Những siêu đô thị chìm trong biển nước vì mực nước biển dâng. Những ngọn núi trơ trụi khi các sông băng từng bao phủ đỉnh núi đá nay biến mất. Những tảng băng khổng lồ sụp đổ ào ạt xuống đại dương. Và đáy biển phủ kín những bộ xương trắng xóa của các rạn san hô chết.
Đó không phải là cảnh trong phim thảm họa, mà là viễn cảnh đang trở nên ngày càng thực tế khi nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng và ý chí chung trong việc đối phó khủng hoảng khí hậu ngày càng suy giảm - theo cảnh báo mới nhất từ giới khoa học.
Lũ lụt ở Việt Nam hồi tháng 10. (Ảnh: Reuters)
Mục tiêu 1,5°C thất bại và viễn cảnh 2-3°C đang hình thành
Một loạt báo cáo công bố trong tháng qua phác họa bức tranh tương lai đáng lo ngại. Ba thập kỷ hành động khí hậu toàn cầu phần nào làm chậm tốc độ gia tăng khí thải gây nóng lên Trái đất, nhưng chừng đó hoàn toàn chưa đủ.
Thế giới hiện đang hướng đến mức nóng lên mang tính "hủy diệt", và đáng sợ hơn, nhiều tác động khốc liệt nhất của khủng hoảng khí hậu đang xuất hiện sớm hàng thập kỷ so với dự báo trước đây.
Năm 2015, các quốc gia tại Paris cam kết nỗ lực tối đa để hạn chế mức tăng nhiệt dưới 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Tuy nhiên, những kế hoạch giảm phát thải nhằm đạt mục tiêu đó đang thảm bại, theo các báo cáo mới.
Hôm 12/11, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) kết luận rằng mục tiêu 1,5°C giờ “tuột khỏi tầm tay”, khi thế giới vẫn phụ thuộc nặng nề vào nhiên liệu hóa thạch.
Liên hợp quốc cũng đi đến kết luận tương tự trong báo cáo khoảng cách phát thải (“Emissions Gap”) công bố tuần trước. Theo đó, nếu các nước thực thi đúng các cam kết hiện tại, thế giới vẫn sẽ nóng thêm 2,3-2,5°C trong thế kỷ này. Nếu không, mức tăng có thể đạt tới khoảng 2,8°C, với 20% khả năng vượt quá 3°C.
Những tảng băng khổng lồ biến mất ngày càng nhanh. (Ảnh minh họa: Reuters)
Ở một góc độ nào đó, đây cũng là thành công. Khi Thỏa thuận Paris được ký năm 2015, thế giới khi đó đang trên quỹ đạo tăng 4°C.
Nhà khoa học khí hậu Kim Cobb nhận xét rằng nhân loại thay thế đủ nhiều nhiên liệu hóa thạch bằng năng lượng sạch để cắt giảm đáng kể rủi ro khí hậu chỉ trong vài thập kỷ. Tuy nhiên, bà cảnh báo nhân loại vẫn đang lao nhanh vào một tương lai không thể chịu đựng nổi.
Với mức tăng 3°C, Cobb nói thế giới hiện tại - nước biển dâng, thiếu nước sạch, các hiện tượng thời tiết cực đoan chết người - "vẫn còn đẹp đẽ chán" so với viễn cảnh tương lai.
Tính đến nay, Trái đất đã nóng lên khoảng 1,4°C và chúng ta đã chứng kiến những hiện tượng thời tiết cực đoan chưa từng có, như đợt nắng nóng năm 2021 ở Tây Bắc Thái Bình Dương khiến hàng trăm người tử vong.
Giới khoa học cảnh báo rằng mức nóng lên vượt 2°C có thể kích hoạt những “điểm bùng phát” thảm khốc và không thể đảo ngược trong hệ thống khí hậu - như sự sụp đổ của phần lớn thềm băng, dẫn đến mực nước biển dâng cao gây nhấn chìm nhiều thành phố ven biển.
Nhà khoa học khí hậu Daniel Swain cho rằng một thế giới nóng thêm 2 - 3°C là “mang tính thảm họa”. Ông mô tả rằng trong thế giới nóng thêm 3°C, mực nước biển sẽ cao hơn hàng chục cm so với hiện tại, khiến các siêu đô thị ven biển bị đe dọa nghiêm trọng.
Lũ lụt và hạn hán cực đoan sẽ diễn ra thường xuyên và trên diện rộng. Gần như toàn bộ các sông băng trên núi sẽ biến mất. Và các tảng băng lớn ở Greenland và Tây Nam Cực sẽ rơi vào trạng thái mất ổn định nghiêm trọng.
Cháy rừng ở Argentina. (Ảnh: Reuters)
Hệ thống khí hậu khó lường và hành động quá chậm
Joeri Rogelj, Giám đốc nghiên cứu tại Viện Grantham (Đại học Imperial College London), cho biết các dự báo nóng lên trong tương lai đã giảm dần theo thời gian khi các quốc gia hành động nhiều hơn để cắt giảm khí thải.
“Chúng ta đã cắt được khoảng 1°C so với kỳ vọng nóng lên trước đây. Đó là tin tốt”, ông nói. Nhưng ông cũng nhấn mạnh rằng năm nay là lần đầu tiên mà các nhà khoa học không tìm thấy bất kỳ lộ trình kỹ thuật khả thi nào để giữ mức nóng lên dưới 1,5°C.
Rogelj không lạc quan về tương lai với mức nóng lên 2 - 3°C mà nhân loại đang tiến đến. Ông gọi đây là mức tăng “cực kỳ nguy hiểm”, đặc biệt đối với các quốc gia đang phát triển - những nơi chịu tác động nặng nề nhất và ít có nguồn lực để thích ứng.
Chuyên gia cho rằng những sự kiện thời tiết cực đoan như cháy rừng chết người ở Mỹ, Canada và châu Âu, các đợt nắng nóng thiêu đốt ở Pakistan hay lũ lụt tàn phá ở Việt Nam đều là những minh chứng cho thấy thế giới chưa đủ khả năng thích ứng ngay cả với mức nóng lên hiện tại.
Một số nhà khoa học khác cũng cảnh báo rằng chưa thể loại trừ mức nóng lên cao hơn, do sự phức tạp của hệ thống khí hậu. Nhà khoa học Kate Marvel chỉ ra các phản hồi trong chu trình carbon - như rừng Amazon khô hạn và cháy rụi trên diện rộng, hay băng vĩnh cửu ở Bắc Cực tan chảy giải phóng lượng khí nhà kính khổng lồ - có thể đẩy quá trình nóng lên nhanh hơn dự báo.
Marvel nói, dù thế giới đã đạt một số tiến bộ, “chúng ta không thể tự mãn và nghĩ rằng như vậy là đủ an toàn”.
