Tư duy quy hoạch thoát nước quy mô vùng
Chia sẻ với PV Tiền Phong, TS. KTS. Ngô Trung Hải - nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch đô thị nông thôn quốc gia, Bộ Xây dựng - cho rằng, không có quốc gia nào trên thế giới có thể chống nổi thiên tai. Vấn đề không phải là chống, mà là giảm được bao nhiêu phần trăm tác động của thiên tai và tần suất nó xảy ra. Ngay cả những nước phát triển hàng đầu như Nhật Bản, Mỹ hay Pháp cũng phải chấp nhận thiệt hại khi gặp những hiện tượng thời tiết cực đoan.
“Khi lượng mưa đổ xuống trong một, hai ngày với cường độ quá lớn, không hệ thống nào chịu được. Nhưng điều quan trọng là họ có thái độ chủ động ứng phó, nên hậu quả được giảm nhẹ đáng kể,” ông Hải nhấn mạnh.
Hà Nội ngập tứ bề trong trận mưa lịch sử ngày 30/9. Ảnh: Duy Phạm - Trọng Tài - Dương Triều
“Khi lượng mưa đổ xuống trong một, hai ngày với cường độ quá lớn, không hệ thống nào chịu được. Nhưng điều quan trọng là họ có thái độ chủ động ứng phó, nên hậu quả được giảm nhẹ đáng kể,” ông Hải nhấn mạnh.
Với Hà Nội, ông Hải cho rằng, vấn đề không phải là thiếu giải pháp. Thành phố đã có quy hoạch thoát nước, có hệ thống trạm bơm lớn như Yên Sở, có chủ trương tăng độ thấm bề mặt đô thị và xây dựng hồ điều hòa. Tuy nhiên, tất cả mới chỉ đáp ứng được một phần công suất thực tế. “Hệ thống hiện nay chỉ chịu được khoảng 300 - 500 mm mưa mỗi ngày đêm, trong khi mưa cực đoan đã vượt xa con số đó,” ông Hải nói.
|
TS. KTS. Ngô Trung Hải - nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch đô thị nông thôn quốc gia, Bộ Xây dựng. |
Theo chuyên gia, đây là thời điểm Hà Nội cần đặt ra câu hỏi: Liệu có dám đầu tư những công trình mang tính “vĩ đại” để bảo vệ thành phố hay không, hay vẫn chỉ dừng lại ở những dự án nhỏ, cục bộ. Ông Hải dẫn ví dụ từ Tokyo (Nhật Bản), nơi chính quyền xây dựng hẳn hệ thống đường hầm khổng lồ dài gần 10 km nằm sâu dưới lòng đất, có thể chứa hàng triệu mét khối nước mưa, giúp giảm tải cho hệ thống cống thoát nước đô thị khi mưa lớn.
“Thành phố hoàn toàn có thể học hỏi mô hình đó. Hoặc đơn giản hơn là tạo ra các vùng tạm chứa nước - hồ lớn, vùng bán ngập tạm thời - để nước mưa có chỗ dồn về rồi rút dần. Điều này cần tầm nhìn dài hạn và quyết tâm chính trị đủ mạnh,” ông Hải đề xuất. Ngoài ra, ông Hải cũng nhấn mạnh giải pháp ứng cứu khẩn cấp bằng các trạm bơm di động. “Không thể ngồi chờ nước dồn về Yên Sở rồi mới bơm ra sông Hồng. Hà Nội cần bố trí các trạm bơm linh hoạt ở nhiều khu vực nội đô, sẵn sàng vận hành khi mưa lớn”, ông Hải nói.
Từ câu chuyện ứng phó với thiên tai, điều quan trọng là phải thay đổi tư duy. Hà Nội không thể chạy theo việc “chống ngập” từng trận mưa, mà phải chủ động sống chung, giảm thiểu thiệt hại, và có chiến lược lâu dài trong quy hoạch. “Không ai đủ tiền để ngăn được mưa. Nhưng nếu ta biết chấp nhận và thiết kế đô thị thích ứng - như mô hình “thành phố bọt biển” mà nhiều nước đang theo đuổi - thì những trận mưa cực đoan sẽ không còn là thảm họa”, ông Hải nhấn mạnh.
Không thể cứ mãi đổ lỗi cho thiên nhiên
Trao đổi với PV Tiền Phong, TS. Trần Văn Miều - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam - nhấn mạnh, dù không ai mong muốn ngập lụt xảy ra, nhưng hiện tượng tự nhiên như biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan hay “trận mưa lịch sử” là điều chúng ta buộc phải chấp nhận. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng “không thể cứ mãi đổ lỗi cho thiên nhiên”.
Theo ông Miều, nếu nói về biến đổi khí hậu, 90% nguyên nhân đến từ con người, chỉ khoảng 10% là do yếu tố tự nhiên như sóng thần, động đất hay núi lửa. Riêng đối với tình trạng ngập lụt ở các đô thị lớn như Hà Nội, ông Miều cho rằng không đến mức 90%, nhưng phần lớn là do con người chưa thực hiện được những giải pháp rốt ráo, khả thi. Chính sự thiếu chủ động đó khiến xã hội luôn bị động trước những đợt mưa lũ, gây ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý, cuộc sống và tài sản người dân.
TS. Trần Văn Miều - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam. Ảnh: Minh Ngọc.
Dẫn chứng thực tế, Hà Nội đã đầu tư nhiều kinh phí để chống ngập, đấu nối hệ thống thoát nước, nhưng mỗi khi ngập xảy ra, vẫn có lý do rằng “hệ thống chưa đồng bộ”, “chưa được đấu nối” hay “trạm xử lý nước chỗ này chỗ kia chưa hoàn thiện”. Ông Miều khẳng định: “Thay vì đổ cho yếu tố khách quan, cần nhìn nhận trách nhiệm chủ quan là chính - do sự chuẩn bị chưa tốt và thiếu giải pháp kịp thời”.
Tập trung vào quy hoạch ngầm
Nói về những giải pháp mang tính xanh và bền vững để khôi phục khả năng điều tiết nước cho đô thị, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam Trần Văn Miều cho rằng quy hoạch là yếu tố then chốt. Đặc biệt, quy hoạch đô thị phải đi đôi với quy hoạch giao thông, đồng thời phải tính đến hệ thống thoát nước ngầm.
Ông Miều nhấn mạnh năm nhóm giải pháp cụ thể, bao gồm: Quy hoạch công trình ngầm đồng bộ, theo đó, hệ thống cống thoát nước, cáp quang, bưu chính viễn thông, đường ống cấp nước… cần được thiết kế và thi công tích hợp, tránh tình trạng “đào lên - lấp xuống” liên tục. Tiếp đến, cần chú trọng đến yếu tố kỹ thuật xây dựng, cần áp dụng kỹ thuật xây dựng phù hợp, xác định cốt nền hợp lý để đảm bảo khả năng thoát nước kịp thời; khơi thông dòng chảy tự nhiên, các sông rạch trong đô thị...
Cần nạo vét, khơi thông các sông rạch trong đô thị như sông Tô Lịch, sông Sét, sông Kim Ngưu để dòng chảy thông suốt mùa mưa bão. Ảnh: Trọng Tài.
Mặt khác, nên tăng cường khả năng thấm hút tự nhiên thông qua việc mở rộng diện tích cây xanh, công viên và thảm cỏ, vì đây là những “bể chứa” tự nhiên giúp nước ngấm xuống đất. “Nếu đô thị bị bê tông hóa, nước chỉ chảy trên bề mặt, còn có cây xanh thì sẽ hút nước đi đáng kể,” ông Miều nói và bổ sung thêm rằng cần nghiên cứu và xây dựng bể ngầm chứa nước mưa để giảm tải cho hệ thống thoát nước khi mưa lớn.
Ngoài các giải pháp kỹ thuật, ông đặc biệt nhấn mạnh vai trò của truyền thông và nhận thức cộng đồng. Vấn đề rác thải, đặc biệt là rác nilon vứt bừa bãi gây tắc cống rãnh, đang góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng ngập nước.
“Điều quan trọng nhất là phải triển khai những giải pháp khả thi và cụ thể, thay vì chỉ dừng lại ở phương hướng trên giấy tờ”, ông Miều nói.
Phải 'mở đường ra' cho nước
Trao đổi với PV Tiền Phong, GS, TS. Đào Xuân Học - Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường - cho biết, về nguyên tắc, một đô thị được thiết kế hệ thống thoát nước chịu tải 50-70mm/giờ, nghĩa là nếu mưa với lượng đó thì khi tạnh, đường phải hết ngập. Nhưng ở Hà Nội, dù mưa đã tạnh, nước vẫn ngập sâu nhiều ngày. Điều này cho thấy nước trong đô thị không thoát ra được sông lớn - tức là tắc ở đầu ra.
Muốn Hà Nội hết ngập, phải thông tiêu nước trước khi bàn chuyện thoát nước (ảnh: Trần Hoàng).
Ông Học cho rằng, cần phân biệt rõ giữa “thoát” và “tiêu”: “Thoát” là việc thu gom và dẫn nước ra khỏi khu dân cư, còn “tiêu” là việc dẫn nước từ đô thị ra sông lớn. Cả hai đều quan trọng, nhưng mấu chốt của Hà Nội nằm ở khâu “tiêu” - tức là năng lực đưa nước ra khỏi thành phố.
Vị chuyên gia nêu rõ, nguyên tắc quan trọng nhất là “nước muốn thoát phải có đường ra”. Hà Nội vốn có mạng lưới sông, kênh tự nhiên dày đặc, chỉ cần nạo vét, khơi thông, hạ thấp đáy sông và kết nối hợp lý với các trạm bơm chính là có thể tiêu nước nhanh chóng. Đây là giải pháp tự nhiên và hiệu quả hơn nhiều so với việc xây các hầm ngầm chứa nước vốn rất tốn kém.
Về dài hạn, ông Học nhấn mạnh cần xây dựng cơ chế quản lý thống nhất về cấp - thoát - tiêu nước. Hệ thống thoát nước phải được tích hợp đồng bộ với quy hoạch đô thị, phát triển không gian ngầm và giao thông... Muốn Hà Nội hết ngập, phải thông tiêu nước trước khi bàn chuyện thoát nước. Đầu tư đúng trọng tâm, tập trung vào các trạm bơm, kênh dẫn và sông tiêu chính sẽ là hướng đi hiệu quả và bền vững nhất.
“Thoát nước chỉ là phần ngọn. Nếu không tiêu được, mọi nỗ lực đều vô nghĩa. Khi mở được "đường ra" cho nước, Hà Nội sẽ hết ngập - đó là nguyên lý thủy lợi cơ bản và cũng là giải pháp thực tiễn nhất cho Thủ đô hôm nay", ông Học khẳng định.
