Thế giới đang mải miết đuổi theo giấc mơ xe điện, coi đó là lời giải cho giao thông xanh, cho đô thị bền vững. Tuy nhiên, do những chiếc EV còn mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn của pin, chi phí và cơ sở hạ tầng sạc, một cuộc cách mạng thầm lặng khác đang diễn ra – trên hai bánh xe đạp.
Bài viết “Forget EVs. Cycling is revolutionising transport” của The Economist mở ra một góc nhìn táo bạo: hãy tạm quên xe điện đi, bởi chính xe đạp – đặc biệt là xe đạp điện (e-bike) – mới đang thật sự làm thay đổi cách chúng ta di chuyển, sống và nhìn nhận về không gian đô thị.
Ở Paris, London hay Copenhagen, dòng người đạp xe giờ đã trở nên quen thuộc. Ở Copenhagen, cứ hai người đi làm thì có một người chọn xe đạp. Ở London, khu tài chính Canary Wharf, lượng người đạp xe nhiều hơn cả ô tô trong giờ cao điểm. Những con đường từng thuộc về động cơ nay dần trả lại khoảng không cho con người, cho sức mạnh của đôi chân và guồng quay bàn đạp.
Sự trỗi dậy của xe đạp đến từ sự kết hợp hoàn hảo của xu hướng xã hội, công nghệ và ý thức môi trường. Đại dịch COVID-19 khiến con người tránh xa phương tiện công cộng, tìm đến phương án di chuyển cá nhân an toàn hơn. Cùng lúc, công nghệ pin nhỏ gọn, động cơ trợ lực thông minh giúp xe đạp điện trở nên nhẹ, bền và dễ dùng đến mức ai cũng có thể lái. Từ mẹ nội trợ chở con đi học, nhân viên văn phòng đến các tài xế giao hàng, ai cũng tìm thấy ở chiếc e-bike sự linh hoạt mà ô tô hay xe bus không thể mang lại.
Thế nhưng, cuộc cách mạng nào cũng có “mặt tối” của nó. Khi xe đạp chiếm thêm không gian trên đường phố, một cuộc chiến văn hóa mới cũng bùng lên – giữa “phe bàn đạp” và “phe vô lăng”. Những làn đường xe đạp được mở ra đồng nghĩa làn ô tô bị thu hẹp; chỗ đỗ xe biến mất; và trong mắt nhiều người, trật tự giao thông quen thuộc bị đảo lộn. Ở Montréal, dù làn xe đạp chỉ chiếm chưa đến 2% tổng diện tích đường, chúng vẫn đủ để trở thành vấn đề nóng trong chiến dịch bầu cử thị trưởng.
Tại nhiều thành phố khác, tranh cãi cũng diễn ra không kém phần gay gắt. Chủ cửa hàng phàn nàn mất khách vì khách lái ô tô không còn chỗ đỗ; người đi xe đạp bức xúc vì bị ô tô ép làn, mở cửa thiếu quan sát; còn cảnh sát thì đau đầu vì e-bike – những chiếc xe nặng gấp đôi xe đạp thường và chạy nhanh gấp ba – gây ra những vụ va chạm nguy hiểm hơn. Một nghiên cứu của châu Âu cho thấy chấn thương do xe đạp điện tăng hơn 25% trong ba năm qua, chủ yếu vì người dùng mới chưa quen tốc độ và trọng lượng xe.
Nhưng nếu nhìn rộng hơn, những va chạm ấy không chỉ là chuyện giao thông – mà là sự chuyển dịch trong quan niệm về đô thị. Trong hơn một thế kỷ, các thành phố đã được thiết kế xoay quanh ô tô: đường lớn, bãi đỗ xe, hầm chui, cầu vượt. Xe đạp, nếu có, chỉ là thứ yếu. Giờ đây, các đô thị đang “đảo ngược” mô hình ấy – chuyển sang thiết kế dựa trên con người, chứ không phải phương tiện. Ở những nơi như Amsterdam hay Paris, làn xe đạp không chỉ là hạ tầng, mà là tuyên ngôn: thành phố này thuộc về nhịp sống chậm rãi, trong lành và chia sẻ.
Lợi ích của xu hướng này là rõ ràng. Mỗi người chuyển từ ô tô sang xe đạp giúp giảm hàng chục kg CO₂ mỗi tuần, giảm tắc đường, giảm tiếng ồn, giảm nhu cầu năng lượng. Hơn thế nữa, đi xe đạp khiến con người “gắn” lại với thành phố – cảm nhận gió, ánh sáng, tiếng nói, và nhịp sống quanh mình. Đó là điều không chiếc xe điện khép kín nào có thể mang lại.
Tất nhiên, không thể lãng mạn hóa hoàn toàn cuộc cách mạng này. Vấn đề lớn nhất vẫn là hạ tầng. Nhiều thành phố chưa có mạng lưới làn xe đạp liền mạch; người đi xe đạp vẫn phải chen giữa làn ô tô hoặc băng qua nút giao nguy hiểm. Chỗ đỗ xe đạp thiếu, trạm sạc cho e-bike ít, và hành lang pháp lý cho xe đạp điện vẫn còn mơ hồ: tốc độ tối đa bao nhiêu, có cần đội mũ bảo hiểm không, có được đi chung làn với xe máy không? Những khoảng trống đó nếu không sớm được lấp đầy, phong trào đạp xe dễ bị “chững lại” sau cơn sốt ban đầu.
Tổ chức PeopleForBikes (Mỹ) – một tổ chức phi lợi nhuận chuyên về an toàn xe đạp và chính sách vận tải — trong bình luận gửi Ủy ban An toàn Sản phẩm tiêu dùng Hoa Kỳ (CPSC) đã lập luận rằng cảm giác an toàn là một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến việc người dân quyết định đi xe đạp hay không. Họ cho rằng việc phát triển mạng lưới hạ tầng an toàn, giáo dục người đi xe và các tiêu chuẩn kỹ thuật cho xe đạp điện là rất thiết yếu để những lợi ích về môi trường và sức khỏe có thể được phát huy.
Đạp xe không còn chỉ là hành vi cá nhân. Khi một người chọn xe đạp thay vì ô tô, họ đang nói rằng mình chọn thành phố thân thiện hơn, ít khí thải hơn, và đáng sống hơn. Trong thập kỷ tới, khi công nghệ xe điện vẫn còn phải vật lộn với chuỗi cung ứng và giá pin, cuộc cách mạng xe đạp có lẽ sẽ là hiện thân gần nhất cho giấc mơ giao thông bền vững – đơn giản, tiết kiệm và nhân văn.
“Có sự đồng thuận ngày càng rõ ràng rằng xe đạp điện có tiềm năng trở thành phương tiện di chuyển bao trùm, phù hợp với người cao tuổi, người khuyết tật hoặc những người gặp hạn chế trong khả năng vận động”, trích K. Lee và cộng sự (2023).
Theo: The Economist, University of Oxford
