Nhiều phụ huynh than phiền rằng con còn nhỏ nhưng đã sớm bộc lộ thói quen tiêu tiền thiếu kiểm soát: thấy gì thích là đòi mua, không quan tâm giá cả, không biết so sánh, càng không hiểu giá trị của đồng tiền. Không ít cha mẹ chọn cách cấm đoán hoặc miễn cưỡng chiều theo, nhưng kết quả thường không như mong muốn.
Nhưng chị Ngọc Hương (Quận 7, TP.HCM) lại cho thấy một hướng tiếp cận khác: không cấm con tiêu tiền, mà cho con thêm tiền. Khác biệt là tiền con tự làm và con có "tự do tài chính" trong giới hạn.
1 câu nói khiến bà mẹ thay đổi
Cuối tuần, chị Hương đưa con trai 8 tuổi đi siêu thị. Như thường lệ, cậu bé nhìn thấy đồ chơi yêu thích liền lấy nhiều món cho vào xe đẩy, bất chấp ở nhà đã có không ít đồ tương tự. Khi mẹ phân tích rằng món đồ này giá cao, có thể mua rẻ hơn ở nơi khác, cậu bé nhất quyết không nghe, thậm chí ăn vạ, khóc lóc giữa siêu thị.
Cuối cùng, người mẹ buộc phải mua để tránh ồn ào. Nhưng đổi lại là sự bực bội và lời cảnh cáo quen thuộc: "Về nhà mẹ sẽ thu ống tiết kiệm, tuần tới con khỏi mua gì hết". Cậu bé phản ứng tỉnh queo: "Thu thì thu, con có tự quyết được đâu. Muốn mua gì cũng phải xin mẹ".
Câu nói ấy khiến chị Hương giật mình. Chị nhận ra: vấn đề không nằm ở việc con thích mua đồ chơi, mà ở chỗ con không hề có khái niệm về tiền. Với con, tiền là của bố mẹ. Mua được hay không phụ thuộc vào sự đồng ý của người lớn, chứ không liên quan đến giá trị hay sự đánh đổi.
Con trai chị Hương năm nay 8 tuổi
Cho con thêm tiền để trị tính "tiêu hoang"
Không cấm đoán hoặc la mắng, người mẹ quyết định thử một cách khác. Thay vì coi tiền tiêu vặt là khoản "cấp phát" đều đặn, chị gắn tiền với những công việc cụ thể trong gia đình. Con trai muốn có tiền, trước hết phải hoàn thành những việc phù hợp với lứa tuổi như dọn dẹp góc học tập, gấp quần áo, tưới cây, phụ mẹ chuẩn bị bữa ăn đơn giản.
Mỗi công việc đều có "giá" rõ ràng. Không làm thì không có tiền, làm qua loa thì chỉ nhận một phần. Chị cũng nói rõ với con một điều quan trọng: làm việc nhà là trách nhiệm, không phải để đổi lấy tiền. Con là thành viên trong gia đình, nên việc giữ gìn nhà cửa gọn gàng, phụ giúp những việc vừa sức là điều con cần làm, kể cả khi có hay không có tiền tiêu vặt.
Sở dĩ chị gắn tiền với một số công việc nhất định, không phải để "trả công" cho con mà để con hiểu mối liên hệ giữa lao động và tiền bạc. Tiền ở đây không phải phần thưởng, mà là một cách giúp con hình dung rõ hơn: muốn có thêm phải nỗ lực thêm; muốn tiêu nhiều phải chấp nhận đánh đổi thời gian và công sức.
Những công việc mang tính trách nhiệm chung như dọn phòng, gấp quần áo của mình, giữ gìn đồ đạc… vẫn phải làm như một thói quen bắt buộc. Chỉ những việc phát sinh, cần thêm thời gian hoặc đòi hỏi sự cố gắng hơn mới được coi là "cơ hội" để con tự tạo ra khoản tiền tiêu vặt.
Theo người mẹ, nếu không phân biệt rạch ròi, trẻ rất dễ hiểu sai rằng: mọi việc trong nhà đều có thể mặc cả bằng tiền. Khi đó, mục tiêu giáo dục tài chính sẽ phản tác dụng.
Cách giải thích thẳng thắn này giúp con vừa hiểu trách nhiệm của mình trong gia đình, vừa không coi tiền là thước đo duy nhất cho mọi nỗ lực. Và đó cũng là điều người mẹ mong muốn nhất khi dạy con về tiền bạc: con biết trân trọng công sức, nhưng không để tiền chi phối thái độ sống.
Sự thay đổi thể hiện rất rõ trong cách cậu bé chi tiêu. Trước mỗi món đồ định mua, con bắt đầu tự hỏi: "Món này tương đương với mấy lần dọn phòng?"; "Phải làm bao nhiêu việc mới đủ tiền?". Những câu hỏi ấy khiến con chùn lại trước những quyết định mua sắm cảm tính.
Vì sao nên cho trẻ tiền tiêu vặt từ sớm?
Nhiều phụ huynh lo ngại rằng cho trẻ tiền sớm sẽ khiến con hư, tiêu xài hoang phí. Nhưng chị Hương cho rằng, theo các chuyên gia giáo dục gia đình, điều ngược lại mới thường xảy ra.
Giáo dục tài chính sớm giúp trẻ hiểu tiền là nguồn lực có hạn, nhận thức được mối quan hệ giữa "mua cái này" và "phải từ bỏ cái khác", học cách lựa chọn, lập kế hoạch và kiểm soát ham muốn.
Thực tế cho thấy, những đứa trẻ có tiền tiêu vặt thường sớm hiểu giá trị của lao động và tiền bạc hơn những trẻ chỉ biết "xin tiền khi cần". Một nghiên cứu quốc tế cũng chỉ ra rằng: trẻ từng được quản lý tiền tiêu vặt có khả năng quản lý tài chính tốt hơn khi trưởng thành so với những trẻ chưa bao giờ được tiếp cận với tiền của riêng mình.
Theo kinh nghiệm của chị Hương, việc cho tiền tiêu vặt cần có nguyên tắc rõ ràng:
Thứ nhất, đúng độ tuổi. Trẻ khoảng 4-5 tuổi, đã biết đếm số và làm phép cộng trừ đơn giản, có thể bắt đầu với khoản tiền rất nhỏ.
Thứ hai, số tiền cố định, thời gian cố định. Không cho lúc nhiều lúc ít, không "thưởng nóng" tùy hứng. Điều này giúp trẻ học cách lập kế hoạch.
Thứ ba, tôn trọng quyền quyết định của con. Cha mẹ có thể góp ý, nhưng không nên can thiệp quá sâu. Việc mua nhầm, mua dở cũng là một bài học cần thiết.
Thứ tư, đồng hành và hướng dẫn. Cha mẹ có thể hướng dẫn con ghi chép chi tiêu đơn giản, cùng con nhìn lại xem tiền đã được dùng thế nào, từ đó rút kinh nghiệm. Có thể chia tiền thành các phần: tiêu dùng - tiết kiệm - chia sẻ - đầu tư, để trẻ hiểu rằng tiền không chỉ dùng để mua sắm mà còn có thể dành dụm và giúp đỡ người khác.
Ảnh minh hoạ
Hiểu biết tài chính không chỉ là tiết kiệm
Chị Hương cho rằng: Dạy con về tiền bạc một cách đúng đắn là điều cần thiết, nhưng hiểu biết tài chính (financial literacy) không chỉ đơn giản là dạy con tiết kiệm tiền hay quản lý tiền tiêu vặt. Thực tế, đó mới chỉ là phần rất nhỏ của câu chuyện.
Financial literacy là khả năng hiểu và vận dụng các khái niệm tài chính cơ bản để đưa ra những quyết định hợp lý trong đời sống hằng ngày. Một đứa trẻ có hiểu biết tài chính không phải là đứa trẻ luôn tiết kiệm, càng không phải là đứa trẻ "biết giữ tiền thay cha mẹ". Đó là đứa trẻ hiểu rằng tiền là nguồn lực có hạn, mỗi quyết định chi tiêu đều kéo theo một sự đánh đổi, và bản thân mình cần chịu trách nhiệm với lựa chọn ấy.
Vì thế, dạy con về tài chính không chỉ là dạy "để dành bao nhiêu", mà còn là:
Dạy con so sánh giá trị: món nào thật sự cần, món nào chỉ là nhất thời.
Dạy con chờ đợi và lập kế hoạch thay vì mua ngay theo cảm xúc.
Dạy con hiểu rằng tiền gắn liền với lao động, không tự nhiên mà có.
Dạy con chia sẻ và cho đi, để tiền không chỉ phục vụ nhu cầu cá nhân.
Một đứa trẻ có hiểu biết tài chính không phải là đứa trẻ luôn tiết kiệm, càng không phải là đứa trẻ "biết giữ tiền thay cha mẹ". Ảnh minh hoạ
Với trẻ nhỏ, hiểu biết tài chính có thể bắt đầu rất đơn giản: nhận biết tiền, hiểu giá cả, biết rằng mua món này thì sẽ không còn tiền mua món khác. Khi trẻ lớn hơn, đó là việc học cách quản lý tiền tiêu vặt, biết tiết kiệm cho mục tiêu cụ thể, biết cân nhắc trước những quyết định chi tiêu.
Quan trọng hơn cả, financial literacy giúp trẻ hình thành mối quan hệ lành mạnh với tiền bạc. Trẻ không sợ tiền, cũng không chạy theo tiền một cách mù quáng. Trẻ hiểu rằng tiền là công cụ để phục vụ cuộc sống, chứ không phải thước đo giá trị con người.
"Tiền bạc rồi sẽ đến với con theo cách riêng của mỗi người. Điều quan trọng là trước khi điều đó xảy ra, con đã biết cách hiểu, cách dùng và cách làm chủ nó, thay vì để nó dẫn dắt mình. Việc cho con tiền tiêu vặt không phải là để con "giỏi tiền bạc" từ sớm, mà là để con hiểu giới hạn, hiểu lựa chọn và chịu trách nhiệm với quyết định của mình.
Tiền chỉ là công cụ nhưng thông qua tiền, trẻ học được cách kiểm soát ham muốn, học sự kiên nhẫn và biết rằng mọi thứ trong đời đều cần đánh đổi và đó cũng là nền tảng quan trọng để sau này, khi lớn lên, con có thể cân bằng giữa tiền bạc và hạnh phúc", chị Hương nói.
