở trên, nghĩa là trao phần lớn cổ phiếu thưởng ngay năm đầu tiên như một khoản "phí gia nhập". Cách này vừa thu hút nhân tài, vừa cho phép công ty gắn thưởng với hiệu suất thực tế.
Nếu làm tốt, nhân viên sẽ tiếp tục được cấp thêm RSU ở những năm sau, ngược lại thì cổ phần sẽ giảm. Mô hình này giúp các hãng chip vừa giữ người, vừa buộc họ làm việc hiệu quả hơn, thay vì chỉ ngồi chờ cổ phiếu tăng giá.
Theo BI, "Mùa đeo còng vàng" phản ánh một sự thay đổi lớn trong văn hóa làm việc của Thung lũng Silicon. Sự tự do từng là linh hồn của giới công nghệ, sẵn sàng nghỉ việc, khởi nghiệp, hay nhảy sang công ty khác đang bị thay thế bằng một loại "trung thành tài chính".
Các kỹ sư trẻ giờ không còn nghĩ đến việc nhảy việc vì đam mê, mà vì… không thể. Trong khi đó, các CEO coi sự gắn bó ấy là thành công. Với họ, mỗi nhân viên ở lại thêm một năm là thêm một mắt xích ổn định trong cỗ máy sản xuất lợi nhuận khổng lồ của kỷ nguyên AI.
Hiện tượng "cuffing season" trong ngành chip là bức tranh thu nhỏ của nền kinh tế AI: rực rỡ bên ngoài, nhưng cũng đầy ràng buộc bên trong. Nó biến nhân viên thành triệu phú, nhưng cũng khiến họ thành con tin của chính sự thịnh vượng mà họ góp phần tạo ra.
Trong thế giới ấy, tự do nghề nghiệp từng là giá trị cốt lõi của giới công nghệ Mỹ thì giờ trở thành một thứ xa xỉ.
*Nguồn: BI, Fortune
