Ukraine đứng trước lựa chọn sinh tử
Các quan chức Mỹ đã thông báo với các đồng minh NATO rằng Washington dự kiến thúc đẩy Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky chấp nhận một thỏa thuận hòa bình trong vài ngày tới, kèm cảnh báo nếu không ký, Kiev có thể phải đối mặt với một thỏa thuận tồi tệ hơn nhiều sau này.
Bộ trưởng Lục quân Mỹ Dan Driscoll đã báo cáo tóm tắt với đại sứ các nước NATO trong một cuộc họp tại Kiev tối 21/11, sau khi gặp Tổng thống Zelensky và nhận cuộc gọi từ Nhà Trắng. “Không có thỏa thuận nào hoàn hảo, nhưng cần được thực hiện càng sớm càng tốt,” ông nhấn mạnh.
Theo Guardian, bầu không khí trong phòng họp khi đó khá ảm đạm. Một số đại sứ châu Âu đặt câu hỏi về nội dung thỏa thuận cũng như việc Mỹ đàm phán với Nga mà không thông báo cho các đồng minh.
“Một cuộc họp như ác mộng. Lại là kiểu tranh luận ‘ông không còn bài nào để chơi’,” một nguồn tin nói, nhắc lại lời Tổng thống Donald Trump từng tuyên bố ông Zelensky đã hết đường xoay sở trong cuộc gặp đầy căng thẳng tại Nhà Trắng hồi tháng 2.
Ông Dmitriev, bên trái, đang nói chuyện với đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Steve Witkoff. Ảnh: Reuters
Thỏa thuận đang được đề xuất bao gồm những điều khoản khó được Kiev chấp nhận, trong đó có việc từ bỏ các vùng lãnh thổ hiện do Nga kiểm soát.
Tuy vậy, ngày 22/11, Tổng thống Trump cho biết kế hoạch này không phải đề nghị cuối cùng và ông hy vọng cuộc chiến “bằng cách này hay cách khác” sẽ sớm kết thúc.
Trong bài phát biểu qua video ngày 21/11, Tổng thống Zelensky gọi đây là “một trong những thời khắc khó khăn nhất trong lịch sử Ukraine”, nói rằng đất nước đang đối mặt lựa chọn: “Mất đi phẩm giá hoặc mất đi một đồng minh quan trọng”.
Mỹ đặt hạn chót trước ngày 17/11
Việc Mỹ công bố kế hoạch hòa bình hồi đầu tuần khiến các đồng minh Ukraine bất ngờ, bởi họ không được thông báo về nội dung hay cách thức xây dựng kế hoạch. Châu Âu lo ngại rằng Nga có ảnh hưởng quá lớn trong quá trình soạn thảo.
Ông Driscoll bảo vệ cách làm này, cho rằng sẽ giúp việc đàm phán dễ kiểm soát hơn. “Tổng thống Trump muốn hòa bình ngay bây giờ. Càng nhiều đầu bếp trong bếp thì càng khó nấu,” ông nói.
Julie Davis, Đại biện lâm thời Mỹ tại Kiev, cũng có mặt trong cuộc họp và nói với các nhà ngoại giao rằng dù thỏa thuận bất lợi cho Ukraine, họ gần như không còn lựa chọn ngoài chấp nhận hoặc đối mặt với những điều còn tệ hơn. “Từ giờ trở đi thỏa thuận sẽ không tốt hơn, chỉ tệ hơn,” bà nhấn mạnh.
Ông Trump muốn Tổng thống Zelensky đồng ý trước Lễ Tạ ơn (27/11). Đầu tuần, bà Davis nói với báo chí rằng ông Trump đang thúc đẩy “thời hạn gấp rút” để đạt thỏa thuận.
Bà mô tả cường độ ngoại giao hiện tại là “chưa từng thấy trong sự nghiệp”, bên lề buổi tiếp đón ông Driscoll và phái đoàn quân sự Mỹ tại dinh Đại sứ ở Kiev, có sự tham dự của nhiều quan chức quân sự cấp cao Ukraine.
Kế hoạch được cho là do trợ lý của ông Trump – Steve Witkoff – và cố vấn Điện Kremlin Kirill Dmitriev soạn thảo, trở thành một kênh liên lạc then chốt giữa Washington và Moscow. Ông Driscoll dự kiến sớm đến Nga để thảo luận về kế hoạch.
Ngày 21/11, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết Moscow đã nhận được bản sao kế hoạch. “Tôi tin nó có thể làm cơ sở cho giải pháp hòa bình cuối cùng,” ông nói.
Xe tăng của Ukraine ở Donetsk. Ảnh: Reuters
Hậu quả nghiêm trọng với Ukraine
Theo CNN, ngày 21/11, Tổng thống Trump tuyên bố ông Zelensky sẽ “phải đồng ý” với kế hoạch, nói rằng ông không có tâm trạng để thương lượng và Ukraine chỉ còn hạn đến 17/11 để chấp nhận.
Trong bài phát biểu ảm đạm cùng ngày, ông Zelensky thừa nhận đây là lựa chọn khắc nghiệt: hoặc mất đi Mỹ – đồng minh thân cận, hoặc phải chấp nhận các yêu cầu từ Nga.
Nếu mất hậu thuẫn của Mỹ, Ukraine sẽ đối mặt hậu quả nặng nề đối với nguồn vũ khí và thông tin tình báo – yếu tố khiến các khủng hoảng hiện tại như thiếu quân và khó khăn tài chính càng tồi tệ.
Trên hết, việc bác bỏ đề xuất này có thể báo hiệu rạn nứt với Mỹ, tạo hệ lụy chiến lược sâu rộng đối với Ukraine và châu Âu. Nguy cơ là Mỹ sẽ quay lưng với xung đột, rút khỏi các cam kết an ninh, và gửi thông điệp rằng Ukraine cùng châu Âu phải “tự lo”.
Việc thiếu vũ khí Mỹ sẽ gây tổn hại cho Ukraine nhưng không nghiêm trọng như ba năm trước: diễn biến chiến trường đã thay đổi, khi máy bay không người lái trở thành nhân tố then chốt, còn xe tăng, vũ khí chống tăng và xe bọc thép chỉ còn vai trò thứ yếu.
Hơn nữa, quy mô viện trợ vũ khí từ châu Âu hiện vượt Mỹ: từ khi chiến sự bùng nổ đến tháng 6/2025, châu Âu đã phân bổ ít nhất 40 tỷ USD viện trợ quân sự, nhiều hơn Mỹ khoảng 5 tỷ USD.
Dù vậy, việc mất vũ khí Mỹ sẽ đặc biệt ảnh hưởng đến hệ thống phòng không Ukraine, nhất là các khẩu đội Patriot và tên lửa. Ông Zelensky nhiều lần kêu gọi Mỹ cung cấp thêm Patriot, nhưng nguồn cung đang khan hiếm. Ngay cả khi Mỹ ngừng cung cấp tên lửa và phụ tùng, họ vẫn có thể cho phép đồng minh châu Âu tiếp tục hỗ trợ.
Mỹ đã tạm ngừng chia sẻ tình báo với Ukraine từ tháng 3, sau cuộc gặp căng thẳng giữa ông Trump và ông Zelensky tại Phòng Bầu dục.
Đến tháng 10, ông Zelensky thừa nhận các hệ thống Patriot, NASAMS, IRIS-T sẽ chỉ có dữ liệu hạn chế nếu thiếu tình báo Mỹ – đồng nghĩa khả năng phòng thủ không thể đảm bảo.
Nguồn tin Ukraine nói với CNN rằng tình báo Mỹ cũng tham gia hỗ trợ các cuộc tấn công sâu vào lãnh thổ Nga, bao gồm cơ sở hạ tầng quân sự và năng lượng.
Châu Âu đang cải thiện khả năng cung cấp thông tin tình báo, nhưng sẽ cần nhiều năm để đạt mức đủ mạnh và đủ phối hợp.
(Theo Guardian, CNN)
