Ukraine và bài toán bầu cử

Ngày 9-12, Tổng thống Zelensky cho biết đã yêu cầu các thành viên trong đảng mình chuẩn bị dự thảo luật cho phép tổ chức bầu cử bất chấp xung đột với Nga, với điều kiện Mỹ và châu Âu bảo đảm an ninh. 

Phát biểu này trái ngược hoàn toàn với lập trường lâu nay của ông rằng không thể bầu cử khi thiết quân luật còn hiệu lực, và được đưa ra chỉ vài giờ sau khi Kiev hứng chỉ trích mới từ ông Trump.

Thách thức và điều kiện

"Đây là thời điểm quan trọng để tổ chức bầu cử. Họ đang lấy lý do chiến tranh để không tổ chức bầu cử. Họ nói về dân chủ, nhưng đến một lúc nào đó thì không còn dân chủ nữa" - ông Trump nói với báo Politico ngày 9-12.

Tổng thống Zelensky đặt ra câu hỏi cốt lõi: "Làm thế nào để tổ chức bầu cử khi đang bị tấn công dưới làn pháo kích?". Ông khẳng định sẵn sàng tổ chức bầu cử và công khai kêu gọi Mỹ cùng các đối tác châu Âu giúp bảo đảm an ninh. Với sự hỗ trợ đó, "trong 60 - 90 ngày tới, Ukraine sẽ sẵn sàng tổ chức bầu cử".

Theo luật Ukraine, không thể bầu cử khi thiết quân luật có hiệu lực. Ông Zelensky - được bầu làm tổng thống năm 2019 - đã tuyên bố thiết quân luật sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine vào tháng 2-2022. Lẽ ra ông phải tái tranh cử vào năm 2024.

Các quan chức Ukraine và phương Tây từ lâu khẳng định việc tổ chức bầu cử trong thời chiến là không thể, bởi cần dỡ bỏ thiết quân luật, sửa đổi hiến pháp và luật pháp, cũng như giải quyết thách thức hậu cần trong việc đảm bảo quyền bỏ phiếu cho quân nhân và hàng triệu người tị nạn ở nước ngoài. Nhiều quốc gia từng hoãn bầu cử trong thời chiến hoặc khi xảy ra tình trạng khẩn cấp quốc gia.

Cuộc khảo sát của Viện Xã hội học quốc tế Kiev hồi tháng 3 cho thấy khoảng 78% người Ukraine phản đối tổ chức bầu cử, thậm chí sau khi đạt lệnh ngừng bắn kèm bảo đảm an ninh. Họ cho rằng bầu cử chỉ nên diễn ra sau khi đạt thỏa thuận hòa bình cuối cùng và chấm dứt hoàn toàn chiến tranh.

Chiến thuật đàm phán đan xen

Với việc muốn Ukraine tổ chức bầu cử, ông Trump dường như đang gây sức ép lên tính chính danh của Tổng thống Zelensky nhằm buộc Ukraine sớm chấp nhận kế hoạch hòa bình do Washington đề xuất - vốn phải chỉnh sửa nhiều lần vì chứa các điều khoản có lợi cho Nga.

Trước đây, ông Trump từng tỏ ra không quan tâm về tính chính danh của ông Zelensky. "Không quan trọng họ nói điều gì. Ai cũng đang thể hiện cả thôi!" - ông Trump phản ứng tại cuộc họp nội các ở Nhà Trắng hồi tháng 8, sau khi Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov nói Điện Kremlin không coi ông Zelensky là lãnh đạo hợp pháp của Ukraine và rằng ông Putin không thể ký thỏa thuận hòa bình với người "thiếu thẩm quyền ký các văn kiện pháp lý" như ông Zelensky.

Về phía Ukraine, theo báo New York Times, việc ông Zelensky thay đổi cách tiếp cận về bầu cử dường như cũng là chiến thuật đàm phán nhằm thúc ép Mỹ đưa ra các bảo đảm an ninh cho Kiev, sau khi Tổng thống Trump đưa ra những bình luận hàm ý rằng chiến thắng của Nga trong cuộc chiến ở Ukraine là điều khó tránh khỏi.

Ukraine đang muốn có được các bảo đảm an ninh đầy đủ, đặc biệt từ Mỹ - quốc gia vẫn chưa nêu rõ lập trường về hỗ trợ quân sự trong trường hợp Ukraine và Nga đạt thỏa thuận ngừng bắn. 

Những phát biểu của ông Zelensky có thể đặt ra thách thức cho ông Trump: nếu muốn Ukraine bầu cử, nhà lãnh đạo Mỹ phải đưa ra những cam kết này. Nhà lãnh đạo Ukraine gợi ý các bảo đảm đó có thể bao gồm vũ khí, hệ thống phòng không và các biện pháp trừng phạt.

Những phát biểu về bầu cử được đưa ra trong bối cảnh các quan chức trong chính quyền ông Zelensky bị cuốn vào cuộc điều tra tham nhũng, trong lúc Nga giành lợi thế trên chiến trường và ông Trump thúc đẩy kế hoạch hòa bình.

Theo Đài CNN, Tổng thống Zelensky cho biết có ba tài liệu khác nhau đang được thảo luận với phía Mỹ và châu Âu: tài liệu 20 điểm cho kế hoạch hòa bình đang được hoàn thiện; tài liệu về các bảo đảm an ninh đang chờ đề xuất từ quân đội Ukraine và cuộc đối thoại của họ với phía Mỹ; và tài liệu về tái thiết Ukraine, dự kiến triển khai sau khi chiến tranh kết thúc hoặc đạt thỏa thuận ngừng bắn.