Howard Limbert, người khai mở kho báu hang động Việt Nam

Howard Limbert là thành viên kỳ cựu của Hiệp hội Hang động Hoàng gia Anh (BCRA), đảm trách vai trò trưởng đoàn trong mỗi chuyến thám hiểm của BCRA đến VN. Hỏi Howard về niềm đam mê hang động, ông giải thích đơn giản: "Vì tôi thấp bé so với các bạn cùng trang lứa, nên không thể tham gia các môn thể thao đòi hỏi thể trạng tốt, thám hiểm hang động phù hợp hơn". Howard đến VN lần đầu năm 1990 theo lời mời của Liên đoàn Địa chất VN và tỉnh Quảng Bình (cũ), mục đích thám hiểm, đo đạc, khảo sát và lập bản đồ cho hang Phong Nha.

Ảnh: Lam Phong

Ngày Howard đến, Phong Nha là ngôi làng nhỏ, hẻo lánh bên dòng sông Son, thưa vắng người qua lại. Ngồi ở trung tâm Phong Nha sầm uất, nhộn nhịp hôm nay, Howard nhớ lại: "Phong Nha ngày ấy buồn tẻ lắm, cuộc sống nghèo nàn, chỉ vài nóc nhà. Nhưng khi khảo sát, Phong Nha mang lại cho tôi nhiều bất ngờ. Gần 8 km hang động được khám phá với những đoạn hang khô, hang nước, sông ngầm, nhánh rẽ, đẹp đến mê hoặc. Phong Nha là hang động đẹp và dài nhất cả châu Á lúc bấy giờ".

Từ sau chuyến đi định mệnh ấy, sức hấp dẫn và vẻ đẹp hang động Quảng Bình khiến Howard cùng các thành viên BCRA say không dứt ra được. Để rồi hằng năm, mọi người lại dành những ngày nghỉ, hẹn nhau tìm về Phong Nha bằng kinh phí tự túc, để thỏa chí thám hiểm miền thiên đường trong lòng đất nơi dải núi đá vôi Phong Nha - Kẻ Bàng. Những hang Tối, hang Én, hang Thiên Đường… lần lượt được khám phá, đo đạc chi tiết, và từ năm 1995 hình thức du lịch hang động với hang chính là Phong Nha được đưa vào vận hành, biến chuyển vùng quê nghèo Phong Nha trở thành điểm son của du lịch hang động Việt.

Ảnh: Lam Phong

Mỗi chuyến thám hiểm hang động lại là những khám phá mới đầy bất ngờ. Howard chia sẻ nguyên do: "Phong Nha - Kẻ Bàng ẩn chứa hệ thống hang động dày đặc, càng đi sâu khám phá, càng phát hiện nhiều bí ẩn kỳ diệu mà chúng tôi chưa từng gặp ở các vùng thám hiểm khác trên thế giới". Trong ngành thám hiểm hang động, tùy từng mục đích, nhóm các nhà khoa học, nghiên cứu, thám hiểm sẽ có những ứng xử khác biệt. Có nhóm chỉ thám hiểm và công bố khoa học. Riêng với BCRA, việc thám hiểm, vẽ lại bản đồ hang động chỉ là khởi đầu, điểm cốt lõi và quan trọng hơn là tạo được sinh kế cho người bản địa và giới thiệu vẻ đẹp kỳ vĩ của hang động đến nhiều người. Mô hình du lịch hang Phong Nha là ví dụ mang lại thành công, nhưng điều Howard muốn còn hơn thế.

Chỉ nghe chuyện khám phá hang động của Howard và các thành viên BCRA, khó để hình dung công việc một nhà thám hiểm sẽ thế nào, cho đến khi có cơ duyên đồng hành cùng Howard trong các chuyến đi rừng, mới hiểu thêm tình yêu của ông không chỉ gắn với đam mê hang động, mà còn là người mở đường, người thầy, người bạn, người hướng dẫn… đầy tận tình cho những người bản địa. Trong lần đồng hành cùng Howard thám hiểm chuỗi hang Chuột, hang Ươi, hang Hung Ton, hang Tú Làn, hang Kim… vùng thung lũng Tú Làn, Tân Hóa, Howard chia sẻ: "Những người đi cùng mình hôm nay, trước kia họ đều sống với rừng, phá rừng, lấy gỗ, mưu sinh từ rừng. Những chuyến đầu đi rừng cùng họ, tay có con dao, tiện đâu phát đó làm lối đi. Giờ họ biết giữ rừng lắm, khi đi ngang gặp cành cây, sẽ né qua một bên. Chúng tôi dạy cho họ ý thức bảo vệ rừng, gìn giữ cảnh quan, bởi đó sẽ là nguồn sống lâu dài cho họ".

Ảnh: Lam Phong

Các chuỗi hang động khi đưa vào phát triển du lịch, Howard cũng đặt các tiêu chí riêng: "Ngày trước, khi Phong Nha chưa ai biết đến, du lịch số đông là hợp lý, nhưng càng về sau, tùy vào địa mạo địa tầng các hang động, việc du lịch thám hiểm cần được nâng cấp lên, hạn chế số người, tập trung vào chất lượng. Chúng tôi thực hiện nhiều công tác huấn luyện, giáo dục ý thức người bản địa, cho họ đứng ra vận hành, vì không ai có thể bảo vệ tốt hệ thống hang động bằng chính cộng đồng địa phương".

Nhìn lại những tuyến du lịch khám phá hang Én, hang Tú Làn, hang Tiên, hang Va, hay Sơn Đoòng…, ngoài các chuyên gia của BCRA, lực lượng kiểm lâm, hướng dẫn, còn lại đều là người địa phương, giao tiếp tiếng Anh thuần thục, các kỹ năng phục vụ được đào tạo đạt chuẩn chất lượng quốc tế. Howard nói thêm: "Người dân sống với rừng, họ đều có kỹ năng riêng, nếu tận dụng lợi thế của họ vào du lịch, cũng là mỏ vàng để khai phá. Ví dụ như anh Hồ Khanh, khi dẫn khách vào Sơn Đoòng, đi trên mép đá chỉ vừa bàn chân, lưng đeo ba lô hơn 30 kg, thong dong khoanh tay bước, trong khi du khách đứng không vững vì sợ". Từ khi tuyến du lịch khám phá hang động hình thành, có thể thấy rõ sự thay đổi từng ngày của người dân bản địa, không chỉ đời sống ngày thêm khang trang, sung túc mà ngay cả ý thức giữ gìn, bảo tồn, tư duy làm du lịch bền vững cũng được chú trọng triệt để. Howard đã mang lại mô hình du lịch với trải nghiệm, thám hiểm, bảo tồn, phát triển cộng đồng thực sự thành công.

Ảnh: Lam Phong

Một đồng nghiệp kể lại chuyến đi hang Tú Làn, khi vào lòng hang, gặp các viên thạch nhũ tròn như quả trứng, gọi là "ngọc động" - đây là kiến tạo đặc biệt của tạo hóa khi hơi nước chứa canxi theo gió quyện vào hạt cát, tích tụ hàng triệu năm, tạo thành các viên tròn nhẵn thín như ngọc, thấy được ở Tú Làn và Sơn Đoòng. Anh liền nhặt mấy viên bỏ vào túi máy ảnh. Người phụ mang đồ đi cùng hôm ấy phát hiện, nhưng không yêu cầu để lại hay trách móc, mà nhẹ nhàng bảo đưa ba lô máy ảnh để bạn ấy mang hộ cho đỡ mệt, rồi lén lấy mấy viên ngọc trả lại vị trí cũ. Khách không hề biết, khi ra đến cửa hang, nhận lại túi máy, không thấy mấy viên ngọc động đâu cả, người phụ khuân đồ lúc ấy mới cười xòa, nói nhẹ trong sự nhận lỗi và cảm phục của khách: "Công ty quy định không được mang thạch nhũ, ngọc động hay những gì có trong hang ra ngoài, mong anh thông cảm".

Tuyến du lịch riêng Sơn Đoòng luôn kín chỗ, nghĩa là người Phong Nha làm không hết việc, chưa kể còn bao hang động ở đủ cấp độ khám phá dành cho người yêu thiên nhiên. Từ một vùng quê nghèo, Phong Nha nay đã chuyển mình, các khách sạn, khu lưu trú, nghỉ dưỡng, quán xá đua chen, người dân tha hương nay quay trở về mở tuyến du lịch, làm hướng dẫn viên, khởi nghiệp từ du lịch thám hiểm hang động. Howard Limbert và phu nhân Deb Limbert cũng đã bán ngôi nhà ở London, chuyển sang sống hẳn ở Phong Nha, ông bà cũng đã xin gia nhập quốc tịch Việt và từng tháng ngày chia sẻ câu chuyện vẻ đẹp hang động VN cho lữ khách đến từ khắp thế giới.