Một nghiên cứu mới từ Phòng thí nghiệm Truyền thông của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT Media Lab) đang gây xôn xao cộng đồng học thuật khi đưa ra cảnh báo rằng việc sử dụng ChatGPT quá thường xuyên có thể khiến não bộ của người dùng hoạt động kém hơn, đặc biệt là trong các nhiệm vụ tư duy phức tạp như viết luận hay phân tích.
Khi não bộ "ngủ quên" vì AI
Nghiên cứu này chia 54 người tham gia (độ tuổi từ 18 đến 39, sống tại khu vực Boston của Mỹ) thành ba nhóm. Một nhóm sử dụng ChatGPT, một nhóm dùng công cụ tìm kiếm Google và nhóm còn lại viết luận hoàn toàn thủ công. Tất cả đều phải viết các bài luận SAT trong vòng 20 phút, xoay quanh những chủ đề phức tạp như đạo đức trong hoạt động từ thiện hay hệ quả của việc có quá nhiều lựa chọn.
Trong quá trình viết, các nhà khoa học sử dụng thiết bị EEG để đo hoạt động não tại 32 vùng khác nhau. Kết quả gây bất ngờ khi nhóm sử dụng ChatGPT có mức độ hoạt động não thấp nhất. Không chỉ vậy, họ còn "tụt dốc" theo thời gian khi càng viết về sau, càng lười suy nghĩ, thậm chí chỉ sao chép lại nội dung từ ChatGPT rồi sửa sơ vài câu là nộp.
Việc sử dụng ChatGPT quá thường xuyên có thể khiến não bộ của người dùng hoạt động kém hơn.
Hai giáo viên tiếng Anh chấm các bài luận cho biết, sản phẩm của nhóm này có nội dung gần như giống hệt nhau, thiếu sáng tạo và được mô tả là "vô hồn". Trong khi đó, nhóm viết tay thể hiện khả năng kết nối thần kinh cao nhất, đặc biệt là ở các dải sóng alpha, theta và delta vốn liên quan đến trí tưởng tượng, ghi nhớ và xử lý ngữ nghĩa. Họ cũng cảm thấy gắn bó với bài viết hơn, chủ động hơn và hài lòng hơn với thành quả của mình.
Sau ba bài viết, các nhóm được yêu cầu viết lại một bài luận cũ. Lần này, nhóm từng dùng ChatGPT phải viết lại mà không được dùng AI. Kết quả là họ gần như không nhớ mình đã viết gì và hoạt động não cũng giảm mạnh. Các nhà khoa học cho rằng, dù ChatGPT giúp hoàn thành nhiệm vụ một cách nhanh chóng và tiện lợi, nhưng não bộ lại không ghi nhớ hoặc xử lý sâu bất kỳ thông tin nào.
Trái lại, nhóm "não trần" lần đầu được sử dụng ChatGPT lại ghi nhận mức tăng mạnh về hoạt động thần kinh trên toàn bộ các dải sóng. Điều này cho thấy nếu biết sử dụng AI đúng cách, nó có thể hỗ trợ việc học. Nhưng nếu lạm dụng từ đầu, bạn sẽ mất dần khả năng tư duy độc lập.
Việc lạm dụng ChatGPT mang đến nhiều rủi ro.
Nỗi lo về một thế hệ học sinh, sinh viên phụ thuộc vào AI
Tiến sĩ Nataliya Kosmyna, trưởng nhóm nghiên cứu, chia sẻ lý do bà quyết định công bố sớm kết quả dù nghiên cứu chưa qua vòng bình duyệt: "Tôi thật sự lo rằng chỉ vài tháng nữa, ai đó sẽ đề xuất 'mẫu giáo dùng GPT. Điều đó sẽ cực kỳ nguy hiểm. Não bộ đang phát triển của trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất".
MIT Media Lab thời gian qua đã dành nhiều nguồn lực để nghiên cứu tác động của AI tạo sinh đến đời sống con người. Một nghiên cứu trước đó của họ cho thấy càng dùng ChatGPT nhiều, người dùng càng cảm thấy cô đơn hơn.
Hiện Kosmyna và cộng sự đang mở rộng nghiên cứu, áp dụng mô hình tương tự với các kỹ sư phần mềm, so sánh hoạt động não khi lập trình có hoặc không có AI hỗ trợ. Kết quả ban đầu còn đáng báo động hơn, đặc biệt trong bối cảnh nhiều công ty đang tìm cách thay thế lập trình viên cấp thấp bằng AI.
"Ngay cả khi năng suất tăng, việc dựa dẫm vào AI có thể khiến lực lượng lao động còn lại đánh mất tư duy phản biện, sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề", bà cảnh báo.
Bác sĩ Zishan Khan, chuyên điều trị cho trẻ em và thanh thiếu niên, cũng xác nhận những rủi ro này từ góc độ sức khỏe tâm thần: "Tôi thấy nhiều học sinh ngày nay hoàn toàn dựa vào AI để làm bài. Việc này có thể gây ra những hệ quả tâm lý và nhận thức không lường trước được, nhất là với những bộ não còn đang trong giai đoạn phát triển. Những kết nối thần kinh giúp ghi nhớ, học hỏi và phục hồi đều sẽ bị yếu đi".
Ngay sau khi bài nghiên cứu được công bố, nhiều người dùng mạng xã hội đã… đưa nó vào ChatGPT để tóm tắt và đăng lại! Kosmyna đã lường trước điều này và cài một vài "cái bẫy" nhỏ trong văn bản chẳng hạn yêu cầu AI chỉ đọc một bảng dữ liệu cụ thể khiến nội dung tóm tắt bị sai lệch hoặc thiếu ý.
Dù AI mang lại sự tiện lợi tức thì, nghiên cứu này cảnh báo rằng cái giá phải trả có thể là sự suy giảm về hoạt động nhận thức.
AI không phải kẻ thù nhưng đừng để nó thay thế bạn
Tác động của AI đến não bộ con người vẫn là chủ đề mới mẻ và cần nhiều nghiên cứu sâu hơn. Một nghiên cứu của Harvard gần đây cho thấy AI tạo sinh giúp tăng năng suất, nhưng lại làm giảm động lực làm việc. Ngay chính MIT cũng đã phải rút tên khỏi một nghiên cứu khác đề xuất rằng AI có thể cải thiện đáng kể năng suất lao động.
Dù chưa có câu trả lời cuối cùng, một điều ngày càng rõ ràng AI chỉ là công cụ. Vấn đề nằm ở cách con người sử dụng nó. "Chúng ta cần giáo dục mọi người về cách dùng AI một cách có trách nhiệm, đồng thời khuyến khích việc phát triển tư duy theo cách thủ công, tự nhiên. Phải có chính sách rõ ràng và kiểm định kỹ càng trước khi đưa AI vào trường học", Kosmyna nhấn mạnh.
Theo Time
