Sau nhiều năm tăng trưởng chủ yếu dựa vào khai thác tài nguyên và lao động giá rẻ, Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải chuyển sang mô hình tăng trưởng theo chiều sâu, lấy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo làm trọng tâm.
"Nghiên cứu mô hình tăng trưởng kinh tế dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (innovation) của Việt Nam thời kỳ đến năm 2030" của Trường ĐH Kinh tế TP Hồ Chí Minh chỉ ra rằng, mô hình tăng trưởng cũ bộc lộ nhiều giới hạn: năng suất lao động thấp, hiệu quả đầu tư chưa cao, công nghiệp hỗ trợ và công nghệ cao phát triển chậm, tỷ lệ nội địa hoá thấp. Trong khi đó, các yếu tố then chốt như khoa học công nghệ, giáo dục và đào tạo "chưa thực sự trở thành quốc sách", dẫn tới lộ trình phát triển thiếu động lực bền vững.
Việt Nam cần mô hình tăng trưởng dựa vào khoa học công nghệ để bứt phá
Tác động của khoa học công nghệ đối với tăng trưởng đã thể hiện rõ hơn trong giai đoạn gần đây: đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) tăng lên hơn 45% giai đoạn 2016–2020, tỷ trọng xuất khẩu công nghệ cao đạt khoảng 50% năm 2020, hệ sinh thái khởi nghiệp ghi nhận hơn 3.000 doanh nghiệp sáng tạo, vốn đầu tư tư nhân tăng mạnh. Việt Nam cũng vươn lên vị trí 42/131 quốc gia về Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2020.
Tuy vậy, các rào cản về thể chế, thủ tục hành chính, khả năng tiếp cận tín dụng, và chất lượng nguồn nhân lực vẫn được đánh giá là những điểm nghẽn lớn. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt trong nông nghiệp và công nghiệp nhỏ và vừa, gặp khó khi ứng dụng công nghệ mới. Hệ thống chính sách thay đổi nhanh tạo thêm rủi ro cho nhà đầu tư; trong khi năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp trong nước còn yếu.
Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là một trong những yếu tố quan trọng nhất nhằm thúc đẩy đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế
Việt Nam cần xây dựng mô hình tăng trưởng dựa trên đầu tư cho khoa học công nghệ trong nước song song với việc tiếp nhận tri thức và công nghệ từ các quốc gia tiên tiến. Việc hoàn thiện hành lang pháp lý, đảm bảo tỷ lệ chi ngân sách tối thiểu 2% cho khoa học công nghệ, khuyến khích doanh nghiệp thành lập quỹ nghiên cứu và triển khai thể chế thử nghiệm (sandbox) cho đổi mới sáng tạo đóng vai trò quan trọng.
Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu và sức ép của Cách mạng công nghiệp 4.0, mô hình tăng trưởng mới kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam vượt qua giới hạn của phát triển dựa vào tài nguyên, hướng tới tăng trưởng bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
