Chiếc ghe gỗ hơn 30 năm tuổi, thân ghe loang lổ những vết nứt mục, neo nép bên bờ Kênh Tẻ, đoạn đường Trần Xuân Soạn (Q.7 cũ), TP.HCM. Mỗi buổi chiều, khi ánh hoàng hôn quét một lớp vàng nhạt lên mặt nước, chiếc ghe trở nên nhỏ bé và cô độc hơn giữa mùi bùn non ngai ngái và tiếng động cơ tàu chở hàng dội vang từ xa. Ít ai biết rằng trên cái thân ghe cũ kỹ ấy là nơi trú ngụ của gia đình cô Nguyễn Thị Nương (52 tuổi), quê tỉnh Đồng Tháp.
Đứa trẻ bị bỏ lại và hành trình lớn lên giữa sông nước
Lênh đênh từ nhỏ, cuộc đời cô Nương gắn liền với ghe thuyền từ những ngày còn theo cha mẹ đi bán trái cây dạo dọc sông nước, chợ nổi miền Tây. Lớn lên, lập gia đình, cô lại tiếp tục cuộc sống nổi trôi trên nước. Hai vợ chồng cô Nương có 5 người con, tất cả đều đã trưởng thành và lập gia đình riêng.
Chiếc ghe nhỏ - nơi trú ngụ của gia đình cô Nương, chú Gạch và cậu bé Nhứt (5 tuổi)
ẢNH: VÕ HÀ LAM
Song nghịch cảnh lại giao vào tay cô chú trách nhiệm nuôi đứa cháu nội Hà Văn Nhứt, đứa bé đáng lẽ phải được sống trong vòng tay yêu thương của cha mẹ, nhưng từ lúc 6 tháng tuổi đã bị bỏ lại trên chiếc ghe này khi cha mẹ dính vào tù tội rồi bặt vô âm tín.
"Thôi đừng ai hỏi đến ba mẹ nó nữa, tui buồn khổ lắm", cô Nương ngồi trên mép ghe, nhìn ra dòng nước đục mà giọng nghẹn lại: "Nó để con cho tui từ lúc bé xíu, nuôi nấng đến giờ, thiếu thốn trăm bề. Giờ đến tuổi đi học, mà sống trên ghe, vừa không có tiền, cũng đâu có giấy tờ gì để làm hồ sơ cho cháu đi học". Cô cho biết, hai vợ chồng gõ cửa mấy nơi, hỏi xin cho bé đi học mẫu giáo nhưng "không ai nhận, họ bảo không có giấy tạm trú tạm vắng, không có địa chỉ ổn định".
Chiếc ghe nhỏ - nơi trú ngụ của gia đình cô Nương, chú Gạch và cậu bé Nhứt (5 tuổi)
ẢNH: VÕ HÀ LAM
Sạp rau nhỏ dựng tạm trên bờ bằng vài tấm ván và tấm bạt che mưa nắng chính là kế sinh nhai của gia đình 3 miệng ăn. Mỗi sáng, cô Nương dậy từ 4 - 5 giờ, đón hàng từ chợ đầu mối, lựa những bó rau tươi, rẻ để đem về bán. Nhưng mấy tháng gần đây, thiên tai mưa lũ ở miền Trung, miền Bắc, rồi ngập lụt khắp nơi khiến giá rau củ tăng chóng mặt.
"Tiền vốn không có, mượn thì người ta sợ mình không trả nổi. Thế là phải tạm nghỉ luôn", cô thở dài rồi chỉ về chiếc xe ve chai nằm chỏng chơ bên gốc cây: "Đó là thứ duy nhất còn sót lại mà chúng tôi có thể nhìn vào".
Những đêm ve chai
Hà Văn Nhứt mới 5 tuổi, đen nhẻm vì gió nắng nhưng lại toát lên vẻ rắn rỏi lạ lùng so với bạn bè cùng lứa. Hôm chúng tôi đến, thằng bé đang ngồi bệt trên nền đất, gom mấy mảnh lego cũ được người ta cho, chắp nối lại thành hình con thuyền nhỏ. Thấy chúng tôi, thằng bé nhoẻn miệng cười: "Ngày con chơi ở ghe, tối con đi nhặt ve chai với ông nội ạ". Nụ cười ngây thơ đến mềm lòng của một đứa bé không biết rằng cuộc sống của mình đang quá nhiều gánh nặng so với độ tuổi.
Cô Nương đã có hơn 30 năm sống trên ghe, ven dòng Kênh Tẻ
ẢNH: VÕ HÀ LAM
Cô Nương tiếp lời, giải thích rằng ban ngày trời nắng nóng, người đi nhặt ve chai đông nên kiếm chẳng được bao nhiêu. "Để đỡ cực, ông cháu rủ nhau đi ban đêm, vừa mát, vừa ít người", cô kể.
"Cứ 7 giờ tối đi, 12 giờ khuya mới về. Hai ngày liên tiếp gom lại thì bán được hơn 100.000 đồng. Tằn tiện lắm thì mua được con khô, mớ rau, rồi dành thêm cho cháu hộp sữa", cô Nương nói, đôi mắt ầng ậng nước, vì đứa cháu từ bé đến giờ chỉ biết mùi sữa bịch rẻ tiền, hiếm lắm mới được uống sữa hộp.
Mặc dù có 5 người con, nhưng vợ chồng cô không nhà cửa, không việc làm ổn định. "Đời mình mình lo. Làm được đồng nào thì ăn đồng đó, chứ mình cũng không cho con cái được gì. Nó còn lo thân nó chưa xong, sao lo được cho mình", giọng cô chùng xuống. Câu nói nhẹ bẫng nhưng lại buốt như những vết cắt lâu ngày trên đôi bàn tay sạm nắng của cô.
Ngay bên cạnh sạp rau dở dang là chiếc võng xanh chỗ lành chỗ vá, nơi chú Hà Văn Gạch (53 tuổi, chồng cô Nương) nằm ngả lưng buổi trưa để tránh cái nắng gay gắt.
Chú Gạch, dáng người khắc khổ, đôi vai gầy nhô cao dưới chiếc áo sơ mi cũ. "Chiếc ghe này từng là nhà của tụi tui", chú nói, giọng đều đều: "Nó che nắng, che mưa mấy chục năm trời, nhưng giờ xuống cấp trầm trọng rồi".
Chú chỉ về phía chiếc ghe, nơi những tấm ván bị nước và thời gian ăn mòn, mục rỗng từng mảng. "Giờ nó chỉ có công dụng để đựng đồ, tắm rửa, vệ sinh thôi. Chứ ngủ dưới đó, lỡ khuya mấy tàu lớn chạy ngang, sóng vỗ mạnh là ghe lật, nguy hiểm lắm", chú nói rồi quay sang nhìn đứa cháu nhỏ đang ngồi nghịch đất: "Nó bị lật hoài, tới mức thằng nhỏ sợ luôn. Giờ bảo nó xuống ghe một mình là nó không dám".
Ngoài chiếc võng, chú Gạch còn dựng thêm một chái bếp bằng những thanh gỗ mục và miếng tôn nhặt lại từ đống phế liệu. "Nói là bếp cho sang, chứ tụi con coi đó, nó có thể sập bất cứ lúc nào", cô Nương vừa nói vừa cười buồn, chốc chốc lại khoe chiếc bếp gas đôi màu đen được một nhà hảo tâm thương, mang cho từ 2 tuần trước.
Khi được hỏi về điều kiện sinh hoạt, chú Gạch cầm bình ắc quy cũ đưa lên: "Điện đây nè, hết thì mang đi sạc. Nói là xài nhưng cũng chỉ để thắp sáng lúc trời tối, mở cái quạt mini cho thằng nhỏ ngủ, ngoài ra thì đâu có làm gì hơn được".
Còn nước sinh hoạt, chú mua từ những hộ dân xung quanh. "Người ta thấy thương nên bán cho mình giá rẻ", chú kể. Một can 30 lít được cô chú mua với giá 3.000 đồng, dùng để nấu ăn và tắm cho cháu nhỏ. Còn vợ chồng chú thì dùng nước sông tắm giặt, rồi lên ghe tráng sơ lại bằng một gáo nước ngọt cho sạch.
Chiếc ghe mục và niềm hy vọng về tương lai
Về đêm, khi mọi thứ đã yên tĩnh, bé Nhứt nằm kế ông nội trong chiếc võng duy nhất. "Thằng nhỏ thương lắm. Tối nào nó cũng hỏi mai nội có đi nhặt ve chai nữa không, rồi mai nó có được đi theo không", cô Nương kể. Với thằng nhỏ, đó không phải là lao động nhọc nhằn, mà là một chuyến đi chơi, một niềm vui hiếm hoi của tuổi thơ trên mặt nước.
Chú Gạch kể về cuộc sống trên ghe
ẢNH: VÕ HÀ LAM
Cuộc sống khó khăn là vậy, nhưng gia đình nhỏ ấy chưa bao giờ bỏ cuộc. Trong chiếc túi ni lông treo ở mép sạp, cô Nương giữ vài bộ quần áo của bé, toàn đồ cũ người ta cho được cô giặt sạch sẽ và phơi trên lan can cầu mỗi khi nắng lên. Bên cạnh là mấy chai sữa, vài món đồ chơi nhặt nhạnh được từ bãi rác. Mỗi món đồ đều là một niềm vui đong đầy mà cô dành cho đứa cháu bé bỏng của mình.
Thỉnh thoảng có những người đi đường ghé lại mua giúp bó rau, hoặc mang cho ít đồ ăn, ít quần áo. "Người ta thương nên mới giúp, tụi tui sống được tới giờ là nhờ vậy", cô Nương nói.
Khi chúng tôi rời đi, trời đã ngả tối. Bé Nhứt chạy lon ton mang theo cái bao tải nhỏ, chuẩn bị cùng ông nội bắt đầu một đêm đi nhặt ve chai. Cô Nương đứng dựa vào mạn ghe, nhìn theo hai ông cháu, đôi mắt như thấm đầy nước kênh - đục ngầu mà chứa chất biết bao nỗi niềm. (còn tiếp)
