Theo báo cáo của Bộ GD-ĐT, đa số học sinh đoạt huy chương trong các kỳ thi Olympic khu vực và quốc tế được các trường đại học uy tín ở nước ngoài cấp học bổng để du học. Trong giai đoạn 2016-2024, có 220 học sinh đoạt giải Olympic khu vực và quốc tế, trong đó có 146 em (chiếm 66%) du học tại Mỹ, Singapore, Pháp, Hồng Kông (Trung Quốc), Australia, Anh...
Phần lớn các em chọn ở lại nước ngoài làm việc vì môi trường đãi ngộ tốt và mong muốn phát triển bản thân trong nền khoa học tiên tiến.
Trần Lê Thiện Nhân (giành Huy chương Bạc Olympic Vật lý châu Á, Huy chương Bạc Olympic Vật lý quốc tế năm 2025) cho hay, sau những tấm huy chương, em cũng như các bạn có nhiều nguyện vọng và định hướng cho tương lai. Trong đó, các em mong muốn được tiếp tục học tập và nghiên cứu trong môi trường học thuật tiên tiến để phát triển tối đa tiềm năng của bản thân.
Nhân kể, nhiều anh chị cựu học sinh đội tuyển Olympic quốc tế đang học tập và làm việc ở nước ngoài chia sẻ rằng, sau khi du học, nếu muốn trở về nước làm việc, điều họ cần nhất là cơ chế và chính sách hỗ trợ cụ thể: Từ môi trường nghiên cứu thuận lợi, đầu tư cho các dự án công nghệ lõi, đến cơ hội tiếp cận nguồn quỹ khoa học, để có thể triển khai những công nghệ tiên tiến học được, ứng dụng và phát huy tốt chuyên môn ngay trên quê hương mình.
"Đó không chỉ là mong muốn của các thế hệ đi trước mà cũng là khát vọng của chúng em sau này - được trở về, cống hiến và tiếp tục phát triển tri thức đã học”, Nhân chia sẻ.
Là người nhiều năm hướng dẫn học sinh tham gia đội tuyển dự thi Olympic, ông Nguyễn Văn Đóa, giáo viên Trường THPT Chuyên Bắc Giang (tỉnh Bắc Ninh) chia sẻ, trong nhiều năm qua, mỗi mùa Olympic quốc tế không chỉ mang về cho Việt Nam những tấm huy chương danh giá, mà còn đặt ra một câu hỏi chiến lược: Liệu chúng ta đang nỗ lực để đào tạo ra những nhà vô địch của các kỳ thi hay đang trên đường kiến tạo những nhà khoa học lớn, đủ năng lực nâng tầm trí tuệ của đất nước? Câu trả lời phụ thuộc vào cách chúng ta phát hiện, bồi dưỡng và đặc biệt là trọng dụng thế hệ tài năng trẻ.
Ông Đóa cho hay, sau mỗi kỳ thi quốc tế, bên cạnh niềm tự hào là nỗi trăn trở. Bởi phần lớn học sinh, dù đạt giải xuất sắc, vẫn phải cùng gia đình tự tìm đường đi tiếp, tự lo học bổng và tài chính để theo đuổi đam mê. “Nhiều em có tiềm năng trở thành nhà khoa học hàng đầu nhưng chưa có cơ chế hỗ trợ đủ mạnh để phát triển dài hạn trong nước”, ông Đóa nói.
Theo ông, việc đầu tư cho học sinh đoạt giải Olympic không chỉ là phần thưởng cho nỗ lực cá nhân, mà còn là đầu tư cho tương lai trí tuệ của quốc gia. Vì vậy, cần có cơ chế trọng dụng và đãi ngộ ở tầm quốc tế, từ tạo điều kiện việc làm, môi trường nghiên cứu đến chế độ đãi ngộ phù hợp, để các em có lý do quay về cống hiến.
“Nhà nước cần có quỹ học bổng quốc gia cho học sinh đoạt giải quốc tế, ưu tiên gửi đi học ở những ngành mũi nhọn (Khoa học cơ bản, AI, Công nghệ Sinh học…) và các trường đại học hàng đầu thế giới. Có thể học hỏi mô hình hiệu quả từ Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc... về mô hình cam kết phục vụ. Tức là, học bổng cần đi kèm với chính sách ràng buộc và khuyến khích hồi hương, cam kết trở về làm việc tại các viện nghiên cứu, trường đại học hoặc tập đoàn công nghệ trọng điểm của nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định”, ông Đóa nói.
Cùng với đó, theo ông, cần xây dựng chính sách tạo điều kiện việc làm, nghiên cứu và đãi ngộ xứng đáng để các em trở về phục vụ quê hương, đất nước. Ông nhấn mạnh việc xây dựng hệ sinh thái phát triển tài năng và tăng cường liên kết quốc tế (mở rộng hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu, quỹ khoa học toàn cầu) nhằm giữ và phát huy những nhân tố xuất sắc này.
“Giải Olympic không phải là đích đến mà là bước khởi động cho hành trình gieo mầm những nhà khoa học dẫn dắt tương lai đất nước. Khi có chiến lược trọng dụng và nuôi dưỡng dài hạn, những tấm huy chương sẽ không chỉ được treo trong tủ kính mà sẽ hóa thành các công trình, phát minh, viện nghiên cứu mang dấu ấn Việt Nam trên bản đồ tri thức thế giới”, ông Đóa nói. Ông cho rằng có cơ chế trọng dụng tốt sau đào tạo sẽ làm được điều đó.
GS.TSKH Đỗ Đức Thái (giảng viên Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, từng giành Huy chương Đồng Olympic Toán học quốc tế năm 1978) kiến nghị xây dựng quỹ học bổng quốc gia để cấp học bổng toàn phần cho những tài năng trẻ đích thực. Đồng thời, có cơ chế tuyển dụng, ưu tiên vị trí việc làm, đảm bảo thu nhập xứng đáng cho các nhà khoa học trẻ để tránh việc “chảy máu chất xám”.
"Có câu hỏi cũng cần nhìn thẳng: Bao nhiêu phần trăm học sinh đạt giải quốc tế hiện chỉ ủng hộ đất nước từ xa? Tôi không đánh giá thấp vai trò của các bạn ấy. Bởi đó là cầu nối để giáo dục, các nhà khoa học trong nước kết nối với nước ngoài. Nhưng sẽ tốt hơn rất nhiều nếu các bạn ấy trực tiếp đóng góp hằng ngày, trực tiếp lên lớp để tạo ra những thế hệ sinh viên giỏi, các nhà khoa học trẻ giỏi của đất nước", GS Thái nói.
